Είναι το πιο δημοφιλές ιαπωνικό κινηματογραφικό είδος στην Δύση: οι ταινίες με σαμουράι/ Samurai αποτελούν κάτι τόσο τυπικό όσο ένα στοιχείο της εθνικής ταυτότητας αλλά και κάτι τόσο ουσιαστικό όσο ένα έργο τέχνης. Σφράγισαν το τοπίο του ιαπωνικού σινεμά, ανέδειξαν σκηνοθέτες και ηθοποιούς σταρ και έγιναν ένα προϊόν εξαγωγής, ένα εξωτικό προϊόν που έγινε αντικείμενο λατρείας και μία από τις σταθερές εμμονές του δυτικού κόσμου.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο οι σαμουράι και οι αρχές που αυτοί εξέφραζαν παρέπεμπαν στον μιλιταρισμό και τον αυστηρό κώδικα ηθικής των στρατιωτικών, υπευθύνων για την ήττα και την καταστροφή της Ιαπωνίας. Στην προπαγανδιστική ταινία του κλασικού αμερικανού σκηνοθέτη Frank Capra, Japan: Know your Enemy (1945) το bushido (μπουσίντο), ο κώδικας τιμής των σαμουράι περιγράφεται ως "η τέχνη της απάτης". Όμως από τότε καθώς ο χρόνος επούλωνε τις πληγές του πολέμου, οι ταινίες με σαμουράι έγιναν μια γέφυρα που ενώνει τον πολιτισμό της Ιαπωνίας με τον δυτικό πολιτισμό. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι αληθινοί σαμουράι και ο πολιτισμός τους εξαφανίσθηκαν 30 χρόνια πριν την εμφάνιση του κινηματογράφου, τότε αυτές οι ταινίες υπήρξαν το μόνο μέσο για να γνωρίσουν οι δυτικοί εκ των έσω μια σημαντική πτυχή του Ιαπωνικού πολιτισμού.
Η ταινία Last Samourai αλλά και η πρόσφατη επιτυχής επανεμφάνιση αυτού του είδους του ιαπωνικού σινεμά, με ταινίες όπως το The Twilight Samourai/ Tasogare seibei (Yoji Yamada), πιστοποιούν την αναβίωση και είναι ένα μικρό δείγμα της διαχρονικότητας αλλά και της επιτυχίας που γνώρισαν οι ταινίες αυτού του είδους.

Ποιοι ήταν οι σαμουράι;
Οι σαμουράι είναι οι ατρόμητοι πολεμιστές από την Ιαπωνία που έδρασαν την περίοδο της φεουδαρχίας. Είναι οι ιππότες της μεσαιωνικής Ιαπωνίας και εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 12ο αιώνα. Είχαν το προνόμιο να φέρουν δύο ξίφη και να επιτίθενται σε οποιονδήποτε τους προσέβαλε. Εντρυφούσαν στις πολεμικές τέχνες και ήταν πάντα στην υπηρεσία κάποιου φεουδάρχη. Αξίζει να σημειωθεί η παρουσία των ρονίν, δηλαδή των σαμουράι χωρίς αφέντη, που απετέλεσαν ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, καθώς τρομοκρατούσαν την ύπαιθρο. Όταν η φεουδαρχία κατέρρευσε, κατά την περίοδο Meiji, οι σαμουράι διαλύθηκαν και συμμετείχαν ως ευγενείς στην δημιουργία της σύγχρονης Ιαπωνίας.
Αναμφίβολα η ίδια η φιλοσοφία των σαμουράι, με τον ιδιαίτερο κώδικα της τιμής τους, το bushido, αποτέλεσε ένα σημαντικό στοιχείο του τρόπου ζωής, της συνολικής τους εικόνας και της γοητείας που ασκούσαν. Βασισμένο στο Ζεν και στις αρχές της φιλοσοφίας του Κομφούκιου, ο κώδικας της συμπεριφοράς των σαμουράι στηρίζεται στις έννοιες της εντιμότητας, ευγένειας, τιμής, ευσπλαχνίας, θάρρους, υπακοής και απόλυτης ειλικρίνειας.

Ένας σκηνοθέτης, ένας σταρ
Πριν τον Β! Παγκόσμιο πόλεμο δεν υπήρχαν στο ιαπωνικό σινεμά ταινίες επικεντρωμένες στους σαμουράι -αν και γυρίζονταν πολλές ιστορικές ταινίες jidaigeki (τζιντάιγκέκι) και όντας οι σαμουράι ένα τμήμα της κοινωνίας για πάνω από 1000 χρόνια θα ήταν δύσκολο να απουσιάσουν. Σκηνοθέτες όπως οι Daisuke Ito, Mansaku Itami, Sadao Yamanaka και Hiroshi Inagaki εντρύφησαν στην μυθολογία των σαμουράι και ταινίες όπως Zanjin Zamba Ken, Kakita Akanishi, Ninjo Kami Fusen θεωρούνται κλασικές για την εποχή τους. Αξίζει εδώ να σημειωθεί η ταινία 47 Ronin του Kenji Mizoguchi, μια ταινία που εντάσσεται στην μυθολογία των σαμουράι και αντανακλά όλη την ανησυχία που επικρατούσε στο εσωτερικό της ιαπωνικής κοινωνίας την περίοδο του πολέμου.
Όταν οι αμερικανικές δυνάμεις κατοχής ανέλαβαν την διακυβέρνηση της Ιαπωνίας, μετά την ήττα, εκμηδένισαν την παραγωγή των jidaigeki φοβούμενοι την αναζωπύρωση του Ιαπωνικού εθνικισμού. Ειδικότερα απαγορεύτηκε η παρουσία σε ταινίες των ξιφών των σαμουράι, αντικείμενα σύμβολα της υποταγής στους φεουδάρχες. Καθώς η χώρα και μαζί μ' αυτή και ο κινηματογράφος σταδιακά επανερχόταν στον κανονικό ρυθμό ζωής, την δεκαετία του 1950, δημιουργήθηκε η πρώτη σημαντική και συνταρακτική στο τελικό της αποτέλεσμα έξοδος προς την Δύση. Κεντρικό πρόσωπο ήταν ένας σκηνοθέτης, ο Akira Kurosawa: η ταινία του Rashomon άνοιξε τις πύλες και διέλυσε την όποια καχυποψία. Αργότερα η ταινία του Seven Samurai θεωρήθηκε ως ένα αξεπέραστο ορόσημο για το είδος των ταινιών δράσης. Χρησιμοποιώντας ένα ηθοποιό σταρ του είδους, τον Toshiro Mifune, ο Kurosawa έγινε διάσημος στην Δύση με ταινίες αριστουργήματα όπως το Yojimbo, Sanjuro, The Hidden Fortress.
Ο Kurosawa καταγόταν από οικογένεια σαμουράι και ο πατέρας του όταν ήταν μικρός φορούσε συχνά την στολή των σαμουράι. Οι ήρωες των ταινιών του ήταν τυχοδιώκτες αλλά ευγενείς, θαρραλέοι, πιστοί και έντιμοι σύμφωνα με τον δικό τους κώδικα τιμής. Όμως εκτός της λατρεία του στους σαμουράι, ο Kurosawa λάτρευε το θέατρο και την λογοτεχνία της Δύσης αλλά και τον κλασικό χολιγουντιανό σινεμά (John Ford, Howard Hawks) -και αυτήν την λατρεία την έκανε φανερή στις ταινίες. Μια από τις συχνές αντιρρήσεις που εξέφραζαν Ιάπωνες κριτικοί για τις ταινίες του ήταν κατά πόσο παρουσιάζονταν με αυθεντικότητα και πιστότητα οι σαμουράι -τον κατηγορούσαν για επιρροές από τα γουέστερν. Όμως το έργο του επιβλήθηκε του χρόνου και παραμένει πάντα ένα από τα σημαντικά και επιδραστικά στον χώρο του κινηματογράφου.

Μετά τον Kurosawa
Μετά την επιτυχία των ταινιών του Kurosawa ο ιαπωνικός κινηματογράφος στράφηκε με συστηματικό τρόπο προς τους σαμουράι, δημιουργώντας ένα κινηματογραφικό είδος προορισμένο και για εσωτερική κατανάλωση αλλά και για εξαγωγή. Τις δεκαετίες 60 και 70 σκηνοθέτες όπως ο Masaki Kobayashi και Hiroshi Inagaki γύρισαν λαϊκές ταινίες με σαμουράι βασιζόμενες σε θρύλους, ιστορικά συμβάντα ή προεκτείνοντας ιστορίες ήδη υπαρχόντων ταινιών. Αρκετές απ' αυτές επικεντρωνόταν στο πρόσωπο του Miyamoto Musashi, ένα πραγματικό πρόσωπο, έναν λαϊκό ήρωα του 17ου αιώνα. Ένα άλλο σημαντικό πρόσωπο στην μυθολογία αυτών των ταινιών ήταν ο τυφλός χειροπράκτης- σαμουράι Zatoichi που τον υποδύθηκε Shintaro Katsu σε μια σειρά ταινιών από το 1962 μέχρι το 1986.
Στην δεκαετία του 80 το είδος οδηγήθηκε στην παρακμή και αργότερα στην εξαφάνιση -έδωσε την θέση του στις ταινίες yakuza, ένα είδος γκανγκστερικών ταινιών που κυριαρχούνταν από τους κρότους των πυροβολισμών αντί των ήχων από τα ξίφη.
Το 1999 ο Nagisa Oshima θα αναβιώσει τον κόσμο των σαμουράι στην ταινία Gohatto/Taboo. Εδώ η πίστη αναπαράσταση του κόσμου των σαμουράι και της εποχής τους γίνεται η αφορμή για ένα δράμα πάνω στις εντάσεις και τις δυναμικές των κλειστών ομάδων.
Το είδος φαινόταν απόλυτα νεκρό και οι νεαροί Ιάπωνες μάλλον το θεωρούσαν ως ένα κινηματογραφικό είδος που αφορούσε περισσότερο τους γονείς τους παρά τους ίδιους. Όμως μια σειρά από ταινίες αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον έφεραν αυτό το είδος πάλι στο προσκήνιο της επικαιρότητας: οι ταινίες Zatoichi του Takeshi Kitano και The Twiliant Samurai του Yoji Yamada (μια εισπρακτική επιτυχία στην Ιαπωνία) αλλά και οι cult αναφορές στο είδος από τον Quentin Tarantino στο Kill Bill vol.1 επανέφεραν στο προσκήνιο την μοναχική φιγούρα αυτού τυχοδιώκτη ιππότη πολεμιστή.
Αξίζει επίσης να υπογραμμισθεί η σημαντική επιρροή που άσκησαν οι ταινίες με σαμουράι στο σινεμά της Νοτιοανατολικής Ασίας και ειδικότερα στο σινεμά δράσης του Χονγκ Κονγκ: το κινηματογραφικό είδος wuxia (ιπποτικές ταινίες με ξιφομάχους) αποτελεί μια κινέζικη μεταφορά των ταινιών με σαμουράι.

Επιρροές και επιδράσεις
Αναζητώντας τις αιτίες που το δυτικό κοινό έλκεται και μένει προσηλωμένο σ' αυτού του είδους τις ταινίες θα πρέπει καταρχήν να σημειώσουμε τον εξωτισμό αλλά και να υπογραμμίσουμε τις ομοιότητες που έχουν αυτές οι ταινίες με το γουέστερν αλλά και το ιπποτικό μυθιστόρημα.
Οι επιρροές από τα γουέστερν υπήρξαν πάντα έντονες σ' αυτό το ιαπωνικό κινηματογραφικό είδος: όπως και στα γουέστερν έτσι και εδώ οι ήρωες, ήταν μοναχικοί περιπλανώμενοι, συχνά υπήρχε μια εξιδανικευμένη και ρομαντική εκδοχή της ιστορίας και φυσικά πάντα στο κέντρο της δραματικής πλοκή είναι τοποθετημένη μια μανιχαϊστική αντίληψη για την πάλη Καλού- Κακού. Θέματα ιστορίες και χαρακτήρες μεταφέρθηκαν συχνά από το ένα κινηματογραφικό είδος στο άλλο: The Magnificent Seven (John Sturges) και A Fistful of Dollars (Sergio Leone) είναι επανεγγραφές των Seven Samourai και Yojimbo.
Παράλληλα η επιρροή του Kurosawa θα πρέπει να αναζητηθεί σ' όλο το δυτικό σινεμά της δράσης, αφού σε πολεμικές ταινίες όπως The Dirty Dozen και The Gun of Navarone μπορούμε να βρούμε την θεματική της συγκρότησης μιας ομάδας πολεμιστών που μάχονται για ένα ευγενικό σκοπό.
Αν κάποιος μετακινηθεί προς το Χόλιγουντ της σημερινή εποχής αναζητώντας την πιο έντονη επιρροή αυτών των ταινιών, θα πρέπει να σταθεί υποχρεωτικά στις ταινίες του κύκλου Star Wars του George Lucas. Φανατικός θαυμαστής των ταινιών του Kurosawa, ο Lucas έχει δηλώσει ευθαρσώς ότι έχει δανειστεί στοιχεία της δραματικής πλοκής από την ταινία The Hidden Fortress. Απόηχους των μύθων των σαμουράι βρίσκουμε και στους Jedi μια τάξη ευγενών πολεμιστών που αποδέχονται το ανάλογο της φιλοσοφίας Ζεν, υπακούουν σ' ένα αυστηρό κώδικα τιμής και μάχονται με ξίφη. Επιπλέον το όνομα Jedi προέρχεται από την ιαπωνική λέξη jidaigeki, ενώ η πρώτη επιλογή για τον ρόλο του Obi- Wan Kenobi (που τελικά υποδύθηκε ο Alec Guinness) ήταν ο Toshiro Mifoune.
Αναμφίβολά χρειάζεται ιδιαίτερης επισήμανσης ο Γάλλος σκηνοθέτης Jean- Pierre Melville που στην δεκαετία του 60 μετέφρασε, μ΄ ένα τρόπο που αντηχεί τις επιρροές του υπαρξισμού, τον κώδικα του bushido, γυρίζοντας το αριστουργηματικό φιλμ νουάρ Le Samourai: εδώ ο ήρωας είναι ο μοναχικός δολοφόνος που ενστερνίζεται τον κώδικα τιμής των σαμουράι μέσα σ' ένα όχι και τόσο λαμπερό Παρίσι.
Τέλος πλησιάζοντας στην σύγχρονή εποχή θα πρέπει να σταθούμε σ' ένα αληθινό δημιουργό του ανεξάρτητού αμερικανικού σινεμά: Μ' ένα ανάλογο του  Jean- Pierre Melville τρόπο μετέφρασε και ο Jim Jarmusch το πνεύμα των σαμουράι στην σύγχρονη κυνική εποχή. Η ταινία Ghost Dog: Way of the Samurai είναι μια μελαγχολική σπουδή χαρακτήρα, καθώς αναμειγνύει τον αυστηρό κώδικα ηθικής με την σύγχρονη ζωή στα γκέτο των μαύρων.

(βασισμένο στο άρθρο The Way of the Warrior που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα The Guardian 10-10-2003 και σε στοιχεία από το site allmovie.com. Προσαρμογή, πρόσθετα στοιχεία, σύνθεση φιλμογραφίας Δημήτρης Μπάμπας)

Προτεινόμενη Φιλμογραφία
Yojimbo (1961) Akira Kurosawa
The Seven Samurai (1954) Akira Kurosawa
Sanjuro (1962) Akira Kurosawa
The Hidden Fortress (1958)Akira Kurosawa
47 Ronin (1941) Kenji Mizoguchi
Harakiri (1963) Masaki Kobayashi
Ansatsu (1964) Masahiro Shinoda
Samurai 1: Musashi Miyamoto (1955) Hiroshi Inagaki
Kojiro (1967) Hiroshi Inagaki
Chushingura (1962) Hiroshi Inagaki
Gate of Hell/ Jigokumon (1953) Teinosuke Kinugasa
Zatoichi Monogatari (1962) Kenji Misumi
Zatoichi vs. Yojimbo (1970) Kihachi Okamoto
Ame Agaru (1999) Takashi Koizumi
Gohatto/Taboo (2000) Nagisa Oshima