(ένα masterclass)

Από παιδί ασχολιόμουν με τη δημιουργία, αρχικά με το σχέδιο, τη ζωγραφική και γενικά τις εικαστικές τέχνες. Ως έφηβος άρχισα να αγαπώ το διάβασμα και ήμουν τυχερός γιατί στο σπίτι είχαμε βιβλία των Κάφκα, Τολστόι, Ντοστογιέφσκι. Με είχε απορροφήσει το διάβασμα και είχα αρχίσει να γράφω ιστορίες. Στο λύκειο ένας καθηγητής μου γνώρισε τον κινηματογράφο μέσα από τις ταινίες του Κόπολα, του Σκορσέζε, του Γούντι Άλεν. Νοίκιαζα από το βιντεοκλάμπ κάθε είδους ταινία, ξέφυγα σιγά σιγά από τη δεκαετία του '70 και πλέον έβλεπα και κλασικά φιλμ.

Έβλεπα στις ειδήσεις τους βομβαρδισμούς του Μπους στο Αφγανιστάν και προσπαθούσα να σκεφτώ τους Αφγανούς που γνώριζα στη Νέα Υόρκη - όλοι τους πουλούσαν φαγητό σε καροτσάκια. Σκεφτόμουν επίσης και το μύθο του Σίσυφου. Τον Ιανουάριο του 2002 επέστρεψα στις ΗΠΑ, πήγα στο Σημείο Μηδέν και προσπαθούσα να καταλάβω τι έβλεπα μπροστά μου. Μίλησα με πολλούς τέτοιους πωλητές. Κάποιοι νόμιζαν ότι ήμουν πράκτορας της CIA. Όλοι οι άνθρωποι με σκούρο δέρμα ήταν πανικοβλημένοι, όπως επίσης και οι μετανάστες με προσωρινή άδεια. Διάβασα ότι πολλοί κάτοικοι του Μπρούκλιν με καταγωγή από το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές χάνονταν, τα ίχνη τους εξαφανίζονταν εντελώς. Πήγα να δω τι γίνεται στην περιοχή και κάποια στιγμή πείνασα και πήγα να φάω κάτι. Εκεί γνώρισα τον μετέπειτα πρωταγωνιστή της ταινίας μου, ο οποίος ήταν ένας τέτοιος πωλητής – και όχι  επαγγελματίας ηθοποιός. Αργότερα γίναμε και φίλοι.

Είχα πανικοβληθεί, φοβόμουν ότι κάποιος άλλος σκηνοθέτης θα με προλάβει και θα καταπιαστεί με αυτό το θέμα. Από τις τέσσερις πολιτείες που αντιμετώπιζαν το σοβαρότερο πρόβλημα, αποφάσισα να πάω στη Φλόριντα. Μου πήρε δύο μήνες να αποφασίσω αν θα επικεντρωθώ μόνον σε αυτόν που υφίσταται την έξωση ή και σε αυτόν που την προκαλεί, ο οποίος θυμίζει εκτελεστή που λέει στο θύμα του ‘’ακίνητος’’ και πυροβολεί. Πόσο σημαντικό είναι να προλάβει ένας σκηνοθέτης να είναι ο πρώτος που ασχολείται με ένα θέμα; Σε αντίθετη περίπτωση χάνει η ταινία τη δυναμική της; Και ναι και όχι. Για παράδειγμα, το φιλμ Καπότε του Μπένετ Μίλερ - είχαν γίνει κι άλλες ταινίες στο παρελθόν για τον Καπότε, αλλά αυτή ήταν εξαιρετική. Ο Όλιβερ Στόουν τώρα προσπαθεί να κάνει μια ταινία για τον Έντουαρντ Σνόουντεν, ίσως όμως τον προλάβει κάποιος άλλος και του κόψει το δυναμισμό. Είναι σημαντικό για μένα να ξέρω αν κάποιος άλλος ασχολείται την ίδια στιγμή με το ίδιο θέμα. Αν ξέρεις ότι κάνεις κάτι πρωτότυπο, νιώθεις ότι είσαι δυο βήματα μπροστά.

[Ο αγαπημένος σκηνοθέτης] Εκτός των κλασικών, θα έλεγα ο Πoλ Τόμας Άντερσον. Και μπορεί στο Θα χυθεί αίμα να υπάρχει ένα σαρανταπεντάλεπτο που δεν εξυπηρετεί εμφανείς σκοπούς και ο δημιουργός να επαναλαμβάνεται, ωστόσο θεωρώ ότι είναι ο καλύτερος σκηνοθέτης στις ΗΠΑ. Δεν υπάρχει κανένας σαν κι αυτόν, είναι εξαιρετικός, είναι πολύ μπροστά.

Η δομή είναι το σημαντικότερο πράγμα όσον αφορά στο σενάριο. Στην τέταρτη ταινία μου, το Chop Shop, παρασύρθηκα από τις λεπτομέρειες και έχασα τη δομή. Τώρα γράφω σημειώσεις με τα απολύτως απαραίτητα σε post-it, αυτό με βοηθάει. Τα post-it στον τοίχο μου είναι πολύ πιο σημαντικά από το σενάριο στο χαρτί. Πλέον αφιερώνω όλο και περισσότερο χρόνο στη δομή, δηλαδή στα ‘’θεμέλια’’ της ταινίας, που πρέπει να είναι πολύ γερά αλλιώς θα γκρεμιστεί το σύμπαν που χτίζεις. Με απασχολούν τα πρώτα 30’. Τα υπόλοιπα λύνονται, αλλά αν η αρχή είναι λανθασμένη, δεν μπορείς να λύσεις τα προβλήματα στο τέλος, υποφέρεις στο μοντάζ.
 
Τους ερασιτέχνες ηθοποιούς τους εκπαιδεύεις επί σειρά μηνών. Με τους επαγγελματίες, εάν κάνεις τη σωστή διανομή ρόλων, δε χρειάζεται να κάνεις και πολλά στη συνέχεια. Επίσης, όσον αφορά στη διανομή, κάποιες φορές αλλάζεις την ιστορία γιατί προκύπτουν καλύτερα πράγματα στην πορεία. Έτσι έγινε στην ταινία μου Αντίο Σόλο, όπου ο χαρακτήρας της θετής κόρης του ήρωα επρόκειτο αρχικά να είναι αγόρι, αλλά τελικά διάλεξα κορίτσι ηθοποιό και άλλαξα όλο το σενάριο.
 
Στις ΗΠΑ σου δίνουν πενήντα μέρες για τα γυρίσματα, αλλιώς ξεπερνάς τον προϋπολογισμό. Εγώ κανονίζω να ολοκληρώνω τα γυρίσματα σε τριάντα μέρες. Είναι σημαντικό να είσαι καλός διαχειριστής του προϋπολογισμού. Αν αρχίζω τις υπερβάσεις ή τις καθυστερήσεις, μπορούν να με αντικαταστήσουν κι αυτό είναι μια απειλή που κρέμεται πάνω από το κεφάλι σου, έχεις ευθύνη απέναντι στον χρηματοδότη. Δεν υπάρχουν χρήματα για τον ανεξάρτητο κινηματογράφο, γι’ αυτό και θες να δημιουργήσεις καλό όνομα για να βρεις τον επόμενο χρηματοδότη.

Δεν ξέρω ποιο είναι το μέλλον του σινεμά. Σκέφτομαι ολοένα και περισσότερο την τηλεόραση. Αν και έχω να δω από 1998 - όχι γιατί τη θεωρώ κακή, απλώς η συσκευή δεν δουλεύει. Αν λειτουργούσε, θα κολλούσα. Έχω υπόψη μου ιστορίες που δεν μπορούν να χωρέσουν σε μιάμιση ώρα. Θα μπορούσα όχι να κάνω σίριαλ, αλλά μια σειρά 10-12 επεισοδίων. Θα ήθελα να κάνω μια σειρά εποχής.
 
[Ο  Werner Herzog] Γίναμε καλοί φίλοι. Οι ζωές μας είναι πολύ διαφορετικές, αλλά έχουν και ομοιότητες. Εγώ στο μοντάζ βλέπω κάθε λήψη και κάνω σημειώσεις γιατί θεωρώ ότι η αρχική αντίδρασή μας στο υλικό, η πρώτη εντύπωση, είναι πολύ σημαντική. Εγώ πολλές φορές κάνω μοντάζ στον υπολογιστή, ενώ ο Χέρτζογκ είναι της παλιάς σχολής κι αυτό τον θυμώνει. Η ζωντανή ερμηνεία είναι συναρπαστική, αλλά στην οθόνη ερμηνεύεις εντελώς διαφορετικά. Γι’ αυτό λέω στους χειριστές κάμερας ότι θέλω να έχω κοντά την οθόνη στον ηθοποιό, να ξέρει ότι βρίσκομαι εκεί. Καμιά φορά μάλιστα χρησιμοποιώ μικρές ασύρματες οθόνες για να νιώθουν την παρουσία και την προστασία μου. Παλαιότερα έπρεπε να δεις στο τέλος της μέρας τι γυρίστηκε, τώρα ξέρεις τι έχεις πετύχει και τι όχι.
 
Η καταγωγή, με την έννοια της κουλτούρας του τόπου, είναι σημαντική. Αποτελώ μείγμα δύο κόσμων, αλλά επίσης βλέπω πολλά άλλα στοιχεία μέσα μου. Η καταγωγή μου απλώς τονίζεται επειδή το όνομά μου δεν είναι αμερικάνικο. Ωστόσο, νομίζω ότι η νέα γενιά δεν νοιάζεται για κάτι τέτοια. Άλλαξαν τα πράγματα. Αν ενδιαφέρεσαι πολύ για την εθνικότητα κάποιου, ίσως σημαίνει ότι φοβάσαι, γιατί πλέον αυτά τα πράγματα δεν έχουν σημασία.

(αποσπάσματα από masterclass που πραγματοποιήθηκε  την Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2014, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας)