«Ποτέ δεν κοιτάμε μόνο ένα πράγμα, κοιτάμε πάντα τη σχέση ανάμεσα στα πράγματα και τον εαυτό μας».
«Το κοιτάζειν αποτελεί μια πράξη επιλογής».

Επεσήμανε την πολιτική σημασία κάθε ανθρώπινης πράξης. Μίλησε για το ιδεολογικό υπόβαθρο των εικαστικών ρευμάτων. Επαναπροσδιόρισε τους τρόπους ερμηνείας της τέχνης μέσα από το συγγραφικό του έργο αλλά και τη σειρά ντοκιμαντέρ του «Ways of Seeing». Ο Τζον Μπέρτζερ / John Berger (1926-2017) -διανοούμενος, θεωρητικός της τέχνης, συγγραφέας, ζωγράφος- έφυγε στις 2 Ιανουαρίου 2017. Το βλέμμα του στον κόσμο εξακολουθεί να υπάρχει. Είτε μιλούσε για πολιτική, είτε για τέχνη, ήταν πάνω από όλα ένα σκεπτόμενο πολιτικό ον. Με την αριστοτελική έννοια. Ένας επιδραστικός δημιουργός. Μακριά από μόδες και ρεύματα, αποδείκνυε με τη στάση του πως τα λόγια χωρίς πράξεις, πέφτουν στο κενό.
Όπως όταν κέρδισε το βραβείο Booker για το βιβλίο του «G.». Δώρισε τα μισά χρήματα στους «Μαύρους Πάνθηρες», που απηχούσαν τις ιδέες του, καθώς όπως εξήγησε τότε ήταν «το μαύρο κίνημα με την σοσιαλιστική και επαναστατική προοπτική».
Η εκπομπή του στο BBC επηρέασε καθοριστικά τον χώρο των εικαστικών τεχνών, εστιάζοντας στους τρόπους που βλέπουμε -κυριολεκτική μετάφραση από το «Ways of Seeing». Η σκέψη του μετουσιώθηκε στο ομώνυμο συναρπαστικό βιβλίο που άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε το έργο κορυφαίων ζωγράφων.
Μοιράστηκε τις ιδέες και τις σκέψεις του με το κοινό, αναγνωστικό, τηλεοπτικό και κινηματογραφικό στη διάρκεια μιας ζωής πλούσιας σε εικόνες, εμπειρίες και ανθρώπους. Ανάμεσά τους, η φίλη του, ηθοποιός Τίλντα Σουίντον, που τον χαρακτήρισε ως έναν «ριζοσπάστη ουμανιστή».

Ο Αντώνης Κωτίδης  (καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΑΠΘ), σε μια εκδήλωση που έγινε στα πλαίσια του 19ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (Τετάρτη 8 Μαρτίου 2017)  σημείωσε ότι είναι πολλοί οι χαρακτηρισμοί που μπορεί να αποδώσει κανείς στον Τζον Μπέρτζερ: ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής, ζωγράφος, φιλόσοφος, δοκιμιογράφος,  καταλήγοντας στο διανοούμενος. Ένας μόνο προσδιορισμός, όπως είπε, δεν είναι εύστοχος κι αυτό είναι ο τεχνοκριτικός, «γιατί το να χαρακτηρίζεται έτσι περιγράφει τη σχέση του με την τέχνη τόσο λειψά, όπως να λέμε ότι οι Beatles ήταν ένα ποπ συγκρότημα για να περιγράψουμε τη σχέση τους με τη μουσική». Ο κ. Κωτίδης πρόσθεσε ότι λίγοι επηρέασαν την αντίληψή μας για την τέχνη όσο ο Τζον Μπέρτζερ και αναφέρθηκε στο βραβείο Booker που κέρδισε το 1972 για το μυθιστόρημά του G, αλλά και στη σειρά ντοκιμαντέρ “Ways of Seeing” του BBC που απηχεί τη μαρξιστική ιδεολογία για την Τέχνη. Αυτή η σειρά ντοκιμαντέρ, πρόσθεσε ο κ. Κωτίδης, έχει ιδιαίτερη αξία γιατί ο Μπέρτζερ μίλησε για την τέχνη σε ένα ευρύτερο κοινό, που το ενδιαφέρει όχι το «πώς» και το «τι», αλλά το «γιατί», από κοινωνιολογική και ανθρωπολογική σκοπιά. Με τον τρόπο αυτό διεύρυνε το ακροατήριο μιας αφήγησης για την τέχνη, τη χρήση και την κατάχρησή της, σε ένα ανήκουστο επίπεδο για την εποχή του, μέχρι και τις μέρες μας. Αυτό που κίνησε το ενδιαφέρον του κοινού, κυρίως του νεανικού, κατέληξε ο κ. Κωτίδης, ήταν η αμεσότητα που έβλεπαν στην προσέγγιση του Μπέρτζερ και ο αξιωματικός, κατηγορηματικός λόγος του που δεν άφηνε περιθώρια αοριστίας και αβεβαιότητας. «Είχε τόσο πάθος και δίκαια θεωρήθηκε ένας από τους εξέχοντες στοχαστές του 20ού αιώνα», πρόσθεσε. 

Δυο ντοκιμαντέρ επιτρέπουν τον θεατή να συνομιλήσει με το διεισδυτικό πνεύμα μιας προσωπικότητας, ενός ανθρώπου που υπερασπίστηκε με συνέπεια τα πιστεύω του.

Οι ταινίες
The Seasons in Quincy: Four Portraits of John Berger/ Τέσσερα κεφάλαια από τη ζωή του Τζον Μπέρτζερ, με φόντο τη φάρμα του, στο χωριό Quincy των Άλπεων, ξετυλίγονται στο ντοκιμαντέρ Οι εποχές στο Κενσί: Τέσσερα πορτρέτα του Τζον Μπέρτζερ, σε σκηνοθεσία των Tilda Swinton, Christopher Roth, Colin MacCabe & Bartek Dziadosz/ Τίλντα Σουίντον,  Κρίστοφερ Ροθ,  Κόλιν Μακ Κέιμπ και Μπάρτεκ Ντζιάντοζ . Μια τετραλογία που ξεκινά από το «Way of Listening» όπου ο Μπέρτζερ –ως φιγούρα μέντορα και πατέρα- μοιράζεται σκέψεις και στιγμές με την Σουίντον, με την οποία τους ενώνουν πολλά περισσότερα κοινά, εκτός από την 5η Νοεμβρίου, ημέρα γέννησής τους. Στο «Spring» κυριαρχεί η αγάπη του για τη φύση και τα ζώα, στο «A Song for Politics» συζητά με μια ομάδα αριστερών διανοητών περί σύγχρονης πολιτικής και καπιταλισμού, ενώ στο «Harvest», περνά τη σκυτάλη στη νέα γενιά, που φέρει το σπόρο της αμφισβήτησης και της ελπίδας.
Στο John Berger or The Art of Looking/ Τζον Μπέρτζερ ή η τέχνη του βλέμματος της Κορντίλια Ντβόρζακ /Cordelia Dvorák, η τέχνη συναντά την πολιτική και τις μοτοσικλέτες! Με αφορμή τα 90στά γενέθλια του Μπέρτζερ, το επαναστατικό έργο του στοχαστή διαπερνά δεκαετίες και ρεύματα. Το διερευνητικό βλέμμα του πάνω στην τέχνη, τη ζωή και την ανθρώπινη και πολιτική πραγματικότητα, είναι ένα γοητευτικό ταξίδι στο παρελθόν, στο τώρα, αλλά και στο μυαλό ενός ανήσυχου ανθρώπου.

(δ.τ.)