Γεννημένος το 1898 στην Ολλανδία, ο Yoris Ivens / Γιόρις Ίβενς, ο πολυταξιδεμένος σκηνοθέτης, ένας από τους πατέρες της τέχνης του ντοκιμαντέρ, κληροδότησε στην ανθρωπότητα περισσότερες από 80 ταινίες γυρισμένες σε πάνω από 20 χώρες του κόσμου, διαγράφοντας μια συναρπαστική κινηματογραφική διαδρομή στην ιστορία του 20ου αιώνα. Από τον ισπανικό εμφύλιο ως τα πρώτα βήματα της ΕΣΣΔ στον σοσιαλισμό, από την ιαπωνική εισβολή στην Κίνα ως τον πόλεμο του Βιετνάμ, από τον μετασχηματισμό της Κίνας του Μάο ως την επαναστατημένη Κούβα του Κάστρο, ο Ίβενς δήλωνε πάντα παρών με μόνιμη «σύντροφό» του την κάμερα, απαθανατίζοντας τις πλέον καθοριστικές στιγμές του αιώνα που έφυγε.
Όπως έχει εύστοχα ειπωθεί ο Γιόρις Ίβενς αποτελεί την επιτομή του κινηματογραφικού διεθνισμού. Κατά τη διάρκεια της περιπετειώδους περιπλάνησής του στην έβδομη Τέχνη έγινε συνοδοιπόρος με θρυλικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες– συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με τους Έρνεστ Χέμινγουεϊ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Ρόμπερτ Κάπα, Τζον Γκρίερσον –, ενώ το έργο του «συνάντησε» κορυφαίους πολιτικούς ηγέτες όπως ο Φράνκλιν Ρούζβελτ, ο Χο Τσι Μινχ και ο Σαλβαδόρ Αλιέντε. Παράλληλα, όμως, ο Ίβενς έδωσε ηχηρή φωνή σε εκατομμύρια ανώνυμους εργάτες, αγρότες, στρατιώτες και αγωνιστές.
Γόνος μιας οικογένειας πρωτοπόρων φωτογράφων – ο παππούς του έλαβε σημαντικές διακρίσεις, ενώ ο πατέρας του ήταν ιδιοκτήτης της γνωστής εταιρείας φωτογραφικού εξοπλισμού CAPI - ο Γιόρις Ίβενς έλαβε το «βάπτισμα του πυρός» υλοποιώντας την πρώτη του ταινία σε ηλικία 13 ετών – ένα ερασιτεχνικό γουέστερν με πρωταγωνιστές την οικογένειά του. Έπειτα από σπουδές οικονομικών στο Ρότερνταμ και φωτοχημείας στο Βερολίνο, όπου οι διαδηλώσεις των εργατών διαμόρφωσαν τα πολιτικά του πιστεύω, επέστρεψε στην Ολλανδία και το 1926 έγινε ιδρυτικό μέλος της κινηματογραφικής λέσχης Filmliga. Εκείνη την περίοδο, επηρεασμένος από το γερμανικό εξπρεσιονισμό, τη ρωσική avant-garde, αλλά και την εικαστική φόρμα των μεγάλων ολλανδών ζωγράφων, δημιουργεί μια νέα κινηματογραφική γλώσσα. Έτσι, γεννιούνται δύο από τα πιο αναγνωρισμένα έργα της καριέρας του, τα οποία τον κατέταξαν ανάμεσα στους σπουδαιότερους avant-garde κινηματογραφιστές της δεκαετίας του ’20: πρόκειται για το Η γέφυρα / The bridge (1928) – μια δυναμική κινηματογραφική προσέγγιση της μεγάλης σιδερένιας γέφυρας στο Ρότερνταμ – και το Η βροχή /Rain (1929), ένα φιλμικό ποίημα – ωδή σε μια νεροποντή στους δρόμους του Άμστερνταμ. Με το Borinage (1934) εγκαινιάζει την καλλιτεχνική μετάβασή του σε μια μακρά περίοδο όπου ο προσανατολισμός του γίνεται αυστηρά κοινωνικός και η στρατευμένη πολιτική διάσταση συμπορεύεται με τον λυρισμό και το συναίσθημα. Στην «καρδιά» των ιστορικών συγκυριών – πόλεμοι, απεργίες, εξεγέρσεις, εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες – που καταγράφει στις ταινίες του, βρίσκεται η μάχη για τον ανθρωπισμό.
Το έργο του Γιόρις Ίβενς «διαπερνά» ένα ευρύ φάσμα ειδών και στυλ, από τα επίκαιρα και τη συρραφή ταινιών μέχρι τη μυθοπλασία και το animation. Ο σπουδαίος δημιουργός ύμνησε τα στοιχεία της φύσης (Η βροχή/ Rain, 1929, For the Mistral, 1965, A tale of the wind, 1988) στις πιο ποιητικές, αλλά και σαρωτικές τους εκφάνσεις. Στον αντίποδα, δημιούργησε ταινίες «κατά παραγγελία» εταιρειών - κολοσσών όπως η Philips (Philips radio, 1931), ταινία η οποία συγκρίθηκε με τους Μοντέρνους Καιρούς του Τσάπλιν, ως προς τη θέση του ανθρώπου στη νέα βιομηχανοποιημένη εποχή. Το 1932 αγγίζοντας το λεπτό σύνορο ανάμεσα στην τέχνη και την προπαγάνδα, ο Ίβενς προσκεκλημένος από την κυβέρνηση της ΕΣΣΔ, καταγράφει το πρώτο πενταετές σχέδιο ανάπτυξης της χώρας στο Komsomol.
Με την κάμερά του σε αδιάκοπη ετοιμότητα, ο δημιουργός υπήρξε μάρτυρας σε κρίσιμα πεδία μάχης: Χαρακτηριστικό παράδειγμα το αριστούργημα The Spanish earth (1937), όπου ο κινηματογραφιστής φανέρωσε το αληθινό πρόσωπο του Ισπανικού Εμφυλίου, όπως και το The four hundred million (1939) στο οποίο συντάσσεται υπέρ των Κινέζων στον κινεζοιαπωνικό πόλεμο. Στην Κίνα θα επιστρέψει κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης κινηματογραφώντας το μνημειώδες 12ωρης διάρκειας How Yukong moved the mountains (1976). Ανυπότακτος και ακλόνητος στα πιστεύω του, ο Ίβενς δεν δίστασε να γίνει persona non grata στην ίδια την πατρίδα του και, στρεφόμενος ενάντια στην ολλανδική αποικιοκρατική λογική, κατέγραψε θαρραλέα τον απελευθερωτικό αγώνα των Ινδονήσιων στο συγκλονιστικό Indonesia calling! (1946). Η ανήσυχη φύση του τον οδήγησε και στο Βιετνάμ, όπου μαζί με την σύζυγό του, ηθοποιό και σκηνοθέτιδα Μαρσελίν Λορεντάν, βίωσαν μαζί με τους Βιετκόνγκ τους ανελέητους βομβαρδισμούς των αμερικανών, παραδίδοντας το ντοκιμαντέρ The 17th Parallel (1968).
Με το κύκνειο άσμα του A tale of the wind (1988) ο Γιόρις Ίβενς απευθύνει έναν προσωπικό ποιητικό αποχαιρετισμό, συνθέτοντας την ίδια στιγμή ένα ευφυές φιλμικό δοκίμιο για την σημασία της τέχνης. Με αφορμή αυτή την ταινία ο Ίβενς τιμήθηκε με το Χρυσό Λιοντάρι για το σύνολο του έργου του στο Φεστιβάλ Βενετίας, λίγο πριν το θάνατό του στο Παρίσι το 1989. Αυτός ο κινηματογραφικός επίλογος, σφράγισε εύγλωττα και παντοτινά την μοναδική μαεστρία του, επιβεβαίωσε τη διαχρονική ακτινοβολία ενός νομάδα του σινεμά, ενός πολίτη του κόσμου, που ζούσε και κινηματογραφούσε με αλάνθαστη πυξίδα την καρδιά και το νου, χωρίς συμβιβασμούς και χωρίς σύνορα.

(δ.τ. Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης)