angelo6.jpg
"Γιατί δεν ήρθε τίποτα όπως το περιμέναμε; Γιατί πρέπει να σαπίζουμε αβοήθητοι ανάμεσα στον πόνο και στην επιθυμία; Γιατί έζησα τη ζωή μου σ' εξορία; Γιατί οι μόνες στιγμές που επέστρεφα ήταν όταν ακόμα μου δινόταν η χάρη να μιλήσω τη γλώσσα μου, τη δική μου γλώσσα; Όταν ακόμα μπορούσα να ξαναβρίσκω χαμένες ή να ανασύρω ξεχασμένες λέξεις από τη σιωπή... Γιατί τότε μόνο ξανάκουγα την ηχώ των βημάτων μου στο σπίτι μου..."
μονόλογος του κεντρικού χαρακτήρα της ταινίας Μια αιωνιότητα και μια μέρα

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΤΩΝ ΤΑΙΝΙΩΝ ΤΟΥ
Ισως είναι ψυχαναλυτικοί λόγοι, ίσως οι γραμμές, ίσως το τοπίο, ίσως η σχέση με κάτι που θα λέγαμε οριακό με την έννοια ότι στον Βορρά τελειώνει η Ελλάδα....Δεν ξέρω ακόμη, πάντως ο Βορράς με τραβάει... Είναι περίεργο. Είμαι ένας άνθρωπος του νότου κι έχω κάνει ταινίες μόνο στο βορρά.

Ο ΚΑΙΡΟΣ
Μόνιμο πρόβλημα στις ταινίες μου είναι ο καιρός. Κοιτάξτε έξω το Θερμαϊκό, είναι αυτή η σχέση ουρανού και θάλασσας, που δε φαίνεται τίποτα. Τα καράβια είναι μετέωρα, σαν να μην ακουμπούν πουθενά. Αυτή την θάλασσα ήθελα και τη συννεφιά, δεν ήθελα ήλιο.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
Αργά ή γρήγορα, επειδή μεγαλώνουμε, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την ιδέα του θανάτου. Έπειτα, μεγαλώνοντας πολλαπλασιάζονται οι θάνατοι, οι απώλειες των φίλων. Ημουν ανάμεσα σ' αυτούς που βρήκαν πεθαμένο το πρωί στο ξενοδοχείο, τον Gian-Maria Volonte. Οταν στο ξενοδοχείο της Φλώρινας τον άγγιξα, η κρυάδα του θανάτου έγινε ταραχή. Έγινε ερώτημα για μένα και για την ανθρώπινη ύπαρξη. Το όριο, το τέλος ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο, τα σύνορα ζωής και θανάτου. Τα όρια ανάμεσα στον έρωτα, στις ανθρώπινες σχέσεις, στην επικοινωνία. Αυτή η έννοια του ορίου, του τέλος ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, μπαίνει σαν θέμα των συνόρων με την ευρύτερη έννοια, όχι μόνο τη γεωγραφική αλλά και της ζωής και του θανάτου.

ΤΑ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΑΙ Η ΤΑΙΝΙΑ
Η συνήθης διαδρομή των ταινιών μου είναι κάποιο Φεστιβάλ -Βενετία ή Κάνες. Στόχος μου δεν είναι το Φεστιβάλ, είναι η ίδια η ταινία. Εχω μεγαλώσει πια, το Φεστιβάλ είναι λίγο πίσω, είναι αμαρτίες της νεότητας. Πηγαίνω ακόμη στα Φεστιβάλ, διότι χρησιμεύει στην ταινία, δεν κάνω όμως ταινίες για Φεστιβάλ. Εχω μια απόσταση με τα χρόνια. Με απασχολεί κυρίως το αποτέλεσμα, η ταινία. Εάν εγώ, ως πρώτος θεατής, μείνω ευχαριστημένος. Εάν μου μιλάει. Εάν κατάφερα να μιλήσω. Εάν ο διάλογος ήταν δημιουργικός.
angelo7.jpg
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΙΝΕΜΑ
Παραμένω συναισθηματικά αριστερός, αν και δεν ξέρω πια τι θα σημαίνει αριστερά. Κάποτε ήξερα ή νόμιζα πως το ήξερα. Παραμένω όμως μ' ένα συναισθηματικό δέσιμο, δεν μπορώ να το προσπεράσω, έχει χάσει όμως την πολιτική έννοια κι είναι πλέον μια ηθική έννοια . Σε κοινωνίες όπου υπάρχει απουσία ονείρου, οραματισμού, υπάρχει κρίση. Οσοι συνεχίζουμε να κάνουμε κινηματογράφο είναι, επειδή δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Δεν είναι πια επάγγελμα αλλά τρόπος αναπνοής.

Η ΕΞΟΡΙΑ
Εστία δεν είναι μόνο το σπίτι αλλά κάπου όπου αισθάνεσαι ότι ισορροπείς απόλυτα και δεν είσαι ξένος. Είναι η γνωστή άποψη του Καμύ, στον «Ξένο». Είμαι πολύ κοντά σε αυτό που λέμε υπαρξιακά ερωτήματα. Ισως γιατί τα πολιτικά ερωτήματα είναι περισσότερο αναπάντητα και λιγότερο κρίσιμα. Γιατί το μεγάλο ερώτημα είναι η δυσκολία να ενταχθείς σε ένα κόσμο που μοιάζει χωρίς νόημα. Ο Μαστρογιάνι λέει στο «Μετέωρο βήμα του πελαργού»: «Περάσαμε τα σύνορα και είμαστε ακόμα εδώ. Πόσα σύνορα πρέπει να περάσουμε για να πάμε σπίτι μας»;
miaeon.jpg
ΤΟ ΣΙΝΕΜΑ
Η σχέση μου με το σινεμά είναι μια σχέση που προσπαθεί να μην ξεγελάσει, να μην κοροϊδέψει με τεχνητές προσεγγίσεις. Τα πράγματα είναι κοντά και μακριά. Είναι πολύ εύκολο να ξεγελάσεις το μέσο θεατή. Το δύσκολο είναι να του πεις την αλήθεια. Το δύσκολο είναι να τον οδηγήσεις κάπου, όχι προσφέροντάς του εύκολη τροφή αλλά δημιουργώντας μια αναγωγή σε ένα ποιητικό γεγονός που από μόνο του μπορεί να είναι, για όσους το δεχτούν, ένα είδος παρηγοριάς σε ό,τι συμβαίνει. Παρηγοριά δεν είναι η εύκολη τροφή. Γι' αυτό λέω πάντα: Πιστεύω σε ένα θεατή συνένοχο. Πιστεύω σε ένα θεατή συνομιλητή. Πιστεύω σε έναν θεατή ο οποίος συλλογάται. Και συλλογάται καλά. Κι εγώ δεν θέλω την εύκολη αντιμετώπιση. Το θεωρώ ξεγέλασμα. Την εύκολη ιστορία που δεν οδηγεί πουθενά, που δεν αφήνει τίποτα. Αν πιστεύω ότι έχω κάνει κάτι, οφείλεται στους ανθρώπους από διάφορες μεριές του κόσμου που μου γράφουν. Παίρνω γράμματα απ' όλον τον κόσμο. Είναι νέοι, πολλοί από αυτούς, και έρχονται από χώρες από τις οποίες δεν θα το περίμενε κανείς, όπως από την Αμερική. Οταν μου γράφουν ότι μεγάλωσαν με τις ταινίες μου δεν μπορεί να μην αισθανθώ ότι έχει κάτι συμβεί. Γιατί δεν υπάρχει κινηματογράφος χωρίς ανταπόκριση. Αν δεν υπάρχει απόκριση δεν υπάρχει ταινία. Με αυτήν την έννοια πρωτίστως και όχι με την οικονομική, θέλει ο δημιουργός τους πολλούς θεατές.
(...) Η γενιά μου γεννήθηκε μες στην αίθουσα όπου αυτό ήταν μια τελετή. Και είναι πολύ σημαντικό αυτό το πράγμα. Χάνεται το μέρος της τελετής, κι εγώ αυτό που ονομάζουμε τελετή όχι μόνο στο σινεμά, αλλά σε οτιδήποτε συμβαίνει στην καθημερινότητά μας, λυπάμαι πάρα πολύ όταν χάνεται. Ισως γι' αυτό κάνω πολλές σκηνές με χορό. Γιατί έχω την εντύπωση ότι έχει χαθεί ο χορός από τη ζωή μας. Ηταν μέρος μιας ολόκληρης τελετής. Αυτά τα πράγματα χάνονται σιγά-σιγά κι εγώ πιστεύω ότι είναι απώλεια αισθήσεων και αισθημάτων. Τα πράγματα γίνονται πιο λογικά.

ΤΕΛΕΤΕΣ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ
Έχω μια περίεργη αίσθηση σε σχέση με τις ταινίες που κάνω πια. Θα ήθελα να μην τελειώνουν. Έχω μια ανάγκη, αν μπορούσα, να κάνω γυρίσματα 365 μέρες το χρόνο. Ετσι, θα θα ήμουν ευτυχής. Δεν μπορώ να το κάνω και γι' αυτό έχω ένα αίσθημα αποστέρησης. Για μένα είναι σημαντική η ώρα του γυρίσματος. Δεν με ενδιαφέρει το αποτέλεσμα. Ό,τι και να συμβαίνει, συμβαίνει. Όμως, για μένα η ώρα του γυρίσματος είναι η πιο αγαπημένη, η πιο ιερή.
(...) Δεν μπορώ να δω τις ταινίες μου χωρίς να δω το πίσω μέρος κάθεμιας. Το γεγονός ότι ο Θίασος έγινε μέσα στη δικτατορία, με όλους τους κινδύνους που μπορεί να φανταστεί κανείς, το ότι το Βλέμμα του Οδυσσέα έγινε σε μια σπαρασσόμενη Γιουγκοσλαβία, με κάνει να μην μπορώ να μην δω ό,τι γεννήθηκε από πίσω και ό,τι υπήρξε από πίσω. Μπορώ να δω, όμως, κάποια πράγματα στα οποία έχω κάνει λάθος, κάποια στα οποία δεν ήμουν αυστηρός με τον εαυτό μου και όπου, αυτό που φοβόμουν, κέρδισε μες στο χρόνο και έγινε καλύτερο από ότι νόμιζα. Δεν είμαι και δεν μπορεί να είμαι αθώος με αυτό που έχω κάνει. ’λλοτε λυπάμαι και άλλοτε χαίρομαι. Όμως, αυτό είναι η κατάθεσή μου. Αυτές οι ταινίες είναι μια κατάθεση ζωής. Είναι τώρα 38 χρόνια από τη στιγμή που άρχισα κι είπα το πρώτο «Μοτέρ!» στη ζωή μου. Είναι πολλά. Κοντεύουν τα 40.
angelo8.jpg
Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Σε επίπεδο τεχνικής, η εξέλιξη δεν είναι τόσο σημαντική ώστε να μιλήσει κανείς για αυτό που θα λέγαμε ένα προς ένα. Δηλαδή, στην ψηφιακή τεχνολογία ακόμα τα πράγματα λειτουργούν με μία απώλεια του βάθους πεδίου. Κάτι ακόμα. Υπάρχει απώλεια στις χρωματικές αποχρώσεις, δηλαδή στους ενδιάμεσους τόνους. Αυτά σε επίπεδο αισθητικο-τεχνικό. Το άλλο είναι το εξής. Εγώ δούλεψα σε αυτή την ταινία και στην τελευταία με μια ηλεκτρονική μοβιόλα. Επειδή όλα είναι πληροφορία πια, υπάρχει απώλεια της θηλυκότητας. Το φιλμ στην μοβιόλα την κλασική το αγγίζεις, το κόβεις, το ράβεις, είναι μια σχέση σωματική. Ας πούμε ότι είναι ερωτική, στην οποία υπάρχουν τα σώματα. Στον άλλον υπάρχουν τα πνεύματα. Θα ήθελα να σας πω ότι προτιμώ τα σώματα

ΤΟ ΜΟΝΤΑΖ
Κοιτάξτε, ας πούμε ότι ως ένα σημείο δεν είναι ευχάριστο να κόβει κανείς και να πετάει. Είναι αναγκαίο, δεν είναι και ευχάριστο. Από την άλλη, θέλω να σου πω ότι το μοντάζ για μένα είναι μια διαδικασία σχετικά απλή. Το μοντάζ εικόνας τελειώνει μέσα σε μια εβδομάδα. Εκείνο που παίρνει πάρα πολύ χρόνο είναι το μοντάζ ήχου. Πρέπει να πω ότι βεβαίως και στενοχωρεί ο παραμερισμός κάποιων για τα οποία έχεις κοπιάσει πάρα πολύ, τα έχεις αγαπήσει ενδεχομένως την ώρα του γυρίσματος κι έχει υπάρξει πολύς κόπος και πολύ φροντίδα γι' αυτά. Στο Θίασο είχα μία ώρα και κάτι επιπλέον υλικό, το οποίο έφυγε. Στο Ταξίδι στα Κύθηρα, επιπλέον μία ώρα. Στο Βλέμμα του Οδυσσέα, περίπου τόσο. Μια και λέμε για τον Οδυσσέα, το επιπλέον γύρισμα ήταν ένα εκπληκτικό ταξίδι στον Δούναβη με τσιγγάνους, για το οποίο λυπάσαι. Αυτό το ταξίδι ήταν και ταξίδι δικό μου, ταξίδι όλων μας και χάθηκε. Ελπίζω να τα περάσω σε μια έκδοση DVD που πρόκειται να γίνει τον επόμενο καιρό και που θα είναι μια ολόκληρη κασετίνα με τις 12 ταινίες. Σε αυτές θα υπάρχουν και στοιχεία ενδεχόμενα περισσότερα από αυτά που υπάρχουν σε άλλα DVD που παραλείπονται: παλιές συνεντεύξεις και κάποια στοιχεία από το παρελθόν έτσι που να χρονολογείται όχι μόνο η ταινία, αλλά και τα στοιχεία που την περιέβαλαν.
angelopo.jpg
ΜΙΑ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΕΡΑ
Ολες οι ταινίες είναι αυτοβιογραφικές. Υπάρχει πάντα μια εσωτερική και μια εξωτερική αυτοβιογραφία. Και στην Αναπαράσταση ακόμη θα έβρισκε κανείς στοιχεία αυτοβιογραφία. Είναι μια ταινία που πολύ λίγα πράγματα μπορεί να πει κανείς γι' αυτήν σε επίπεδο δηλώσεων. Θα ήθελα να "κυκλοφορήσει" και να εισπραχθεί χωρίς παρεμβάσεις. Είναι, επιπλέον, ένα ευαίσθητο θέμα. Οτι και να πει κανείς μπορεί να αποβεί εις βάρος του. Κινδυνεύει να δώσει στην ταινία μια ταυτότητα που δεν την έχει. Είναι μια ταινία πάνω στο θάνατο; Οχι. Είναι μια ταινία πάνω στο χρόνο, στο πέρασμα του χρόνου. Είναι ο μόνος, αόριστος, προσδιορισμός που μπορεί που μπορεί να δώσει κανείς. Αν κάποιος έπρεπε να ζήσει μια μέρα τι θα έκανε. Αποδέχεται την ιδέα του θανάτου. Μόνο όταν δεχθεί κανείς το δικό του θάνατο, ένα θάνατο όμως που να έχει νόημα, ρυθμό και ανάγκη, τότε μπορεί να ξαναδεί τη ζωή και να τη δει αλλιώς.

ΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΠΟΥ ΔΑΚΡΥΖΕΙ
Πρόκειται για τρεις ταινίες εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους. Η πρώτη, που πιάνει το χρονικό διάστημα 1919-1953, λίγο πριν από το θάνατο του Στάλιν και εκτυλίσσεται αποκλειστικά στην Ελλάδα, έχει σχεδόν τη φόρμα της αρχαίας τραγωδίας. Η δεύτερη, που ξεκινάει το 1953 και φτάνει μέχρι το 1974, όταν τελειώνει ο πόλεμος του Βιετνάμ, είναι ένα road movie, που οδηγεί τους ήρωες σε ένα τεράστιο οδοιπορικό κάτω από τις επιταγές της Ιστορίας (Ουζμπεκιστάν, Σιβηρία, Μόσχα, σύνορα Αυστρίας με Ουγγαρία, Ιταλία, Νέα Υόρκη, Τορόντο). Και η τρίτη ταινία, η "Αδύνατη επιστροφή", που εκτυλίσσεται ολόκληρη στη σύγχρονη Νέα Υόρκη, θα είναι ένα είδος σινεμά του φανταστικού.
(...) Η Ελένη είναι το κεντρικό πρόσωπο της τριλογίας. Είναι τόσο βασική στην τριλογία όσο ήταν και η Τούλα Σταθοπούλου στην «Αναπαράσταση». Το θέμα της εξορίας δεν περνάει γενικά και αόριστα μέσα από τις περιπέτειες του ελληνισμού, περνάει μέσα από ένα γυναικείο πρόσωπο. Θα 'λεγα ότι υπάρχει κι άλλο ένα κοινό στοιχείο με την «Αναπαράσταση». Υπάρχουν κι εδώ στοιχεία τραγωδίας, υπάρχουν σαφείς αν και όχι τόσο εμφανείς αναφορές στον Θηβαϊκό Κύκλο.
Μου λένε πολύ συχνά τι νόημα έχει σε μια εποχή σαν τη σημερινή να δουλεύω με στοιχεία του παρελθόντος, να ξαναγγίζω πληγές της ιστορίας. Νομίζω ότι η γενιά μου σημαδεύτηκε πάρα πολύ από όλα αυτά τα θέματα και δεν μπορεί εύκολα να τα ξεπεράσει. Αλλωστε, όταν δουλεύουμε πάνω στην ιστορία, για το παρόν μιλάμε, με τις ευαισθησίες του σήμερα εκφραζόμαστε. Στο κάτω κάτω δεν κάνω μαθήματα ιστορίας, για την ανθρώπινη μοίρα μιλάω. Και για τη δύναμη ενός αισθήματος. Και για τη θέληση μιας γυναίκας να προσπερνάει τα πάντα με μια τρομαχτική επιμονή, που τελικά τη δικαιώνει.
(...) Δεν ξέρω τι θα γίνει στο Βερολίνο, αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Η δεύτερη ταινία που επρόκειτο να κάνω λεγόταν και λέγεται ακόμα Το Τρίτο Φτερό. Η ταινία ξεκινά από ένα μικρό ποίημα που λέει: «μέσα στη βουή και το πλήθος μας τάραξε η σιωπή του αγγέλου. Χαμήλωσε τα φτερά ν' αγγίξει το χώμα, τη λάσπη και είπε: η μόνη ουτοπία είναι το τρίτο φτερό». Όμως, είναι μια ταινία σε 7 χώρες και 3 ηπείρους με πλήθη και ό,τι άλλο θέλετε και συνεπώς είναι πάρα πολύ δύσκολο να γυριστεί. Στο μεταξύ, σκέφτηκα μήπως μπορούσα να κινηθώ προς άλλη κατεύθυνση. Είχα ένα άλλο θέμα που αγαπούσα και που αγαπώ πολύ και που πραγματώνεται στη νεκρή ζώνη ανάμεσα στην Τουρκοκυπριακή και Ελληνοκυπριακή κοινότητα. Θα έχει πρωταγωνιστές τον Χάρβεϊ Καϊτέλ, τη Μισέλ Πφάιφερ, τον Ηλία Κοτέα, και ή τον Ντένις Χόπερ ή τον Σον Πεν. Αυτή είναι μια επόμενη σκέψη που δεν ξέρω πότε και πώς θα πραγματοποιηθεί.
(...)Το μεγαλύτερο πλάνο είναι 10 λεπτών και το μικρότερο 45 δευτερόλεπτα. Αλλά είναι καταπληκτική ευκαιρία να γυρίζει κανείς σε πλάνα σεκάνς. Δίνει την αίσθηση μιας συνολικότητας.

ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Να μιλήσω στην επόμενη ταινία μου πιο απλά. Αλλά η απλότητα είναι κατάκτηση, όχι επιλογή. Ο Σεφέρης έλεγε "Θα 'θελα να μιλήσω πιο απλά, να μου δοθεί αυτή η χάρη".

(αποσπάσματα από μια συνέντευξη τύπου του σκηνοθέτη που δόθηκε κατά την διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας Μια αιωνιότητα και μια μέρα στην Θεσσαλονίκη και από δηλώσεις στην διάρκεια του Φεστιβάλ Κανών. Επίσης  αποσπάσματα από δηλώσεις στις εφημερίδες Ελευθεροτυπία και Καθημερινή για την ταινία Το Λιβάδι που Δακρύζει και στην ειδική εκδήλώση- συζήτηση με το κοινό κατα την διάρκεια του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2003)