Άνδρας ή γυναίκα, αρσενικό ή θηλυκό, τα όρια (και οι εικόνες) των δυο φύλων είναι πάντοτε σαφή και καθαρά, τουλάχιστον για το σινεμά. Περιχαρακωμένες από στερεότυπα και δέσμιες προκαταλήψεων, οι εικόνες των φύλων δεσμεύουν τους φιλμικούς χαρακτήρες, ορίζουν τις συμπεριφορές τους, περιγράφουν τα πρόσωπα, δηλώνουν την ταυτότητα τους. Αυτή η περιχαράκωση όμως δεν είναι απόλυτη ούτε καθολική, αφού μπορούμε να παρατηρήσουμε στην ιστορική διαδρομή του σινεμά, κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις φιλμικών προσώπων που “ Διέβησαν τον Ρουβίκωνα ”, που αρνήθηκαν την εικόνα (ή τη φύση) του φύλου τους, προσχωρώντας στο άλλο φύλο. Οι τίτλοι των ταινιών νομίζουμε ενδεικτικοί για το πολυδιάστατο του, υπό διαπραγμάτευση, θέματος: Some Like It Hot (1959), Mrs Doubtfire (1994), Tootsie (1982), Victor/Victoria (1982), Crying Game (1992).
Όλες οι προηγούμενες ταινίες έχουν ως κεντρικό χαρακτήρα, ένα πρόσωπο το οποίο μέσα από μια διαδικασία αλλαγής φύλου, βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο (ή την επιθυμία;) να απολέσει την ταυτότητα του. Αφετηρία για την αλλαγή εικόνας και φύλου είναι συνήθως η επίλυση ενός προβλήματος της καθημερινότητας -που πολύ συχνά είναι βιοποριστικό (Tootsie, Victor/Victoria ) ή συναισθηματικό (Mrs Doubtfire). Πίσω όμως από την επιχειρούμενη αλλαγή φύλου, και ανεξάρτητα των λόγων για τις οποίες αυτή γίνεται, κρύβεται πάντα κάποια απροσδιοριστία ή ασάφεια στο σεξουαλική ταυτότητα, μια προϋπάρχουσα απώλεια των χαρακτηριστικών του φύλου - για το ανδρικό πρόσωπο αυτό εκφράζεται μέσα από την αμφισβήτηση του παραδοσιακού του ρόλου (1): είναι μια διαδικασία που αφορά πρωτίστως φιλμικούς χαρακτήρες σε κρίση ταυτότητας, με έλλειψη αυτοπεποίθησης για το πραγματικό εαυτό τους και την εικόνα τους. Σε ελάχιστες περιπτώσεις, και εκτός των ορίων του Χόλιγουντ, η αλλαγή φύλου έχει σχέση με τη σεξουαλική συμπεριφορά, δηλαδή την αναντιστοιχία φύλου και ερωτικής επιθυμίας (Crying Game) -ένα θέμα μάλλον τολμηρό για την Χολιγουντιανή ηθική (2).
Αυτή η διαδικασία αλλαγής φύλου μοιάζει ως μια ασυνείδητη πράξη άρνησης των στερεοτύπων και των συμβάσεων (κοινωνικών ή άλλων) που καθορίζουν την εικόνα του φύλου: ο/η που προβαίνει στην αλλαγή αρνείται έμπρακτα τη διαμορφωμένη εικόνα του, επιλέγοντας μια άλλη εικόνα και κατά συνέπεια ένα άλλο φύλο. Αυτή η άρνηση των στερεότυπων εικόνων για το φύλο, κρύβει ένα άκρως ενδιαφέρον παράδοξο: για να οικοδομηθεί η νέα εικόνα, για να δηλωθεί η ένταξη στο άλλο φύλο, είναι απαραίτητη η αποδοχή των στερεότυπων εικόνων, των προκαθορισμένων ρόλων και των κοινωνικών συμβάσεων που αφορούν το άλλο φύλο: Αποδεχόμενος/η τα στερεότυπα του άλλου φύλου έχει την αυταπάτη της πλήρους μεταμόρφωσης, της τέλειας εικόνας, της οριστικής ή -κατά περίσταση- προσωρινής και ελεγχόμενης, αλλαγής.
Μια αυταπάτη που θα διαλυθεί πολύ σύντομα -όταν η ερωτική επιθυμία εκδηλωθεί, όταν δηλαδή λειτουργήσει σύμφωνα με τη φύση και όχι την εικόνα του (Tootsie, Victor/Victoria). Τότε, εγκλωβισμένος/η σε μια εικόνα που δεν του ανήκει, θα βιώσει ένα διχασμό: ανάμεσα στο ερωτικό ένστικτο και την εικόνα που με επιμέλεια έχει κατασκευάσει. Η λύση στον παραπάνω διχασμό αποτελεί και την κορύφωση της μυθοπλασίας: μια λύση προφανής καθώς είναι η αναμενόμενη επιστροφή στην κανονικότητα και στο αρχικό φύλο. Είναι τελικά όλη αυτή η περιπέτεια της μεταμόρφωσης και της προσωρινής μετάβασης στο άλλο φύλο, μια διαδικασία μηδενισμού της σεξουαλικής ταυτότητας, μια απόπειρα επαναπροσδιορισμού του φύλου, μέσα από την προσωρινή άρνηση του. Τελευταίος σταθμός σ’ αυτό το ταξίδι, είναι η επανα-ανακάλυψη, ο επαναπροσδιορισμός της πραγματικής ταυτότητας του προσώπου, της αληθινής σημασίας του φύλου, μακριά από στερεότυπες εικόνες και κοινωνικές προκαταλήψεις...
Δημήτρης Μπάμπας (8/4/1995)
(1) Π.χ. στο Mrs Doubtfire είναι η σύζυγος που ασκεί βιοποριστική δραστηριότητα, σε αντίθεση με τον άνδρα που παραμένει στο σπίτι φροντίζοντας τα παιδιά.
(2) Σε αυτές, τις μάλλον σπάνιες περιπτώσεις, η αλλαγή φύλου είναι μια κίνηση απελευθερωτική (ή αποκαλυπτική), καθώς αποτελεί έκφραση μιας καταπιεσμένης θηλυκότητας ή αρσενικότητας: είναι δηλαδή η ανάδειξη μιας σεξουαλικής συμπεριφοράς ασύμβατης με το σώμα ή το φύλο.
