Το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια συστήθηκε στο κοινό του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1994. Φέτος γιορτάζει είκοσι χρόνια και σας καλεί να ανακαλύψετε ταινίες που έγραψαν ιστορία και σηματοδότησαν την ανοδική τροχιά του κινηματογράφου της βαλκανικής χερσονήσου. Εν μέσω καταλυτικών ιστορικών εξελίξεων οι κινηματογραφικές δυνάμεις στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, κατάφεραν να αναδυθούν, να κερδίσουν ένα φανατικό κοινό και να καθιερωθούν στο διεθνές στερέωμα. Στο πλαίσιο του αφιερώματος, το παρόν θα δώσουν στη Θεσσαλονίκη, πέντε σημαντικοί βαλκάνιοι σκηνοθέτες: οι Ρουμάνοι Κορνέλιου Πορουμπόιου και Κρίστι Πούιου, ο Τούρκος Ρεχά Ερντέμ, ο Κροάτης Βίνκο Μπρέσαν και ο Βούλγαρος Λιουντμίλ Τοντόροφ. Το αφιέρωμα συνοδεύεται από ειδική δίγλωσση έκδοση που επιμελήθηκε ο υπεύθυνος του τμήματος, Δημήτρης Κερκινός.

Αφιέρωμα «Ματιές στα Βαλκάνια 1994 – 2013»
Το αφιέρωμα στα είκοσι χρόνια του τμήματος Ματιές στα Βαλκάνια προβάλλει 17 ταινίες - σταθμούς που ανέδειξαν άγνωστες τάσεις και κινηματογραφίες, καθώς και σπουδαίους δημιουργούς. Κάθε μία από τις ταινίες αποτέλεσε θεμέλιο λίθο για την καθιέρωση του βαλκανικού κινηματογράφου σε παγκόσμια κλίμακα. Ανάμεσα στις 17 ταινίες, που εκπροσωπούν όλες τις χώρες της Βαλκανικής, συναντάμε τις:
Η βελανιδιά (Ρουμανία- Γαλλία 1992) του Λουτσιάν Πιντιλίε, εκπρόσωπου της παλαιότερης γενιάς των ρουμάνων δημιουργών. Με τη Μάγια Μόργκενστερν σε μία από τις καλύτερες ερμηνευτικές στιγμές της.
Μην κρέμεστε απ΄ το παράθυρο (Ρουμανία-Γαλλία,1993) του Νάε Καρανφίλ. Ένα χρόνο πριν το Pulp Fiction, ο Κάρανφιλ εισάγει την πρωτοποριακή αυτή αφήγηση σε βαλκανικό έδαφος.
Αθωότητα (Τουρκία, 1997) του Ζέκι Ντεμιρκουμπούζ.  Οι αντικρουόμενες πλευρές της ανθρώπινης φύσης στο στόχαστρο του καταξιωμένου δημιουργού.
Το χωριό (Τουρκία, 1998) του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν.  Σε τέσσερα μέρη, η ζωή μιας  τυπικής οικογένειας σε μια μικρή πόλη της Τουρκίας.
Συνθήματα (Αλβανία-Γαλλία, 2001) του Γκιέργκι Τζουβάνι. Το καθεστώς Χότζα στην Αλβανία. Βραβείο Νεότητας στο Φεστιβάλ Καννών
Όνειρο χειμωνιάτικης νύχτας (Σερβία & Μαυροβούνιο, 2004) του Γκόραν Πασκάλιεβιτς, απ’ τους σημαντικότερους δημιουργούς της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς.
Η οδύσσεια του κυρίου Λαζαρέσκου (Ρουμανία, 2005), του Κρίστι Πούιου.  Βραβείο του τμήματος Ένα κάποιο βλέμμα στο Φεστιβάλ Καννών 2005.
Σεράγεβο, σ’ αγαπώ (Βοσνία-Ερζεγοβίνη-Αυστρία-Γερμανία-Κροατία, 2006), της Γιασμίλα Ζμπάνιτς. Βραβευμένη με Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου (2006), η ταινία περιγράφει την ιστορία μιας ανύπαντρης μητέρας, η οποία ζει με την εντεκάχρονη κόρη της στο Σεράγεβο.
California Dreamin’ (endless) (Ρουμανία, 2007) του Κριστιάν Νεμέσκου.
Μεγάλο Βραβείο  στο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Καννών (2007).
Γάλα (Τουρκία-Γαλλία-Γερμανία, 2008) του Σεμί Καπλάνογλου. Το δεύτερο μέρος της πολυσυζητημένης τριλογίας του Καπλάνογλου Αυγό – Γάλα – Μέλι.

Βαλκανικό πρόγραμμα
Όπως κάθε χρόνο, οι Ματιές στα Βαλκάνια παρουσιάζουν τη σύγχρονη βαλκανική παραγωγή, που φέτος ενισχύεται από τις νέες ταινίες αναγνωρισμένων δημιουργών, αλλά και την εμφάνιση νέων ταλέντων που θα συζητηθούν.
Ο Ρουμάνος Κορνέλιου Πορουμπόιου υπογράφει το Όταν βραδιάζει στο Βουκουρέστι ή Μεταβολισμός, μια ταινία που εξελίσσεται μεθοδικά σα μια παρτίδα σκακιού με αντίπαλο τον θεατή. Ο κινηματογραφιστής επιλέγει ως ήρωά του, έναν σκηνοθέτη, που βρίσκεται στη διαδικασία γυρισμάτων μιας ταινίας, ωστόσο καμία από τις σκηνές δεν εκτυλίσσεται μέσα σε πλατό. Ο ψυχισμός των ηρώων πηγάζει απευθείας από την εμπειρία του Πορουμπόιου και καταγράφεται αποδραματοποιημένα, στυλιζαρισμένα και με εξαιρετική ακρίβεια.
Ο τούρκος σκηνοθέτης Ονούρ Υνλύ, δημιουργεί μια ταινία από τα υλικά του μαγικού ρεαλισμού, της φαντασίας και του σουρεαλισμού. Το Φωτίζεις τη νύχτα, είναι μια ερωτική ιστορία σε άσπρο και μαύρο, με φόντο την τουρκική επαρχία. Το στοιχείο που ανατρέπει τη σύμβαση στην αφήγηση είναι οι υπερδυνάμεις των χαρακτήρων. Αθάνατοι, τηλεκινητικοί, άνθρωποι που περνούν μέσα από τοίχους και σταματούν το χρόνο συνδιαλέγονται με φόντο ένα περιβάλλον στέρησης και προβλημάτων. Αυτό είναι άλλωστε και το σχόλιο του δημιουργού: ο κόσμος θα ήταν εξίσου άδικος και σκληρός, ακόμη κι αν διαθέταμε όλοι τις δυνάμεις ενός σούπερ ήρωα.
Η ταινία Τζιν του Τούρκου Ρεχά Ερντέμ, είναι ένας ύμνος στη φύση και ταυτόχρονα η αντιπολεμική κραυγή ενός νεαρού κοριτσιού. Η Τζιν του τίτλου, δραπετεύει από μια ομάδα κούρδων ανταρτών και ξεκινά ένα μοναχικό ταξίδι στα βουνά.  Συνοδοιπόροι της τα άγρια ζώα και σύμμαχός της η φύση που της παρέχει τροφή και καταφύγιο. Το ανθρώπινο στοιχείο στην ταινία εκπροσωπεί τον κίνδυνο. Ο Ερντέμ εμπνέεται από τον κόσμο των παραμυθιών για να διηγηθεί μια ιστορία που συνδυάζει την αναζήτηση της ελευθερίας με τις καταστροφικές συνέπειες της ανθρώπινης επέμβασης στη φύση. Από την Τουρκία και η ταινία Σπίτι κανενός της πρωτοεμφανιζόμενης Ντενίζ Ακτσάι. Το οικογενειακό κύτταρο μπαίνει στο μικροσκόπιο της δημιουργού, εκθέτοντας όλες τις οδυνηρές κρυμμένες πτυχές του. Μετά το θάνατο του πατέρα, οι ισορροπίες ανατρέπονται για τη μητέρα και τα τρία παιδιά της. Ενοχικά σύνδρομα, καταπίεση, έλλειψη επικοινωνίας και κατ’ επέκταση έλλειψη ελευθερίας συνθέτουν τη θεματική μαγιά της Ακτσάι.
Στην Εξαφάνιση (Σερβία – Ελβετία) του  Μίλος Πούσιτς η σύγκρουση γενεών όπως καταγράφεται μέσα από τη σχέση μιας μητέρας και του γιου της, αντιπαραβάλλει τις αρχές και τους κανόνες ενός κόσμου που χάνεται με τις ευμετάβλητες συνθήκες της σύγχρονης εποχής. Αντιστοίχως η σύγκρουση γενεών με διαφορετικό φόντο, έρχεται στο προσκήνιο και στην ταινία  Ο ιαπωνικός σκύλος του Ρουμάνου  Τουντόρ Κριστιάν Γιουργίου. Εδώ, ο δημιουργός πραγματεύεται το θέμα, με άξονα τη μοναξιά. Με μινιμαλισμό, αλλά και τρυφερή λυρική ματιά, ο πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης αποτελεί μια δυνατή προσθήκη στις νέες δυνάμεις του ρουμάνικου σινεμά.
Η Αγρυπνία (Γερμανία-Μολδαβία) πρώτη ταινία της Άνα-Φελίτσια Σκουτέλνικου, επιχειρεί μια εθνογραφική προσέγγιση των παραδόσεων του πένθους. Με φόντο ένα τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς στη Μολδαβία και αφορμή την κηδεία μιας ηλικιωμένης γυναίκας, η Σκουτέλνικου μιλά για τον αέναο κύκλο της ζωής και του θανάτου.  Τέλος η καυστική σάτιρα Τα παιδιά του ιερέα  (Κροατία-Σερβία) του Βίνκο Μπρέσαν θίγει ευαίσθητα θέματα θρησκευτικής ηθικής και σεξουαλικών συμπεριφορών.

Μικρού μήκους, μεγάλης εμβέλειας
Οι μικρού μήκους ταινίες του βαλκανικού προγράμματος, με ιδιαίτερη θεματική και στυλιστική ποικιλομορφία αποκαλύπτουν τα νέα ταλέντα της βαλκανικής χερσονήσου.
Το ατμοσφαιρικό The Lament (Τουρκία) σε σκηνοθεσία Αϊντίν Κετενά, με αναφορές στο σινεμά του Καπλάνογλου, είναι μια ταινία για την απώλεια και το θρήνο. Η σουρεαλιστική κωμωδία Κόλακ Μίρκοβιτς (Κροατία) του Νικόλα Ιβάντα, καταγράφει την κρυφή ερωτική επιθυμία ενός 65χρονου άντρα, ενώ το φιλμ Μπαλκόνι (UNMI Κόσοβο) της Λεντίτα Ζετσίραϊ αποκαλύπτει μέσα από ένα μονοπλάνο την καθημερινότητα στο σημερινό UNMI Κόσοβο. Η ταινία κινουμένων σχεδίων με πλαστελίνη Κουνελοχώρα (Σερβία) των Άνα Νεντελίκοβιτς και Νικόλα Μαϊντάκ Τζούνιορ αποτελεί μια αλληγορία για τη δύναμη των ελεύθερων δημοκρατικών εκλογών, το The Blue Identity (Γερμανία-Τουρκία) του Μουμίν Μπαρίς ακολουθεί δυο κούρδους πρόσφυγες στο Βερολίνο, ενώ το Ica Riding Hood (Ρουμανία-Γερμανία) της Εύα Περβολόβιτσι, αναφέρεται στα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα και τη μετάβαση στην εφηβεία. Στις μικρού μήκους του τμήματος συναντάμε και το φιλμ Η σκιά ενός σύννεφου του καταξιωμένου ρουμάνου δημιουργού Ράντου Ζούντε, ταινία ανοιχτή σε ερμηνείες που προσεγγίζει την τελετουργία της προσευχής.

Η άποψη του προγραμματιστή
Ο Δημήτρης Κερκινός, υπεύθυνος προγράμματος «Ματιές στα Βαλκάνια» σημειώνει σχετικά: "Το κυρίως πρόγραμμα της φετινής επετειακής διοργάνωσης παρουσιάζει ταινίες γνωστών αλλά και πρωτοεμφανιζόμενων σκηνοθετών και διατρέχεται από θεματική και αισθητική ποικιλομορφία. Η τουρκική παραγωγή, πλούσια για μία ακόμη χρονιά, εκπροσωπείται με τρεις ταινίες. Στo Φωτίζεις τη νύχτα ο Ονούρ Υνλύ προσεγγίζει τα καθημερινά δισεπίλυτα προβλήματα του ανθρώπου μέσα από μια αισθητικά ευρηματική ερωτική ιστορία, διανθισμένη με στοιχεία μαγικού ρεαλισμού και μαύρου χιούμορ. Ιδιαίτερης οπτικής ομορφιάς είναι κι η Τζιν, του Ρεχά Ερντέμ, στην οποία αφηγείται την αδιέξοδη προσπάθεια μιας έφηβης Κούρδισσας ν’ αφήσει το βουνό για μια φυσιολογική ζωή στην πόλη. Ταινία αντιπολεμική, που υμνεί την ομορφιά της φύσης και καταγγέλλει την καταστροφή του περιβάλλοντος απ’ τον άνθρωπο. Το Σπίτι κανενός, η πρωτοεμφανιζόμενη Ντενίς Ακτσάι επικεντρώνεται στη σχέση μητέρας και κόρης, αναδεικνύοντας με αφηγηματική απλότητα τα προβλήματα μιας μεσοαστικής οικογένειας καθώς και την συναισθηματική καταπίεση που υφίσταται η κόρη. Η σύγκρουση μητέρας και γιου, στην Εξαφάνιση, δεύτερη ταινία του Μίλος Πούσιτς, αντανακλά τους διαφορετικούς προσανατολισμούς των γενεών σ’ ένα απομακρυσμένο και ξεχασμένο χωριό της Σερβίας, καταγράφοντας έναν κόσμο που χάνεται. Αντίθετα, στην πρώτη ταινία του Ρουμάνου Τουντόρ Κριστιάν Ζουρτζίου, Ο ιαπωνικός σκύλος, μια μινιμαλιστική και χωρίς συναισθηματισμούς διερεύνηση της μοναξιάς ενός ηλικιωμένου άνδρα, η σχέση εξάρτησης πατέρα και γιου υπερνικά τις διαφορές που έχουν μεταξύ τους.
Τρεις ακόμα ταινίες, διαφορετικές ως προς το ύφος και την προβληματική τους, συμπληρώνουν το πρόγραμμα. Ο Κορνέλιου Πορουμπόιου, στο Όταν βραδιάζει στο Βουκουρέστι ή Μεταβολισμός αποδομεί τη διαδικασία της κινηματογράφησης κι αναδεικνύει τη σχέση του σκηνοθέτη με το μέσο, σε μια διανοητική αφήγηση που απαιτεί την ενεργή συμμετοχή του θεατή. Ο Βίνκο Μπρέσαν, στα Παιδιά του ιερέα, καταφεύγει στο χιούμορ και στη σάτιρα προκειμένου να προσεγγίσει ένα ευαίσθητο ηθικό ζήτημα, όπως είναι αυτό της σχέσης της Καθολικής Εκκλησίας με το σεξ. Τέλος, η πρωτοεμφανιζόμενη Άνα-Φελίτσια Σκουτέλνικου, στην Αγρυπνία, μας μεταφέρει την επίγεια ομορφιά και την κυριαρχία της ζωής πάνω στο θάνατο μέσα από μια ποιητική εθνογραφική καταγραφή των τελετουργικών που συνοδεύουν μια κηδεία στην επαρχία της Μολδαβίας.
Το στοιχείο του θανάτου βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο τριών ταινιών μικρού μήκους: στο ποιητικό Θρήνος, αναφορά στο σινεμά του Καπλάνογλου, ο Αϊντίν Κετενά διερευνά το χαμό, το πένθος και τη σχέση του άνθρωπου με τη φύση· στο Κόλακ Μίρκοβιτς, ο πρόωρα χαμένος Νικόλα Ιβάντα παρουσιάζει την απελευθερωτική του επίδραση πάνω σ’ έναν ερωτευμένο άνδρα και μια καταπιεσμένη γυναίκα που μόλις χήρεψε· στη Σκιά ενός σύννεφου, ο Ράντου Ζούντε αφηγείται το πώς ένας ιερέας δέχεται τα πυρά μιας οικογένειας για την προσευχή που είπε σ’ ένα ετοιμοθάνατο μέλος της. Το Μπαλκόνι της Λεντίτα Ζετσίραϊ σχολιάζει τις κοινωνικές νοοτροπίες στο σημερινό Κοσσυφοπέδιο. Η μπλε ταυτότητα του Μυμίν Μπαρίς καταγράφει την καθημερινότητα δύο Κούρδων πολιτικών προσφύγων στο Βερολίνο. η Κοκκινοσκουφίτσα Ίκα της Εύα Περβολόβιτσι διερευνά τον παιδικό ερωτισμό και την μετάβαση στην εφηβεία. Tέλος, η Κουνελοχώρα, ταινία κινουμένων σχεδίων των Νικόλα Μαϊντάκ και Άνα Νεντελίκοβιτς, συνιστά μια αλληγορία για τις ελεύθερες δημοκρατικές εκλογές".
(δ.τ.)