του Gideon Bachmann

Η FIAPF αναγνωρίζει ότι ανήκουν στην πρώτη κατηγορία (η οποία λανθασμένα αποκαλείται ως κατηγορία "Α" ) 11 φεστιβάλ: εδώ οι ταινίες προβάλλονται για πρώτη φορά, διαγωνίζονται και ανακαλύπτονται από διευθυντές φεστιβάλ, οι οποίοι ΔΕΝ ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία. Υπάρχουν σ' όλον τον κόσμο πάνω από 600 τέτοιοι διευθυντές, σε ανάλογα φεστιβάλ -και αυτά τα φεστιβάλ πωλούν εισιτήρια στο κοινό της περιοχής τους. Αυτά τα 11 φεστιβάλ -"χονδρικής" είναι επαγγελματικές, διεθνείς αγορές για νέα προϊόντα. Τα άλλα είναι φεστιβάλ- "λιανικής": προβάλουν ταινίες σε καταναλωτές, πέρα από την κανονικό κύκλωμα προβολής ταινιών. Όμως επίσης είναι, αυτά τα 600 φεστιβάλ μια μορφή κανονικής προβολής της ταινίας, μια μορφή διανομής με αυξανόμενη σημασία και αυξανόμενες οικονομικές δυνατότητες.
Τα όρια δεν είναι πάντα ξεκάθαρα και σαφή, γιατί τα φεστιβάλ- "λιανικής" γρήγορα ανακάλυψαν ότι η παγκοσμιοποίηση των προτιμήσεων δεν σταματά έξω από την πόρτα τους. Έτσι βρίσκουμε το Hollow Man στην Piazza του Locarno στην Ελβετία και το Independence Day στο Rotterdam της Ολλανδίας -εκτός συναγωνισμού. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα μεγάλα φεστιβάλ έχουν εγκαταλείψει τους ρόλους τους, ως διευθύνοντες και διακινητές του σοβαρού σινεμά παγκοσμίως.
85 τοις εκατό των ταινιών που προβάλλονται στα φεστιβάλ ποτέ δεν διανέμονται στις αίθουσες. Στην τηλεόραση ή στο βίντεο δεν μπορούν να προβληθούν σωστά ή να εκτιμηθούν από τους θεατές: μεταγλωττισμένες ή γεμάτα "χιόνια", οι ταινίες ελάχιστα εκφράζουν τις προθέσεις των δημιουργών τους. Τα φεστιβάλ δεν είναι μόνο ο μοναδικός χώρος γι' αυτές, είναι επίσης και καλύτερος χώρος από μια κανονική αίθουσα προβολών, γιατί η παρακολούθηση της ταινίας στο φεστιβάλ είναι πιο οικεία, πιο έντονη και επίσης υποστηρίζεται πολύ καλά.
Επίσης επιτρέπει τους σκηνοθέτες να έχουν και την αντίδραση του κοινού, κάτι που θέλουν πολύ και την οποία ποτέ δεν έχουν. Μπορείς να πας σ' ένα φεστιβάλ, να δείξεις την ταινία σου και να δεις πως αυτή λειτουργεί στο κοινό. Αυτό δεν είναι εύκολο στις κανονικές αίθουσες. Τα έσοδά από τα εισιτήρια λίγο μπορούν να αντικαταστήσουν την ζεστασιά που εκπέμπει το βλέμμα του θεατή. Γιατί τότε όλες οι καλές ταινίες δεν πηγαίνουν σ' όλα τα φεστιβάλ;
Γιατί αποτελεί στίγμα το να κάνεις μια "φεστιβαλική ταινία"; Όταν εμφανίστηκαν τα φεστιβάλ -"λιανικής", αντέγραψαν την ανταγωνιστική φιλοσοφία των φεστιβάλ "χονδρικής", τα οποία υπήρχαν πριν απ' αυτά: την φιλοδοξία να έχεις παγκόσμιες πρεμιέρες, να έχεις μια ταινία που κανένας άλλος δεν έχει δει ακόμα.
Και η φιλοδοξία του φαντασμογορικού, των δημοσιών σχέσεων, της δόξας, της λάμψης των σταρ, των λαμπερών φώτων -όλα αυτά τα γοητευτικά δεν σου επιτρέπουν πάντα να ανεβάσεις την ποιότητα του φεστιβάλ. Πολλές φορές δεν σου επιτρέπουν καν να την διατηρήσεις στο επίπεδο που είναι.
Από την στιγμή που υπάρχουν στον κόσμο περισσότερα φεστιβάλ απ' ότι καλές ταινίες, η εμμονή με τις πρεμιέρες μπορεί να σημαίνει ότι το 80% των φεστιβάλ προβάλει μόνο ταινίες δευτέρας διαλογής, από την στιγμή που οι καλές τις αρπάζει ο συναγωνισμός. Όμως το κοινό των φεστιβάλ "λιανικής" δεν ταξιδεύει -τα φεστιβάλ πανε στο κοινό, με την εξαίρεση του Φεστιβάλ των Καννών και των ανάλογων, που προσελκύουν από πολύ μακριά τους επαγγελματίες των χώρου.
Συμπερασματικά δεν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος που μια καλή ταινία να μην μπορεί να προβληθεί σε πολλά φεστιβάλ, μπροστά σ' ένα μεγάλο κοινό, σε πολλές χώρες. Ενώ ο διαγωνισμός των ταινιών έλκει κοινό, περιορίζει την γκάμα των ταινιών που το κοινό βλέπει. Μια διεθνής ένωση των κινηματογραφικών φεστιβάλ, η οποία θα πρόσφερε χρήσιμες υπηρεσίες, δεν πρέπει μόνο να λειτουργεί ενάντια στον ανταγωνισμό μεταξύ των μελών τους, αλλά επειδή οι καλές ταινίες θα πρέπει να προβάλλονται σε περισσότερα μέρη, θα μπορούσε να δουλέψει στην κατεύθυνση στο να εξασφαλίζονται έσοδα για ταινίες, οι οποίες συνήθως δεν θεωρούνται εμπορικές. Μια τέτοια ένωση θα μπορούσε να αγοράζει "δικαιώματα προβολής για φεστιβάλ" για ταινίες με μεγάλη αξία, αλλά πολύ χαμηλό προϋπολογισμό προώθησης ή χωρίς σταρ.
(…) Η κατάσταση μπορεί να συμπυκνωθεί σε δύο τάσεις: Από την μία πλευρά τα φεστιβάλ "χονδρικής" είναι κυρίως αγορές (μερικά δεν είναι καν φεστιβάλ -για να πετύχουν τους εμπορικούς τους στόχους δεν χρειάζονται καν την "λάμψη") και από την άλλη τα φεστιβάλ -"λιανικής" ανακαλύπτουν ότι είναι διοργανωτές προβολών. Όμως πρέπει να αναγνωρίσουν ότι είναι καλύτεροι διοργανωτές προβολών, από τους συνηθισμένους: προβάλλουν περισσότερες ταινίες, σε περισσότερους θεατές, μ' ένα τρόπο που τους επιτρέπει να διαμορφώσουν ένα μελλοντικό κοινό για σοβαρές ταινίες. Το γεγονός ότι θα πρέπει να πληρώσουν (και ήδη πληρώνουν) δικαιώματα προβολής είναι απλώς μια φυσιολογική συνέπεια της κατάστασης.
Όμως προσοχή, όταν προβάλλεται σ' ένα φεστιβάλ "λιανικής", μια ταινία που έχει ήδη διανομέα: Όντας, το φεστιβάλ μέρος της στρατηγικής προώθησης της ταινίας, περιορίζει την λειτουργία της ανακάλυψης της ταινίας, τις εμπορικές της δυνατότητες και καταστρέφει την υπέροχη ατμόσφαιρα της περιπέτειας, που τα φεστιβάλ δημιουργούν και η οποία είναι ο πυρήνας της αγάπης μας για το σινεμά.
Μεγάλες αλλαγές συμβαίνουν στον τρόπο που τα φεστιβάλ διοικούνται και στην ομάδα των ανθρώπων που τα διοικούν. Τέσσερα φεστιβάλ άλλαξαν διευθυντές αυτόν τον χρόνο: Κάννες, Σαν Σεμπάστιαν, Βερολίνο και Λοκάρνο. Η Βενετία άλλαξε πέρυσι. Και αυτά είναι μόνο φεστιβάλ -"χονδρικής" πιθανώς το κριτήριο επιλογής νέων διευθυντών είναι πόσο καλά αυτοί ελίσσονται ανάμεσα σ' αυτές τις δύο τάσεις.
Οι ταινίες κλείνονται πλέον δύσκολα. Στους έμπορους δεν αρέσουν τα φεστιβάλ και αντιστέκονται στις πιέσεις των σκηνοθετών που επιζητούν την προσωπική προβολή. Δεν χρειάζεται να την εξηγήσουμε. Αυτή η σύγκρουση υπάρχει εδώ και 105 χρόνια. Έτσι κοστίζει σ' ένα φεστιβάλ χρήματα για να έχει τις περισσότερες ταινίες: 250-350 δολάρια για την συμμετοχή, η οποία συχνά περιορίζεται σε μια μόνο προβολή. Ένα αποτέλεσμα των προηγουμένων: οι τιμές των εισιτηρίων ανεβαίνουν και όταν μια ταινία πουληθεί, τότε ο διανομέας ζητά το μερίδιο του. Σε μικρές χώρες όπως η Ελβετία ή το Ισραήλ, λενε οι διανομείς, ότι πολλοί θεατές που θα έβλεπαν την ταινία, την βλέπουν στο φεστιβάλ. Που είναι λοιπόν τα λεφτά μου; Που είναι το μερίδιο μου από τα 9000 εισιτήρια που κόπηκαν σε μια βραδιά στην Piazza του Locarno;
Το κλειδί στην "χονδρική" είναι φυσικά το να προσελκύεις αγοραστές. Και να έχεις ένα ικανοποιητικό αριθμό απ' αυτούς οι οποίοι στα αλήθεια αγοράζουν ταινίες. Έτσι αντιμετωπίζεις τους κριτικούς, σ' ένα φεστιβάλ "χονδρική" ως βαρίδια. Το πραγματικό φεστιβάλ στις Κάννες δεν συμβαίνει στην Croisette, αλλά στα δωμάτια των ξενοδοχείων, όπου οι συμφωνίες κλείνονται. Μόνο στα φεστιβάλ "λιανικής" μπορεί κάποιος να βρει την ατμόσφαιρα της αίθουσας προβολής. Και μόνο εκεί αληθινά συμβαίνει ένας αληθινός διάλογος, σε επίπεδο κριτικής.
Τα Φεστιβάλ είναι σταυροδρόμια. Και καθώς οι κοινωνίες αλλάζουν, ο βιομηχανικός μηχανισμός της έκφρασής των, αλλάζει και αυτός. Υποψιάζομαι ότι αυτοί που θα επιβιώσουν θα είναι αυτοί που θα κολυμπήσουν με το ρεύμα. Όμως αν κατευθυνθείς ενάντια στο ρεύμα, ίσως επίσης βρεις χρυσό.
Είναι αυτή η απίστευτή αγάπη που έχουν οι άνθρωποι για τις εικόνες, για την φαντασία, για το συναίσθημα. Εν συντομία για τις κινούμενες εικόνες, για τον κινηματογράφο.

Ο Gideon Bachmann είναι διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κινηματογραφικού Ινστιτούτου .

(Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας. Δημοσιεύτηκε στο Variety 28/8-3/9/2000)