Μια δεκαετία έχει περάσει αφότου το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια εντάχθηκε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ. Προσανατολισμένο να παρουσιάζει την κινηματογραφική πραγματικότητα των Βαλκανίων, το τμήμα αυτό φιλοξένησε ταινίες που αποτελούν τόσο μαρτυρίες της εποχής τους όσο και καταγραφές, με το μοναδικό τρόπο του σινεμά, της ανθρώπινης κατάστασης. Ο αιματηρός πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, οι χίμαιρες του εθνικισμού, τα (δειλά) βήματα χωρών όπως η Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία υπό ένα νέο πολιτικό καθεστώς, η «άγρια» οικονομία της αγοράς και η κοινωνική αστάθεια, οι κρυφές και σκληρές όψεις κοινωνιών όπως η τουρκική: το πλαίσιο στο οποίο κινήθηκαν οι βαλκανικές ταινίες που φιλοξενήθηκαν τόσο στο τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια όσο και στα άλλα (όπως το διεθνές διαγωνιστικό) ορίστηκε από την συντριπτική, ανυπέρβλητη και πολλές φορές τραγική πραγματικότητα. Ο τόνος σ’ αυτές τις ταινίες δεν υπήρξε πάντα δραματικός, πολλές φορές ένα ειρωνικό, σαρκαστικό βλέμμα και μια χιουμοριστική οπτική επιχειρούσε να απαλύνει τις γκρίζες όψεις της πραγματικότητας.
Αυτά τα δέκα χρόνια συνέβη μια συνταρακτική αλλαγή στον χώρο του κινηματογράφου των γειτονικών χώρων. Η κατάρρευση των μηχανισμών υποστήριξης του κινηματογράφου οδήγησε στην συρρίκνωση της παραγωγής στην αποχώρηση των παλιών δημιουργών και στην εμφάνιση μιας νέας γενιάς σκηνοθετών οι οποίοι ήδη βρίσκονται στην τρίτη τους ταινία. Η ολοένα και μεγαλύτερη διεθνή αποδοχή των ταινιών τους, αποτελεί μια επιβεβαίωση των ελπίδων που συνόδευσαν την παρουσία τους.
Οι ταινίες που συγκροτούν φέτος το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια –βραβευμένες οι περισσότερες σε διεθνή φεστιβάλ- επιβεβαιώνουν όλα τα προηγούμενα. Η σχέση με το παρελθόν και με τα προβλήματα που αυτό γέννησε παραμένει μια κυρίαρχη θεματική: Οι αναταράξεις, οι πολεμικές συγκρούσεις, η δυναστική επιβολή της εξουσίας έχουν προκαλέσει ανεπούλωτες πληγές που απαιτούν ίαση. Η ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας και το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας είναι η αφετηρία για την ταινία Περιμένοντας τα σύννεφα / Waiting for the clouds της Yesim Ustaoglu. Ενώ η σκληρή καταπίεση του καθεστώτος Χότζα αντανακλά τόσο στην χαοτική πραγματικότητα του σήμερα όσο και στον έρωτα που ζουν δύο νέοι στο αλβανικό Νύχτα χωρίς φεγγάρι/ The Moonless Night. Στην ταινία Μάρτυρες/ Witnesses ο πρόσφατος πόλεμος επανεξετάζεται τουλάχιστον ως προς τις συνέπειες στο κοινωνικό σώμα: τα κρυφά εγκλήματα του και την έκπτωση των ηθικών αντιστάσεων. Στην ρουμάνικη Ο Φαραώ/ The Pharaoh δεν υπάρχει το παρελθόν παρά μόνο οι εμφανείς συνέπειες του στο ομώνυμο του τίτλου χαρακτήρα που περιφέρεται ζητιανεύοντας στους δρόμους.
Το σήμερα τροφοδοτεί μια άλλη ομάδα ταινιών. Όπως την πρώτη ανεξάρτητη βουλγαρική παραγωγή Η Μίλα από τον Άρη/ Mila from Mars, το πορτραίτο μιας νεαρής γυναίκας που αναζητά καταφύγιο από την βαρβαρότητα της πόλης σ’ ένα εγκαταλελειμμένο χωριό. Γυναικείο είναι και το κεντρικό πρόσωπο στην σλοβένικη Κάτω απ’ το παράθυρο της/ Beneath her window μια ταινία για τις αγωνίες του έρωτα και τον τρόμο της μοναξιάς. Ο τόνος είναι κωμικός και ο ρυθμός έντονος στην ταινία Όταν μεγαλώσω θα γίνω καγκουρώ/ When I grow up I’ll be Kangaroo μια τοιχογραφία μιας μικρής γειτονιάς στο Βελιγράδι σε κατάσταση παροξυσμού. Το βοσνιακό Καλοκαίρι στην χρυσή κοιλάδα/ Summer in Golden Valley επικεντρώνεται στο χάος της σημερινής εποχής και στις προσπάθειες ενός νέου να βρει τον βηματισμό του στην ζωή. Και κατά ένα ανάλογο αλλά όχι όμοιο τρόπο στο Η εποχή των ψευδαισθήσεων/ Mirage από την FYROM ο νεαρός ήρωας υφίσταται τις συνέπειες της κοινωνικής και ηθικής διάλυσης.
Τέλος στο τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια θα βρούμε ένα εξαιρετικό δείγμα του σινεμά του δημιουργού από την Τουρκία, χώρα που μας έχει προσφέρει τις καλύτερες ταινίες αυτών των δέκα χρόνων. Η αίθουσα αναμονής / The Waiting Room του Zeki Demirkubuz είναι μια εκ των έσω μαρτυρία για τις αγωνίες της δημιουργίας, μια περιήγηση στο εργαστήρι του σκηνοθέτη. Ελλειπτική στην αφήγηση και μπρεσονική στην υφή της, γυμνή από συναισθηματικές υπερβολές, αποστρεφόμενη τις ανούσιες δραματικές κορυφώσεις, η ταινία βυθίζει τον θεατή της στο χαοτικό σύμπαν ενός δημιουργού λίγο πριν την δημιουργία. Η συναισθηματική αστάθεια, η αμφιθυμία, ο εγωκεντρισμός δεν είναι ορίζουν μόνο το πλαίσιο της ταινίας –αποτελούν ταυτόχρονα και την πρώτη ύλη της δημιουργίας.
Δημήτρης Μπάμπας
