Buster Keaton
The Complete Short Films 1917- 1923 (Βιβλίο & 4 DVD, με αγγλικούς μεσότιτλους)
Eureka (The Masters of Cinema Series), 2006

Θεωρούμενος ως το αντίπαλο δέος του Charlie Chaplin, ο Buster Keaton/Μπάστερ Κίτον ποτέ δεν είχε το status του σταρ ούτε τις εκδηλώσεις λατρείας ή την προσοχή των media. Στον αντίποδα μιας πληθωρικής και έντονης συναισθηματικά παρουσίας (όπως ήταν αυτή του Charlie Chaplin) ο Buster Keaton χαρακτηριζόταν από τη λιτότητα και την οικονομία, από τις νύξεις συναισθημάτων παρά από τις άμεσες εκδηλώσεις του. Αιτία για όλα τα προηγούμενα το «σήμα κατατεθέν» του: το ανέκφραστο, και για πολλούς «πετρωμένο» πρόσωπο του. Η πρόσφατη κυκλοφορία «απάντων» των ταινιών μικρού μήκους -32 τον αριθμό στις οποίες συμμετέχει είτε σε δεύτερο είτε σε κεντρικό ρόλο- επαναφέρει στο προσκήνιο την παράδοξη παρουσία του, συστήνοντας παράλληλα στο σημερινό θεατή την κωμική του ιδιοφυΐα.
Όταν ο Buster Keaton το 1917 σε ηλικία 23 χρόνων παρουσιάζεται για πρώτη φορά στον κινηματογράφο πλαισιώνοντας τον δημοφιλή κωμικό της εποχής Roscoe “Fatty” Arbuckle, ήταν ήδη ένας βετεράνος του θεάματος. Ήδη από την παιδική του ηλικία συμμετείχε στα κωμικά νούμερα του οικογενειακού θιάσου, έχοντας υποστεί συχνά την κακομεταχείριση του πατέρα του για να προκαλεί το γέλιο των θεατών. Κουβαλώντας όλη την εκπαίδευση ενός κλόουν- γελωτοποιού ο Buster Keaton φαινομενικά δεν θα αντιμετωπίσει προβλήματα προσαρμογής στο νέο μέσο. Άλλωστε είναι η εποχή όταν ο κινηματογράφος αντικαθιστά το λαϊκό θέαμα του vaudeville και οι κλόουν εισβάλλουν θορυβωδώς στον πραγματικό κόσμο. Όπως δείχνουν και οι ταινίες που συμμετέχει σε δεύτερους ρόλους ο Buster Keaton είναι ένας μαθητής που διδάσκεται τις ιδιαιτερότητες της κινηματογραφικής κάμερας. Σέβεται την υποκριτική παράδοση που έχει ήδη διαμορφωθεί και υπακούει απόλυτα στους κανόνες του είδους, χωρίς να αναπτύσσει καμιά πρωτοβουλία. Οι ταινίες αυτές, τηρουμένων των αναλογιών, είναι πιο «εκφραστικές» του καθώς ακόμα δεν έχει σχεδιάσει την κωμική του persona. Κωμωδίες, τόσο τυπικές για την εποχή τους, διαθέτουν μια υποτυπώδη αφηγηματική γραμμή και στηρίζονται κυρίως στο κωμικό επεισόδιο παρά στο κωμικό στιγμιότυπο. Είναι γεμάτες από μια ανεμελιά σπάνια στην σημερινή εποχή -άλλωστε βρισκόμαστε στην παιδική εποχή του κινηματογράφου.

Διατηρώντας με τον Roscoe Arbuckle μια σχέση φιλίας αδιατάρακτη μέχρι τέλους, ο Buster Keaton θα αναβαθμίσει σταδιακά το status του μέχρι του σημείου της πλήρους ανεξαρτησίας του. Οι ταινίες στις οποίες είναι πλέον ο ίδιος πρωταγωνιστής και σκηνοθέτης ανήκουν στις καλύτερες στιγμές της κινηματογραφικής κωμωδίας (Cops, One Week, The Blacksmith, The Electric House) προαναγγέλλοντας με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο ορισμένα από τα κατοπινά του αριστουργήματα (Sherlock Jr., The Navigator, Go West, The General). Εδώ παρακολουθούμε έναν κωμικό καθώς ανακαλύπτει ένα νέο μέσο και ένα νέο κόσμο, καθώς διαμορφώνει το ύφος του: η εμμονή του στην κίνηση του σώματος και τη σχέση με τα αντικείμενα, η καθαρότητα της σκηνοθεσίας στα κωμικά επεισόδια, η άρνηση του (ή η αδυναμία του) να χρησιμοποιήσει το πρόσωπο ως ένα πεδίο έκφρασης συναισθημάτων, η αναρχική και ανυπότακτη διάθεση του και η προδρομική του κριτική απέναντι στην τεχνολογία, η πολλές φορές κυνική άποψη του για τον κόσμο, το «άδειο» πρόσωπο του. Όπως σημειώνει και ένας από τους μελετητές του «το σημείο κλειδί για τον ανέκφραστο πρόσωπο του Keaton είναι ότι είναι μια κενή επιφάνεια πάνω στην οποία μπορεί να προβληθεί κάθε συναίσθημα». Αφέλεια, βουβός πόνος, μελαγχολία, στωικισμός απάθεια; ένα ερωτηματικό τον χαρακτηρίζει πάντα. Από εδώ προκύπτει και όλη η σημασία της παρουσίας του στον κινηματογράφο. Το ασαφές και διφορούμενο της ταυτότητας του, ο απελπισμένος (και εν πολλοίς μάταιος) αγώνας του να ελέγξει το χώρο, να κερδίσει ένα δικό του τόπο, να διαμορφώσει ένα δικό του πρόσωπο συνιστούν εντέλει το ιδιαίτερο της παρουσίας του.
Τελευταίος σταθμός στο διαρκή αγώνα για την ανασύσταση, διατήρηση και πλήρη αποκατάσταση του έργου του, τα 4 DVD συγκροτούνται από τις καλύτερες υπάρχουσες εκδοχές των ταινιών που βρίσκονται διασκορπισμένες σε ταινιοθήκες σ’ όλο τον κόσμο (με την εξαίρεση μίας της οποίας σώζονται σπαράγματα). Έξι από τις ταινίες διαθέτουν κανάλι σχολιασμού από τον καθηγητή Joseph McBride. Συνοδευτικό των προηγουμένων το 180 σελίδων βιβλίο συγκροτείται από αποσπάσματα από την αυτοβιογραφία του Keaton, ένα στρογγυλό τραπέζι όπου τρεις μελετητές του έργου του (Brad Stevens, Jean-Pierre Coursodon, Dan Sallitt) συζητούν εξαντλητικά για κάθε πτυχή των ταινιών και τέλος από μια αδημοσίευτη συνέντευξη- απολογισμό του ίδιου του Keaton.

Δημήτρης Μπάμπας