(Ο άνθρωπος που πούλησε το δέρμα του)
της Kaouther Ben Hania
(η κριτική της Ζωής- Μυρτώς Ρηγοπούλου)

Ποια είναι η αξία του ανθρώπου ως εμπόρευμα; Και πόσο στραβά μπορεί να πάει μια τρελούτσικη πρόταση γάμου; Όσο για τη βίζα Σέγκεν που είναι πιο πολύτιμη, στα χαρτιά ή στην πλάτη ενός ανθρώπου; Οι ερωτήσεις μοιάζουν παράταιρες μεταξύ τους, αλλά εκφράζουν στον ίδιο βαθμό το πνεύμα του Ανθρώπου που πούλησε το δέρμα του, μιας ταινίας που ελίσσεται ανάμεσα στη σάτιρα και την κοινωνική κριτική, φλερτάροντας εξίσου με το δράμα και την κωμωδία, για να διηγηθεί, σε στιλ ανατολίτικου παραμυθιού ενηλικίωσης, παραγεμισμένου με συμβολισμούς κι αλληγορίες, την εξωφρενική ιστορία του Σαμ Αλί που ξεκίνησε στη Συρία και τελείωσε θα δούμε που, αφού τίποτα δεν είναι σίγουρο μέχρι το τέλος.
Ο Άνθρωπος που πούλησε το δέρμα του, της Τυνήσιας Καουτέρ Μπεν Χανιά ξεκινάει σ’ ένα λεωφορείο στη Ράκα με τον ελαφρόμυαλο νεαρό Σαμ Αλί να κάνει πρόταση γάμου στην αγαπημένη του Αμπίρ με τρόπο που θα οδηγήσει εκείνον στο Λίβανο ως πολιτικό πρόσφυγα και την αγαπημένη του ως σύζυγο κάποιου άλλου στις Βρυξέλλες. Απελπισμένος να ξαναβρεί την αγαπημένη του, ο Σαμ Αλί δέχεται την πρόταση ενός σκοτεινού μεφιστοφελικού καλλιτέχνη να μετατρέψει την πλάτη του σε έργο τέχνης ζωγραφίζοντας πάνω της τη βίζα του Σέγκεν για να την εκθέσει σε γκαλερί και μουσεία της Ευρώπης. Η εμπορευματοποίηση του Σαμ Αλί (σαν τα κοτόπουλα που μάρκαρε στο εργοστάσιο που δούλευε) του δίνει νέα αυτοπεποίθηση, σύντομα, όμως, αντιλαμβάνεται πως δεν κερδίζει καμία δόξα, αφού δεν γίνεται αντιληπτός ως πρόσωπο, αλλά ως άψυχο αντικείμενο από ένα κοινό που ευαισθητοποιείται απέναντι στην τέχνη και τη συμβολική σημασία της, αλλά δεν το αφορά η ανθρώπινη υπόσταση του μοντέλου. Όταν θα πουληθεί σε ένα διάσημο συλλέκτη ο Σαμ Αλί θα αρχίσει να σκέφτεται πιο επιτακτικά ποια θέλει να είναι από δω και μπρος η ζωή του…
Έναυσμα της πλοκής που μοιάζει απίστευτη, αποτέλεσε ένα πραγματικό γεγονός του 2007, όταν ο Ελβετός Τιμ Στάινερ συναίνεσε να ζωγραφίσει την πλάτη του ο Βέλγος καλλιτέχνης Βιμ Ντελβογιέ για να χρησιμοποιηθεί ως έκθεμα ορισμένου χρόνου και στη συνέχεια να πουληθεί σε συλλέκτη με την υποχρέωση να του αφήσει μετά θάνατον το δέρμα της πλάτης του για να μπορέσει εκείνος να το αφαιρέσει και να το κορνιζώσει. Η ιστορία αυτή θέτει εκ προοιμίου μια σειρά από ερωτήματα και το ίδιο κάνει βέβαια κι εκείνη του Σαμ Αλί – και μάλιστα περισσότερο αφού εδώ μιλάμε για ένα πρόσφυγα στον οποίο ακόμα και η έννοια της «συναίνεσης» αποκτά εντελώς διαφορετική σημασία.
Η υποκρισία της Δύσης απέναντι στο μεταναστευτικό/προσφυγικό και η ηθική άμβλυνση της δυτικής ματιάς απέναντι στον Άλλον, τα όρια της τέχνης και του καλλιτέχνη, η μετατροπή του ανθρώπου σε προϊόν και εμπόρευμα στο σύγχρονο κόσμο, (όπως εξαιρετικά τα εξηγεί ο Μεφιστοφελής καλλιτέχνης) αλλά και η προσωπική ευθύνη του κάθε ανθρώπου που δεν καταλύεται ακόμα κι απέναντι στην αναλγησία των συνθηκών που των περιβάλλουν είναι μερικά από τα θέματα που θέτει ο Άνθρωπος που πούλησε το δέρμα του.
Η ταινία, που ήταν και υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινία το 2021, θέτει μεν τα ερωτήματά της, αλλά δεν τα αναπτύσσει, παρά τα παραθέτει ταυτόχρονα και παράλληλα, σαν εδέσματα που στέκονται δίπλα-δίπλα σ’ εξωτικό μπουφέ, μετακυλώντας στο θεατή την ευθύνη να αποφασίσει τι έχει σημασία γι αυτόν, όπως ευθύνη του Σαμ Αλί ήταν να πάρει στα χέρια του τη ζωή του.
Ο Άνθρωπος που πούλησε το δέρμα του ξεκινά πολύ δυνατά, στη συνέχεια χάνει λίγο το δρόμο του, μέσα στις επαναλήψεις, κατορθώνει, όμως, να τον ξαναβρεί και να κερδίσει το θεατή στα σημεία, με την «παραμυθένια» του δομή, τα ωραία σκηνικά, τους δευτερεύοντες ρόλους-σύμβολα (πολύ καλή η Μόνικα Μπελούτσι ως ξανθιά θλιμμένη Σοράγια που θα καθαγιάσει με το δάκρυ της την απραξία μιας ολόκληρης μερίδας κόσμου), την ουσιαστική ερμηνεία του πρωταγωνιστή, Γιαχιά Μαχαϊνί που κέρδισε και το βραβείο στους Ορίζοντες του Φεστιβάλ Βενετίας, αλλά πάνω απ’ όλα μ’ εκείνη τη λίγη καλοσύνη που θα κρατήσει για το τέλος ως κρυφό αντίδοτο στα κακά και τις δυστυχίες του κόσμου.