της Καλλιόπης Πουτούρογλου

* Στην Υπόσχεση (La Promesse, 1996) ο δεκαπεντάχρονος Igor, συνεργάζεται με τον πατέρα του,- που εκμεταλλεύεται λαθρομετανάστες- βοηθώντας τον στις παράνομες και επικερδείς δραστηριότητές του. Ο γιος, ο οποίος έχει μια περίεργη σχέση με τον πατέρα-αφεντικό, έχει διαμορφώσει μια ιδιόμορφη προσωπικότητα, που κινείται στα όρια μεταξύ παιδιού και ενήλικα εγκληματία.Tο θανατηφόρο ατύχημα ενός παράνομου εργάτη και ο τρόπος που αυτό συγκαλύπτεται από τον αδίστακτο εργοδότη-πατέρα θα αποτελέσουν την αφετηρία μιας σειράς αλλαγών στην ψυχολογία του γιου. Η υπόσχεση που δίνει στον άτυχο λαθρομετανάστη ο νεαρός Igor θα οδηγήσει τον τελευταίο σε ένα ταξίδι φυγής από τον μικρόκοσμο του ψέματος και της απάτης προς αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου και σε μια αργή αλλά λυτρωτική πορεία προς την ομολογία της αλήθειας. Στη μεταστροφή του αυτή καθοριστικός θα είναι ο ρόλος της χήρας του μετανάστη, φορέα μιας διαφορετικότητας και μιας αξιοπρέπειας από την οποία ο νεαρός δεν μπορεί να αποστρέψει τα μάτια.

* Στη Ροζέττα (Rosetta, 1999) η ομώνυμη νεαρή ηρωϊδα ζει με την αλκοολική μητέρα της σε ένα τροχόσπιτο, δεν έχει φίλους ούτε κοινωνικές επαφές και παλεύει στην κυριολεξία για την εξασφάλιση μιας εργασίας. Ζει σε ένα άθλιο κοινωνικό περιβάλλον, που την έχει κάνει ιδιαίτερα σκληρή για την ηλικία της κι απ’ το οποίο επιδιώκει μανιωδώς να ξεφύγει. Κάθε φορά όμως που επιχειρεί να περάσει τη γραμμή και να ξεκινήσει μια φυσιολογική ζωή αντιμετωπίζει την απόρριψη και επιστρέφει στο σημείο από το οποίο ξεκίνησε. Η Ροζέττα είναι γεμάτη οργή για όλους γύρω της, γιατί το σύστημα με τις δομές του της αρνείται ένα βασικό δικαίωμα, ως μέσο επιβίωσης και αυτοεπιβεβαίωσης. Γίνεται επιθετική και απόλυτη, ένα πλάσμα βίαιο και απρόσιτο. Τυφλωμένη από τα προσωπικά της κίνητρα θα προδώσει το μοναδικό της φίλο προκειμένου να πραγματοποιήσει το στόχο της. Θα λυγίσει όμως κάτω από το βάρος της πράξης της. Και η μετάνοιά της θα είναι ειλικρινής. Στην εξαιρετική σκηνή του τέλους τίποτε δεν είναι όπως άρχισε. Το αγχωτικό της τρέξιμο έχει σταματήσει, η καρδιά της έχει μαλακώσει και με το κλάμα της κερδίζει αυτό που απεγνωσμένα της έλειπε, την ηρεμία.

* Στο Γιο (Le Fils, 2002) ο κεντρικός χαρακτήρας, ένας ξυλουργός, είναι ο ενήλικας πατέρας ενός απόντος γιου. Καθοριστικό όμως ρόλο παίζει ο νεαρός που ο Roger αποφασίζει να πάρει στο εργαστήριό του και που δεν είναι άλλος από το δολοφόνο του γιου του. Μέσα από μια αργή, σχεδόν βασανιστική πορεία, που έχει και κάποια στοιχεία σασπένς, ο ήρωας πετυχαίνει την υπέρτατη υπέρβαση. Δέχεται να αναλάβει ως «γιο-μαθητευόμενο» το νεαρό φονιά του παιδιού του. Κάποια σημάδια ίσως απλά τον βοηθούν να ξεπεράσει τους αρχικούς του ενδοιασμούς. Καθοριστική όμως εδώ είναι η παρουσία του αδύναμου ψυχικά και σωματικά νεαρού αποφυλακισμένου, ο οποίος, εν πλήρει αγνοία, βλέπει στο πρόσωπο του αφεντικού του τον απόντα πατέρα. Μέσα από ένα διάλογο βλεμμάτων και μια σειρά κινήσεων αμφίρροπων, που τα κίνητρά τους αγνοεί και ο ίδιος ο ήρωας, ο τελευταίος θα διατρέξει την απόσταση από τον πόνο του πένθους και την οργή ως τη συγχώρεση. Η διάθεση για εκδίκηση δίνει τελικά τη θέση της στην απόδοση του καλού και στην προσωπική λύτρωση από το φάσμα ενός βίαιου θανάτου.

* Στο Παιδί (L’ enfant, 2005) ένας νεαρός, ο Bruno, αρχηγός μιας συμμορίας ανηλίκων, βιοπορίζεται από μικροκλοπές. Όταν η φίλη του, η επίσης νεαρή Sonia, του παρουσιάζει το νεογέννητο μωρό τους, εκείνος στην ουσία αρνείται να το δει, παραμένοντας προσκολλημένος στις παράνομες δραστηριότητές του. Στην ταινία αυτή ο κεντρικός ήρωας, που μας θυμίζει αρχικά το νεαρό Igor της «La Promesse», (ο ίδιος ηθοποιός ενσαρκώνει τους δυο ρόλους) εγκληματεί και τιμωρείται. Ο Bruno ζει σε μια πραγματικότητα, όπου το παραβατικό είναι και φυσιολογικό, εφόσον του εξασφαλίζει μια στοιχειώδη επιβίωση. Με μια επιπόλαια ευκολία και παιδική σχεδόν αφέλεια-ο τίτλος της ταινίας παραπέμπει και στον ίδιο- χρησιμοποιεί όλα τα μέσα προκειμένου να καλύψει τις εφήμερες ανάγκες του. Τα μικρά εγκλήματα όμως οδηγούν στο μεγαλύτερο, την πώληση του νεογέννητου μωρού του, με τρόπο ψυχρό και σχεδόν αυτονόητο. Στο σημείο αυτό συγκλίνουν όλες οι προηγούμενες ταινίες των αδελφών Dardenne. Χωρίς ίχνος δραματοποίησης και συναισθηματικής φόρτισης προβάλλουν την ακραία πράξη ως άλλο ένα γεγονός, σχεδόν φυσικό, άρρηκτα συνδεδεμένο με τον ίδιο τον πρωταγωνιστή, τις ενέργειες του οποίου η κάμερα ακολουθεί από κοντά. Μόνο που το ενδιαφέρον εδώ επικεντρώνεται στις συνέπειες της πράξης. Η κατάρρευση της νεαρής φίλης του Bruno θα σταθεί η αρχή μιας αντίστροφης πορείας στη ζωή του, ενώ οι περιπέτειες του νεαρού συνεργάτη του θα συμβάλλουν στην πραγματική του μεταμόρφωση. Έχοντας διανύσει όλα τα στάδια της ψυχικής και σωματικής δοκιμασίας, ο ήρωας μέσα από την ένδειξη αλληλεγγύης και τη μετάνοια καθαίρεται ψυχικά και κατακτά μια νέα ηθική συνείδηση. Όπως ακριβώς και ο Igor στο «La Promesse». Τα δάκρυα του στην τελευταία σκηνή της ταινίας θα είναι το ίδιο λυτρωτικά, όπως κι αυτά της Ροζέττας.

* Στη σιωπή της Λόρνα (Le silence de Lorna, 2008) μια νεαρή Αλβανή που ζει στο Βέλγιο συμμετέχει εντελώς ψυχρά σε ένα παράνομο σχέδιο προκειμένου να πραγματοποιήσει το όνειρό της. Όταν όμως για την επίτευξη αυτού του σχεδίου επιβάλλεται ένας φόνος, η κεντρική ηρωίδα θα αναπτύξει σταδιακά μια αίσθηση ευθύνης απέναντι στο θύμα- ίσως και κάτι παραπάνω, το οποίο δε μας αποκαλύπτεται-. Με τις ενέργειες της θα εναντιωθεί σε μια πράξη που θεωρεί απάνθρωπη και όταν συνειδητοποιεί ότι έχει αποτύχει θα αποτραβηχτεί σε μια σιωπηλή διαμαρτυρία. Σε μια τελευταία προσπάθεια να διαφυλάξει κάτι από την ανθρώπινή της υπόσταση αλλά και για να ξεφύγει από τις προσωπικές της ερινύες θα δραπετεύσει σε έναν μη πραγματικό κόσμο.

*Στο Το Παιδί με το Ποδήλατο (Le gamin au velo, 2011) ένα εντεκάχρονο αγόρι αναζητάει απεγνωσμένα τον πατέρα του, αρνούμενο να αποδεχτεί ότι αυτός το εγκατέλειψε σε ένα οικοτροφείο χωρίς καμία προειδοποίηση, αλλά και χωρίς να του παραδώσει το αγαπημένο του ποδήλατο. Μια γυναίκα που θα βρεθεί τυχαία στο δρόμο του θα το βοηθήσει –με προσωπική αυταπάρνηση-να αντιμετωπίσει τη σκληρή αλήθεια και να βρει την ασφάλεια και προστασία που  λαχταρούσε. Μια ιστορία που εύκολα θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κοινωνικό μελόδραμα γίνεται  -μέσα από την  καθαρά ρεαλιστική γραφή των Dardenne - αφορμή για εμβάθυνση σε ένα θέμα που απασχολεί σταθερά τους δυο δημιουργούς. Αυτό της οικογένειας και της γονικής ευθύνης. Θέτει όμως παράλληλα και την προβληματική του διλήμματος και της προσωπικής επιλογής, θεματικές γνωστές στο ανθρωποκεντρικό σινεμά των Βέλγων σκηνοθετών.