(για την ταινία Secret Sunshine του Lee Chang-dong)

της Καλλιόπης Πουτούρογλου
[Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.]

Ένα πλάνο γαλανού ουρανού μέσα από ένα σταματημένο αυτοκίνητο, στην είσοδο μιας πόλης, θα μπορούσε να είναι ίσως το ξεκίνημα μιας καινούριας ζωής. Όταν το συγκεκριμένο πλάνο επανέρχεται αργότερα, το ίδιο δυνατό φως του ήλιου που λούζει το αυτοκίνητο έχει κάτι το ανελέητα τρομακτικό. Στην ταινία Secret Sunshine του Κορεάτη σκηνοθέτη Lee Chang-dong, η αίσθηση αυτή της διάψευσης και οι συνεχείς ανατροπές είναι στοιχεία που μας συνοδεύουν ως το τέλος.
Η Shin-ae, μια νεαρή δασκάλα πιάνου, αποφασίζει μετά το θάνατο του άντρα της σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα να εγκαταλείψει τη Σεούλ και να εγκατασταθεί με τον εφτάχρονο γιο της Jun στην πατρίδα του άντρα της, Μiryang, τόπο στον οποίο ο ίδιος ήθελε πάντα να επιστρέψει. Η πόλη όμως με το τόσο ποιητικό όνομα-Miryang στα κινέζικα σημαίνει κρυφή ηλιαχτίδα- δεν ανταποκρίνεται απόλυτα στις προσδοκίες της ηρωίδας για αποδοχή. Κάτι κρύβεται κάτω από την επιφάνειά της, πίσω από τα γελαστά πρόσωπα και την επιτηδευμένη ευγένεια των κατοίκων της.
Η ταινία παρακολουθεί από κοντά τις ψυχικές δοκιμασίες μιας φαινομενικά ευάλωτης, αλλά κατά βάθος δυνατής γυναίκας, από τη στιγμή που μπαίνει σε μια πόλη-αυταπάτη. Στη διαδρομή που διανύει θα έρθει αντιμέτωπη με δυνάμεις που την υπερβαίνουν και άλλοτε τη βυθίζουν στα σκοτεινότερα έσχατα του πόνου και της απόγνωσης, άλλοτε την ανυψώνουν σε μια ουράνια έκσταση και ευτυχία για να την γκρεμίσουν και πάλι, βαθύτερα αυτή τη φορά. Κι από εκεί όμως θα αναζητήσει τη δύναμη που χρειάζεται για να επιβιώσει.

Αποκρύψεις
Η ταινία χαρακτηρίζεται από μια κινηματογραφική αφήγηση λιτή, με ήρεμη ροή, που κρύβει όμως μέσα της μια ένταση μυστική και απρόβλεπτη. Η απόκρυψη διατρέχει ολόκληρη την ταινία, τόσο νοηματικά όσο και σκηνοθετικά.
Σκέψεις και ιδέες που δε λέγονται ή συναισθήματα που δεν εκφράζονται άμεσα αφήνονται απλά να εννοηθούν, άλλοτε ως υπαινιγμοί κι άλλοτε ως μυστηριώδη σήματα που προοιωνίζουν έναν αδιόρατο κίνδυνο. Τα πλάνα στα οποία η ηρωίδα κινηματογραφείται από την πλάτη με φόντο τους έρημους δρόμους της πόλης, εντείνουν αυτή την αίσθηση.
Στο πρώτο μέρος, όταν τίποτε ακόμη δεν μας προϊδεάζει για το τραγικό συμβάν που θα ακολουθήσει, παρακολουθoύμε τη σχέση της Shin-ae με το γιο της και με κάποιους από τους κατοίκους της Miryang. Μάνα και γιος έχουν μια ιδιαίτερη σχέση, στιγματισμένη από την απώλεια του πατέρα. Τα μακάβρια παιχνίδια του θανάτου ή αυτό της εξαφάνισης που παίζει συχνά ο μικρός, έχουν κάτι το δυσοίωνα ανησυχητικό. Μυστήριο καλύπτει και το παρελθόν της γυναίκας. Μόνο μέσα από νύξεις ή σε στιγμές κρίσης γίνονται εμφανείς οι ταραγμένες σχέσεις της με τον άντρα της και ιδιαίτερα με τον πατέρα της.
Η απόκρυψη όμως κυριαρχεί κυρίως στο μικροαστικό περιβάλλον της τυπικής νοτιοκορεάτικης πόλης. Πίσω από την παραδοσιακή ασιατική ευγένεια και τους τρόπους καλής συμπεριφοράς κρύβεται μια κοινωνία όχι μόνο συμβατική και βαθιά συντηρητική αλλά και βίαιη, που δυσκολεύεται να αποδεχτεί την ξένη και λόγω της ασυμβίβαστης στάσης της τη θεωρεί «μη κανονική» ή απλά δυστυχισμένη. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο μηχανικός αυτοκινήτων που γνωρίζει με την είσοδό της στην πόλη. Παρά την άρνησή της να τον αποδεχτεί, θα την ακολουθεί παντού σα σκιά. Το ενδιαφέρον του γι΄ αυτήν, αν και δεν εκφράζεται ποτέ με λόγια, υποδηλώνεται μέσα από μια σειρά πράξεων ή υπαινιγμών. Με τον αδέξιο, σχεδόν κωμικό αλλά συγκινητικό τρόπο του να την προσεγγίζει συνιστά το αντίβαρο στην τραγική και σύνθετη φιγούρα της Shin-ae.

Απώλειες και μετέωρες ισορροπίες
Μέσα στο κλίμα της απόκρυψης βαραίνουν οι απώλειες τις οποίες η ηρωίδα βιώνει με έναν τρόπο βαθύ και εσωτερικό. Η δυσκολία της να συνδιαλλαγεί μαζί τους την οδηγεί σε ψυχικό αδιέξοδο. Προσωρινό της καταφύγιο η πίστη, -η οποία λειτουργεί ως μέσο απόκρυψης του πόνου-, αποδεικνύεται κι αυτή μια αυταπάτη.
Η Shin-ae αιωρείται διαρκώς ανάμεσα σε δυο κόσμους, έναν πραγματικό και ορατό και έναν αόρατο, που τον αναζητάει συχνά με τα μάτια της στραμμένα στον ουρανό. Ο αόρατος αυτός κόσμος είναι στοιχειωμένος από πρόσωπα και γεγονότα που τη σημάδεψαν στο παρελθόν, αναμνήσεις που την εξουσιάζουν ακόμα και από τις οποίες δεν μπορεί να διαφύγει. Οι ισορροπίες που προσπαθεί να κρατήσει ανάμεσα σ΄ αυτούς τους δυο κόσμους είναι εύθραυστες. Και καθώς οι αλήθειες της πραγματικότητάς της αλλάζουν συνεχώς, περνάει και η ίδια από την εξωστρέφεια και τη διάθεση για επικοινωνία στην εσωστρέφεια και τη σιωπή. Οι διαδοχικές της αυτές μεταπτώσεις από το φως στο σκοτάδι, από την ελπίδα στην απόγνωση την καθιστούν πρόσωπο τραγικό.

Αποκαλύψεις
Είναι όμως κυρίως οι αποκαλύψεις που προωθούν τη δραματική εξέλιξη και εντείνουν την τραγικότητα της ηρωίδας. Η απαγωγή και δολοφονία του γιου της από έναν υπεράνω πάσης υποψίας πολίτη φέρνει στο φως την υποκρισία της τοπικής κοινωνίας οδηγώντας στην πρώτη τραγική αποκάλυψη. Το βουβό κλάμα της Shin-ae πνίγεται μέσα σε αισθήματα πόνου και οργής, τα οποία προσπαθεί να δαμάσει καταβάλλοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες. Η αδυναμία της να διαχειριστεί τον πόνο που την παραλύει, την οδηγεί στην ευαγγελική κοινότητα της Miryang, μέσα στην οποία βρίσκει την εσωτερική γαλήνη.(1) Ακολουθώντας μια από τις θεμελιώδεις αρχές της κοινότητας, αλλά και για να απελευθερωθεί οριστικά από τα φαντάσματα του παρελθόντος, θα προχωρήσει στην κατά πρόσωπο συγχώρεση του δολοφόνου. Ο φυλακισμένος όμως άντρας είναι ήδη απαλλαγμένος από οποιουδήποτε είδους ενοχές, προστατευμένος από το μανδύα της θρησκείας στην οποία και η ίδια είχε πιστέψει. Η ηρωίδα ανακαλύπτει ότι εξαπατήθηκε από τον θεό στον οποίο πίστεψε, αφού δεν μπορεί να παίξει έναν ρόλο που θα της έδινε λόγο ύπαρξης και θα τη δικαίωνε ως άτομο (δηλαδή να συγχωρέσει). Η αποκάλυψη αυτής της αδυναμίας της είναι και η πιο δραματική της ταινίας. Αποτελεί την κορύφωση της τραγικότητας της Shin-ae και οδηγεί στην οριστική της κατάρρευση.(2) Όταν συνέρχεται, εξωθεί τον εαυτό της σε ακραίες συμπεριφορές, που την εξουθενώνουν σωματικά και ψυχικά και τελικά την στρέφουν ενάντια στον ίδιο της τον εαυτό. Όμως και πάλι θα αναζητήσει απεγνωσμένα βοήθεια για να κρατηθεί στη ζωή.
Στο τέλος της ταινίας εμφανίζεται βυθισμένη στο χώρο της σιωπής. Μια απόκοσμη αύρα τη συνοδεύει που την εμποδίζει να δει καθαρά γύρω της. Μια μοιραία όμως συνάντηση θα της αποκαλύψει ότι η πόλη έχει αρχίσει να αλλάζει εξαιτίας της. Η σκοτεινή και αδιάφορη Miryang δέχτηκε τελικά τη Shin-ae σαν μια κρυφή ηλιαχτίδα που μπήκε μέσα της, τη φώτισε με την εσωτερική της δύναμη και της έδωσε το πραγματικό της νόημα. Αλλά και η ίδια η γυναίκα φωτίζεται από την αποκάλυψη αυτή. Αν και δεν έχει συμφιλιωθεί ακόμα με το παρελθόν, αποφασίζει να προχωρήσει ένα βήμα μπροστά, έχοντας αυτή τη φορά δίπλα της τον άντρα που την ακολουθούσε από την αρχή. Με μια συμβολική κίνηση -κόβοντας μόνη της τα μαλλιά της- εγκαταλείπει τις ψευδαισθήσεις της και δέχεται τη νέα πραγματικότητα.

Σημειώσεις
(1) Ο σκηνοθέτης δίνει έμφαση στην παρουσία των χριστιανικών ευαγγελικών κοινοτήτων, όχι μόνο γιατί η δράση τους είναι πολύ έντονη στην Κορέα, αλλά κυρίως γιατί οι αξίες τους του δίνουν τη δυνατότητα να αναπτύξει το θέμα του.
(2) Η ταινία στο σημείο αυτό θέτει και κάποια δευτερεύοντα ερωτήματα. Αξίες όπως η αγάπη, η συμπαράσταση, η συγχώρεση διατηρούν την αξία τους, αν τις υπαγορεύει η ηθική υποχρέωση που πηγάζει από μια θρησκεία; Μήπως τότε γίνονται γενικές απόλυτες αρχές κενές νοήματος; Και η εξ άνωθεν άφεση αμαρτιών μας απαλλάσσει από τις ηθικές ευθύνες μας ως άτομα;

ΥΠΟΘΕΣΗ
Η Shin-ae, μια νεαρή δασκάλα πιάνου, μετά το θάνατο του άντρα της εγκαταλείπει τη Σεούλ και εγκαθίσταται με τον εφτάχρονο γιο της στην πατρίδα του άντρα της, Miryang. Ανοίγει ένα ωδείο και προσπαθεί να αναπτύξει κοινωνικές σχέσεις με την τοπική κοινωνία, κρατώντας παράλληλα την ελευθερία των προσωπικών της επιλογών. Ένας μηχανικός αυτοκινήτων που γνωρίζει με την είσοδό της την πόλη την ακολουθεί παντού, παρά την άρνησή της να τον αποδεχτεί. Όλα όμως ανατρέπονται όταν απαγάγεται ο γιος της. Αν και η Shin-ae δίνει τα λύτρα που της ζητούν, ο μικρός βρίσκεται δολοφονημένος. Για να αντιμετωπίσει τον πόνο που την κατακλύζει η νεαρή γυναίκα καταφεύγει στο χριστιανισμό. Περιτριγυρισμένη από ανθρώπους που έχουν δεχτεί ανάλογα πλήγματα δέχεται τις αξίες μιας θρησκείας που της ήταν ξένη και αισθάνεται μέσα από αυτήν να ξαναγεννιέται.. Η πίστη της όμως κλονίζεται όταν συναντάει το φυλακισμένο δολοφόνο του γιου της απαλλαγμένο από ενοχές, να έχει ήδη δεχτεί τη θεϊκή συγχώρεση. Αδυνατώντας να παίξει ένα ρόλο που θα τη δικαίωνε ως άτομο -να συγχωρέσει η ίδια τον αυτουργό-, συνειδητοποιεί την αδυναμία της και καταρρέει.