του Σταύρου Τσιώλη
(η κριτική του Θόδωρου Σούμα)

Οι γεμάτες αυθορμητισμό κομεντί του Σταύρου Τσιώλη είναι υπέρ ενός “ανοιχτού” τρόπου ζωής και κινηματογράφησης, ανοιχτού στις καθημερινές χαρές, στις εκπλήξεις και στο κέφι. Ο ώριμος, ανεξάρτητος σκηνοθέτης Τσιώλης είναι ατμοσφαιρικός, απλός, επικούρειος και χαλαρός τόσο ως προς την αφήγηση, όσο και ως προς τη στάση ζωής. Πλάθει έναν κινηματογράφο ποιητικό, καλόκαρδο, γλυκό και κυρίως χιουμοριστικό. Η ματιά του είναι δροσερή, ζεστή και γενναιόδωρη. Υιοθέτησε ένα στυλ φρέσκο, νεανικό, σκωπτικό και ζωντανό. Το σινεμά του δεν είναι βιομηχανικό και στιβαρά αφηγηματικό, αλλά σχεδόν «χειροποίητο» και ελλειπτικό, το οποίο στέκεται κοντά στις αρχέγονες ανθρώπινες αξίες. Ο Τσιώλης είναι θεράπων των μικρών παραγωγών, του «φτωχού κινηματογράφου», δηλαδή λιτού, και του μινιμαλισμού στην έκφραση.
Στο τελευταίο του φιλμ, Γυναίκες που περάσατε από δω (2017), ο Σταύρος Τσιώλης δεν χρησιμοποεί την προσφιλή του φόρμα της ταινίας δρόμου (road movie), όπως στα παλαιότερα ανεξάρτητα φιλμ του (από τους Ακαταμάχητους εραστές ως το Ας περιμένουν οι γυναίκες). Στο Γυναίκες που περάσατε από δω ο Τσιώλης αντιστρέφει το αφηγηματικό κι αισθητικό του σχήμα, γιατί αυτή τη φορά είναι οι άνθρωποι που περνούν από έναν συγκεκρινένο χώρο και δεν ταξιδεύουν από μέρος σε μέρος, όπως στα παλαιότερα φιλμ του. Ο χώρος αυτός θυμίζει θεατρική σκηνή από την οποία παρελαύνουν τα πρόσωπα, αυτή είναι η συγκεκριμένη δομή του φιλμ. Για να σπάσει τη στατικότητα, ο Τσιώλης ενσωματώνει στη ροή και στην αφήγηση του φιλμ, ένθετα πλάνα από τις παλιότερες ταινίες του, που δίνουν περισσότερο χρώμα και κίνηση.
Η τελευταία ταινία του Σταύρου Τσιώλη είναι γοητευτική κι όμορφη όπως οι προηγούμενες ανεξάρτητες (εκτός Φίνος Φιλμ) ταινίες του, παρ'όλο που τη σκηνοθέτησε στα 80 του. Την περιβάλλει η ίδια ζεστή και σαγηνευτική αύρα, ανθρώπινη και γλυκειά. Οι διάλογοι του Τσιώλη (ο οποίος έχει πρόσφατα γράψει αρκετά λεπτοδουλεμένα θεατρικά έργα) είναι έξυπνοι, γραμμένοι με ακρίβεια κι έμπνευση, σπινθηροβόλοι κι αστείοι. Οι πυκνοί και πολύπλοκοι μαίανδροι και το βάθος των διαλόγων δεν γίνονται εύκολα αντιληπτοί, δημιουργούν ένα παραξένισμα στο θεατή. Γι' αυτό και δεν θα χαρακτήριζα την ταινία τόσο απλή, είναι ουσιαστικά δύσκολα προσβάσιμη σε βάθος λόγω του πλούτου των διαλόγων της (είναι απλή μόνο στη φόρμα).
Οι χαρακτήρες του Γυναίκες που περάσατε από δω είναι πλασμένοι με ακρίβεια, χάρη, χιούμορ και λεπτά συναισθήματα. Πρόκειται για τους γνωστούς αστείους, ευάλωτους κι ανθρώπινους, καθημερινούς χαρακτήρες του Σταύρου Τσιώλη, διανθισμένους με μνήμες από το Περιμένοντας τον Γκοντό και τις αλλοπαρμένες γυναίκες στον Τένεσι Ουίλιαμς. Οι ερμηνείες είναι εξαιρετικές, συναισθηματικές και πειστικές υπό τη μαεστρική, διακριτική, σκηνοθετική καθοδήγησή του. Από τους δεύτερους ρόλους, οι γυναίκες ηθοποιοί, Ουζουνίδου, Τάκαλου, Προδρόμου και Τρίγκου, ξεχωρίζουν για το πολύ ευαίσθητο παίξιμό τους. Επίσης, ανάμεσα στους δεύτερους ρόλους, ο Τάκης Χρυσικάκος είναι διασκεδαστικός, εντυπωσιακός και ιδιαίτερα φαιδρός.
Γενικά οι άντρες είναι κωμικοί, παραμυθιασμένοι, κάπως απεγνωσμένοι ή, ενίοτε, φαλλοκράτες. Οι δυό κεντρικοί ήρωες, ο Βασίλης και ο Παναγιώτης, που τους υποδύονται σπαρταριστά και ταυτόχρονα νοσταλγικά, οι Κωνσταντίνος Τζούμας και Ερρίκος Λίτσης, είναι δυο φτωχοί καραγκιοζάκοι, δυο παλιάτσοι, φτωχοδιάβολοι παρίες της κοινωνίας, που κρατούν επί πληρωμή τσίλιες στην παράνομη ανέγερση ενός δωματίου στον όροφο ενός σπιτιού, στους πρόποδες ενός αθηναϊκού λόφου. Όταν βλέπουν κάποιον ύποπτο, ειδοποιούν τους εργάτες με τον ήχο ενός κόκκορα που λαλεί μέσω ενός κρυμμένου τηλεκοντρόλ. Τρέμουν την πολεοδομία και τους πολεοδόμους... Είναι δυο συμπαθητικά μικρολαμόγια, δυο λίγο πικραμένοι Φασουλήδες που παλεύουν να βγάλουν το επισφαλές μεροκάματό τους όπως μπορούν, για να επιβιώσουν στη φτωχή Ελλάδα της κρίσης. Ο ψηλός κι αδύνατος είναι πιο κομψός και μορφωμένος, μάλλον ξεπεσμένος. Ο κοντύτερος και γεμάτος είναι λιγομίλητος, κάπως στριφνός και φοβισμένος από την παράνομη “δουλειά” που κάνουν, έτοιμος κάθε τόσο και λιγάκι να τα παρατήσει. Παρ'όλο που είναι συγκρατημένοι κι επιφυλακτικοί, στην προσωπική έκφρασή τους κυριαρχεί το διακριτικό συναίσθημα. Έχουν άποψη για τη δουλειά τους να προστατεύσουν το χτίσιμο του αυθαίρετου, στην πραγματικότητα πρόκειται για λειτούργημα! Βοηθούν τους φτωχούς κι άστεγους να αποκτήσουν επιτέλους στέγη (“στέγη για όλους” το πολιτικό σύνθημά τους), γιατί πρεσβεύουν πως ο νόμος δεν είναι δίκαιος που τους αποδιώχνει από τα εκτός σχεδίου σπίτια και τα γκρεμίζει. Διότι ποιος νόμος άραγε ορίζει τη γη; Με ποιό νόμο κάποιοι παίρνουν το δικαίωμα να ορίσουν τη γη που ανήκει στους κάμπους, στα βουνά, στους ωκεανούς και τα πλάσματα που την κατοικούν; αναρωτιέται ο Βασίλης (Τζούμας).
Οι γυναίκες θυμίζουν τις εύθραυστες, πονεμένες ηρωίδες του Τένεσι Ουίλιαμς. Είναι αλαφροϊσκιωτες, ευάλωτες, ρομαντικές και μάλλον πετούν στα σύννεφα. Μας λέγεται πλαγίως, διακριτικά, πως τρεις από αυτές πέφτουν θύματα της αντρικής βίας. (Θα μπορούσες να πεις πως οι δύο, η κοπέλα που πέφτει θύμα του εναερίτη, “παγωμένου δρομέα”, και αυτή που ανεβαίνει κατ' επανάληψη τη νύχτα στο σκοτεινό, έρημο λόφο, προκαλούν τη βία). Μία άλλη, η μεγαλόσωμη υποψήφια νύφη, δέρνει τον μικροκαμωμένο υποψήφιο γαμπρό. Τσακώνονται με τους άντρες και τους συζύγους τους. Οι μεταξύ τους ερωτική σχέση είναι συχνά αταίριαστη κι ασύμμετρη. Κατά κανόνα οι γυναίκες θυματοποιούνται, χαμένες στις φανταστικές προσδοκίες και τα όνειρά τους, που ενίοτε μετατρέπονται σε εφιάλτες. Η ταινία, δηλαδή, πραγματεύεται μεταξύ άλλων τη βία μεταξύ των φύλων. Ασχολείται επίσης με την αντροφιλία (κλασικό μοτίβο του κινηματογράφου του Τσιώλη). Το χρήμα, το οικονομικό συμφέρον και ο ρόλος τους στις ανθρώπινες σχέσεις αποτελούν ένα ακόμη θεματικό μοτίβο -και κινητήριο δύναμη- πολλών σκηνών της μυθοπλασίας. Το φιλμ πραγματεύεται, επίσης, τα μεγάλα ή ταπεινά, απατηλά όνειρα των καταφρονεμένων και καταπιεσμένων, τις φρούδες ελπίδες και τις ψευδαισθήσεις τους, ιδιαίτερα των βασανισμένων κι εξοστρακισμένων από το επίκεντρο της ζωής, γυναικών, εξ'ου και ο τίτλος του φιλμ.