(μια συνέντευξη)

ΤΟ ΝΕΟ ΣΙΝΕΜΑ ΤΗΣ ΤΑΪΒΑΝ
Όταν είχα την ευκαιρία να κάνω ταινίες η Ταϊβάν από πολιτικής σκοπιάς ήταν στο χειρότερο σημείο της ιστορίας της. Το 1979 ο Jimmy Carter αναγνώρισε την ηπειρωτική Κίνα ως την επίσημη κυβέρνηση της Κίνας. Αυτό ήταν ένα μεγάλο πλήγμα στην αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση της Ταϊβάν. Ωστόσο για την γενιά μου αυτό το χειρότερο σημείο ήταν και το καλύτερο. Μας προέτρεψε να έχουμε εμπιστοσύνη, να βασιζόμαστε στους εαυτούς μας. Επέλεξα να γυρίσω πίσω στην Ταϊβάν (σ.τ.μ. ο Edward Yang εργαζόταν σε μια εταιρεία υπολογιστών στο Σιάτλ) γιατί υπήρχε η ευκαιρία να συμμετέχω στο σχέδιο ενός φίλου. Αυτό το γεγονός ήταν μοιραίο: ήταν μέρος της ξαφνικής ωρίμανσης της γενιάς μας. Γνωρίζαμε ότι επρόκειτο να αναλάβουμε τον έλεγχο εμείς. Υπήρχε μια έκρηξη δημιουργικής ενέργειας επειδή όλες οι παλιές συμβατικότητες είχαν διαλυθεί και τώρα υπήρχε ένας ολοκαίνουριος κόσμος. Τίποτε δεν έχει μείνει όρθιο γι' αυτό ας κάνουμε κάτι. Αυτή είναι η καλύτερη ευκαιρία για δημιουργία. Ο νέος κινηματογράφος της Ταϊβάν γεννήθηκε απ' αυτή την συνειδητοποίηση.

ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Η κινηματογραφική βιομηχανία στην Ταϊβάν έμοιαζε πολύ μ' αυτή της Κίνας. Στοχεύει στην προπαγάνδα. Ξόδευαν εκατομμύρια και εκατομμύρια για να κάνουν ταινία, π.χ. γι' ένα εθνικό ήρωα. Υμνούσε έναν τύπο που θυσίασε την ζωή του για να σώσει μια γέφυρα στην διάρκεια του πολέμου και να προστατεύσει το έθνος. Ήταν πολύ σταλινική [ταινία]. Η κινηματογραφική βιομηχανία παρουσίαζε μια ζοφερή εικόνα. Μέχρι και σήμερα άνθρωποι του κινηματογράφου αντιμετωπίζουν το επάγγελμα τους, ως προπαγάνδα. Λατρεύουν να κατευθύνουν την κοινή γνώμη, ειδικά τώρα που υπάρχει η λεγόμενη δημοκρατική κοινωνία.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
Ναι, νομίζω ότι σχεδιάζω στις ταινίες μου ένα πορτραίτο της σύγχρονης Ταϊβάν. Ένας λόγος είναι ο οικονομικός. Είναι φθηνότερο να τοποθετήσεις χρονικά μια ιστορία στο σήμερα, γιατί δεν χρειάζεται να κατασκευάσεις σκηνικά. Μπορώ να χρησιμοποιήσω οτιδήποτε υπάρχει εδώ τριγύρω και να δουλέψω αποτελεσματικά με πολύ λιγότερο κόστος. Αν είμαστε αρκετά ευαίσθητοι, μπορούμε να τοποθετήσουμε το θέμα στην πραγματικότητα που μας περιβάλει και να πούμε την ιστορία πολύ πιο αποτελεσματικά. Δεν χρειάζεται να λες εκ των προτέρων ότι θα πρέπει να ασκήσεις κοινωνική κριτική -αν είσαι αρκετά ευσυνείδητος, αυτό θα προκύπτει στο τέλος. Αντί να βάλω στον εαυτό μου μια ετικέτα, είναι προτιμότερο να αφηγηθώ μια ενδιαφέρουσα ιστορία: αυτό θα είναι ο καλύτερος τρόπος έκφρασης.

Η ΟΠΤΙΚΗ
Δεν προσπαθώ εσκεμμένα να υποβάλλω την οπτική μου. Θέλω να αναδείξω κάτι όσο το δυνατόν πιο φυσικά και πιο ουδέτερα, και να αφήσω τους θεατές να έχουν την δική τους οπτική (στα πράγματα). Αυτή είναι η πρόθεσή μου σ' όλες τις ταινίες μου -σε διαφορετική περίπτωση αυτό που θα έκανα θα ήταν προπαγάνδα. Αν αισθανθώ κάτι τότε μάλλον θα το απεικονίσω από μια ουδέτερη θέση: είναι η θέση που έχει ο κάθε άνθρωπος σ' όλο τον κόσμο.
(…) Νομίζω ότι κάποια από τα θέματα [των ταινιών μου] είναι παγκόσμια και αλλά τοπικά. Οι πολιτισμικές επιρροές και η συγκεκριμένη πραγματικότητα ορισμένες φορές έχουν αρκετή δύναμη ώστε να κάνουν τους ανθρώπους να αντιδρούν σε μια ιστορία με τον ίδιο τρόπο. Σ' αυτή την περίπτωση θα ήμουν πολύ προσεκτικός για να απεικονίσω κάτι ενδιαφέρον σχετικά με την κοινωνία της Ταϊβάν, γιατί η ανταπόκριση της [στις ταινίες μου ] είναι λίγο διαφορετική σε σχέση με αυτή των άλλων κοινωνιών -έτσι που όταν άλλοι θεατές από άλλες κοινωνίες δουν την ταινία θα προσέξουν την διαφορά.
Επεξεργάζομαι τις ιστορίες με ένα τρόπο όπου δεν χρησιμοποιώ κοστούμια και άλλα παραδοσιακά στοιχεία, με σκοπό να εντυπωσιάσω κάποιον εκτός της χώρας μου με μια δόση εξωτισμού σ' αυτό.

Yi Yi
Μου δημιούργησε ευχάριστη έκπληξη η θετική ανταπόκριση που είχε η ταινία Yi Yi. Ίσως [αυτή οφειλόταν] στο ότι είμαι σ' αυτή τη δουλειά αρκετά χρόνια. Από την αρχή εστίασα το ενδιαφέρον μου στο να προσπαθήσω να κτίσω μια φήμη αξιοπιστίας για την ποιότητα του έργου μου. Προσπάθησα πολλά χρόνια και τώρα είναι η ώρα της προαγωγής. Υπάρχει πολύ τύχη όταν αναγνωρίζεσαι σ' ένα τόσο υψηλό επίπεδο. Ίσως αυτή την χρονιά ήταν η σειρά μου. Κάποιου αλλού σκηνοθέτη η σειρά θα είναι του χρόνου. Είναι σαν απονομή πτυχίων: πήρα το δίπλωμα. Είναι σαν να σου λένε εντάξει είσαι έτοιμος να δουλέψεις στο επόμενο επίπεδο. Χαίρομαι που αυτό συνέβη αργά στη ζωή, παρά νωρίς.

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ
Για μένα η συγγραφή του σεναρίου και η σκηνοθεσία πηγαίνουν χέρι -χέρι. Δεν μπορείς να διαχωρίσεις αυτούς τους δύο τομείς ευθύνης. Όταν γράφεις, από τα πρώτα στάδια μιας ιδέας, είναι σαν να αναβοσβήνει ένα λαμπάκι στο κεφάλι. Και μέχρι την ολοκλήρωση όλης της παραγωγής, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα πάντα είναι συγγραφή. Η κινηματογράφηση είναι γράψιμο, το μοντάζ είναι γράψιμο, η προετοιμασία είναι γράψιμο και η ακρόαση των ηθοποιών είναι επίσης γράψιμο. Ο αυτοσχεδιασμός είναι μέρος του γραψίματος. Νομίζω ότι είμαι τυχερός που ξεκίνησα την καριέρα μου όχι μέσα στη παράδοση της βιομηχανίας. Ήμασταν αναγκασμένοι να αυτοσχεδιάζουμε αρκετά για να κάνουμε κάτι να λειτουργήσει. Αισθάνομαι τυχερός που σπούδασα μηχανικός. Η Μηχανική είναι κάτι πολύ πρακτικό Αποκαλείται βασικά "λύση προβλημάτων". Όταν ξεκίνησα την σκηνοθεσία, αυτή η εκπαίδευση με είχε προετοιμάσει ψυχολογικά. Πρέπει να παίρνεις χιλιάδες αποφάσεις σε μια μέρα. Ακόμα και σε μια βιομηχανία με τόσο άθλια κατάσταση [όπως η δική μας] πρέπει να αυτοσχεδιάζεις αν θέλεις να κάνεις δουλειά. Ακόμα και μέχρι σήμερα, ο αυτοσχεδιασμός είναι μέρος της σκηνοθετικής διαδικασίας.

ΟΠΤΙΚΕΣ ΓΩΝΙΕΣ
Κάτι που παρατήρησα στις αρχές της καριέρας μου είναι ότι είναι πολύ σημαντικό το αρχικό σημείο της διείσδυσης [στην ιστορία]. Καθορίζει πολλά πράγματα. Ορισμένες φορές χρειάζεται να είναι λίγο στοχαστικό, γιατί έτσι και μπεις στην ιστορία από μια ορισμένη οπτική γωνία αυτή έχει βασικά αποφασίσει και το τελικό αποτέλεσμα. Ορισμένες φορές γυρίζω γύρω από ένα θέμα, χωρίς να αφοσιώνομαι σ' αυτό μέχρι να ανακαλύψω τη σωστή γωνία. Στην περίπτωση του Yi Yi, από την αρχή γνώριζα την δομή της ιστορίας: μου πρόσφερε μια σπουδαία οπτική γωνία. Θα μπορούσα να εξοικονομήσω πολύ χώρο και χρόνο, αφηγούμενος μια πολύ μεγάλη ιστορία, κοιτάζοντας απλώς μια οικογένεια, γιατί η οικογένεια εκπροσωπεί όλες τις ηλικίες. Όμως ήξερα ότι ήμουνα πολύ νέος για να διαχειριστώ ένα τέτοιο θέμα. Έτσι το άφησα να κάθεται στο υποσυνείδητο. Όταν λοιπόν έφθασε ο καιρός για να γράφω το σενάριο, τελείωσα την πρώτη γραφή του σε δέκα μέρες. Απολαμβάνω το να αφηγούμαι ιστορίες, όμως αυτό δεν το είχα συνειδητοποιήσει μέχρι να γίνω σκηνοθέτης.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ
Μπορείτε να βρείτε σ' όλες τις ταινίες [δυνατά πορτραίτα θεληματικών γυναικών]. Οι γυναίκες δεν είναι τόσο αδύναμες όσο νομίζουμε, ειδικά στην κινέζικη κοινωνία. Οι γυναίκες στην κοινωνία της Ασίας είναι το ying, οι άνδρες είναι το yang. Οι γυναίκες βρίσκονται στη σκιά, ωστόσο, στην πραγματικότητα, ελέγχουν αρκετά πράγματα από την σκιά. Σέβομαι πολύ τις γυναίκες. Δεν εστιάζω την προσοχή μου ιδιαίτερα στις γυναίκες. Αν δούμε την οικογένεια ως μια οριζόντια δομή ήξερα ότι θα πρέπει να προσθέσω και κάθετα στοιχεία. Έτσι η Sherry, η παλιά φίλη του NJ είναι ένα στοιχείο από το παρελθόν και ο νεαρός Yang -Yang είναι ένα στοιχείο του μέλλοντος. Αυτά δημιουργούν ένα κάθετο άξονα. Έτσι η σφαίρα γίνεται περισσότερο πλήρης. Αυτό ήταν ένα θεμελιώδες στοιχείο [της ταινίας] που υπήρχε από τις αρχές της.

ΟΠΤΙΚΟ ΥΦΟΣ
Η φιλοσοφία μου είναι ότι τα πάντα αποφασίζονται από το θέμα [της ταινίας]. Αν το θέμα χρειάζεται να υπάρχει ένταση, νευρικότητα, ανησυχία τότε θα χρησιμοποιήσω πιο και πιο στενές γωνίες λήψεις. Είναι γι' αυτό που το αρχικό σημείο διείσδυσης [από το οποίο εισέρχεσαι στην ιστορία] είναι πολύ σημαντικό. Αν διαχωρίσεις αποσπάσεις τις γωνίες της κάμερας και την θέση της από την ουσία, τότε τα πράγματα δεν έχω νόημα. Κάθε γεγονός έχει μια καλή θέση για να το παρατηρήσεις. Ορισμένες φορές έχεις τόσα πολλά πράγματα που συμβαίνουν ταυτόχρονα σε μια σκηνή που η προσοχή σου διασπάται σε πολλά σημεία- έτσι ορισμένες φορές θέλεις να είσαι σε ουδέτερο σημείο και είναι καλύτερο να κοιτάς από κάποια απόσταση. Επίσης θα πρέπει να έχεις συνείδηση του κινδύνου οταν χρησιμοποιείς κοντινά πλάνα. Ίσως χάσεις σημαντικές πληροφορίες, αν περιορίσεις την προσοχή του θεατή, εστιάζοντας πολύ σ' ένα σημείο. Θα πρέπει να 'χουμε αρκετούς λόγους για να μην χρειάζονται να βλέπουμε την γλώσσα του σώματος, τον τρόπο που ο χαρακτήρας αντιδρά στον χώρο που βρίσκεται.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΗ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ
Στην πραγματικότητα ήμουν αρκετά παθητικός [σαν χαρακτήρας]. Οι γονείς πάντα θέλουν να ασχοληθείς με την τεχνολογία έτσι όταν αποφοιτήσεις να μπορείς να βρεις μια δουλειά με καλό μισθό και αυτοί να αισθάνονται ασφαλείς. Αν ενδιαφέρεσαι για τις ανθρωπιστικές επιστήμες, νομίζουν ότι πρόκειται να πεινάσεις. Στις εισαγωγικές εξετάσεις για το πανεπιστήμιο τα πήγα πολύ καλά. Πιστοποιήθηκα και επιλέχθηκα για το υψηλότερο επίπεδο της εκπαίδευσης κάτι που με οδήγησε στην μηχανική -και αισθάνθηκα απαίσια. Ήθελα να δώσω πάλι εξετάσεις και να γράψω χειρότερα. Η πραγματικότητα σε οδηγεί σ 'άλλη κατεύθυνση [απ' αυτή που θέλεις]. Όταν πήρα το Bachelor πήγα στις ΗΠΑ όπου πάλι σπούδασα ηλεκτρολόγος- μηχανολόγος. Παρακολούθησα το πιο νέο και πιο πρόγραμμα, στον κέντρο για έρευνα στην πληροφορική του πανεπιστημίου της Φλόριντα, το οποίο νομίζω ότι ήταν το πρώτο πρόγραμμα σπουδών για την τεχνολογία της πληροφορικής. Πίστευα ότι θα έπαιρνα το πτυχίο και παράλληλα θα έβλεπα τον κόσμο. Υπήρχαν τόσα ενδιαφέροντα πράγματα που συνέβαιναν -ροκ εν ρολ, ο πόλεμος του Βιετνάμ, οι χίπις, η μαριχουάνα, ο ελεύθερος έρωτας, πολιτικές διαμαρτυρίες στο πανεπιστήμιο. Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή.
Όταν πήρα το master, ο σύμβουλος [στο πανεπιστήμιο] μου είπε: "Ο.Κ. τώρα εμπρός για το διδακτορικό". Του είπα ότι θα ασχολιόμουν με το σινεμά και μου απάντησε: "Είσαι τρελός". Πήγα λοιπόν στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και εκεί κατάλαβα ότι δεν είχα καθόλου ταλέντο. Δεν είχα αυτά που χρειαζόταν για να μπω στην κινηματογραφική βιομηχανία και έτσι τα παράτησα. Συνειδητοποίησα ότι καλύτερα είναι να μην ονειρευόμουν αυτό το όνειρο, γιατί δεν είχα τα προσόντα που χρειαζόταν. Βρήκα μια δουλειά στο Σιάτλ σ' ένα ερευνητικό εργαστήριο που είχε συμβόλαιο να εκτελεί απόρρητα αμυντικά προγράμματα στους μικροϋπολογιστές. Άνηκα στην πρώτη γενιά των σχεδιαστών και εφαρμοστών για μικροϋπολογιστές και μικροεπεξεργαστές. Στα 30 μου ήμουν πολύ καλά τακτοποιημένος: με μία ομάδα επτά οκτώ τύπων, δουλεύοντας σε ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα ερευνητικά προγράμματα. Αργότερα έκανα μία συσχέτιση: ότι η σχεδίαση είναι όπως η συγγραφή και κατάλαβα ότι αυτό το παρελθόν με βοήθησε πολύ.
Μετά από ορισμένα χρόνια δουλεύοντας ως μηχανικός η ρουτίνα άρχισε να με κουράζει. Ένα βράδυ οδηγούσα μετά τη δουλειά στο κέντρο του Σιάτλ και είδα μια διαφημιστική πινακίδα, έξω από ένα κινηματογράφο, με τις λέξεις: "Γερμανικό Νέο Κύμα Αγκίρε, η Οργή του Θεού [σ.τ.μ. δυτικογερμανική ταινία του 1972, σκηνοθετημένη από τον Werner Herzog]. Μου δημιούργησε περιέργεια και έτσι πήγα να την δω. Ήμουν τυχερός. Βγήκα από την αίθουσα άλλος άνθρωπος. Αυτές οι δυο ώρες με συγκλόνισαν. Επανήρθε η αίσθηση της ικανότητας μου ότι μπορώ να γίνω σκηνοθέτης. Ήταν αυτό που σκεφτόμουν ότι έπρεπε να είναι μια ταινία. Οι κινηματογραφικές σχολές ποτέ δεν θα σου μάθουν πως να γυρίζεις τέτοια πλάνα. Ήταν μια από τις κομβικές στιγμές στην ζωή μου. Είχα γίνει τριάντα χρόνων, πίστευα ότι γερνούσα -και αλλά τρία ακόμα χρόνια πέρασαν πριν έχω την ευκαιρία να δουλέψω σε ταινία μ' ένα φίλο που μου ζήτησε να γράψω ένα σενάριο γι' αυτόν. Πήγα πίσω στην Ταϊπέι και επισκέφθηκα επίσης το Χονγκ -Κονγκ για πρώτη φορά, και η ταινία γυρίστηκε στην Ιαπωνία. Είχα μια προσφορά για να γράφω το σενάριο και να σκηνοθετήσω μια τηλεοπτική ταινία στην Ταϊβάν, και έτσι δεν γύρισα πίσω στο Σιάτλ. Μετά από δέκα χρόνια η μαμά ακόμα μου τηλεφωνεί και με ρωτά :"Πότε θα επιστρέψεις στην κανονική σου δουλειά;"

Yi Yi ΣΤΗΝ ΤΑΪΒΑΝ
Δεν έχει προβληθεί εκεί. Δεν έχω να πω κάτι σχετικά με την διανομή. Στην Ταϊβάν διανομή εγχώριων ταινιών απλώς δεν υπάρχει πια. Η αρνητική εικόνα που τα μίντια έχουν δώσει για τις Ταϊβανέζικες ταινίες έχει επιβληθεί στο κοινό. Δεν είμαι ήρωας. Με παρουσίασαν ως ο κακός που σκότωσε το Ταϊβανέζικο σινεμά, επειδή η δουλειά μου ποτέ δεν μπορούσε να πουληθεί, επειδή μ' ενδιέφεραν μόνο τα βραβεία των φεστιβάλ. Οι σκηνοθέτες δεν έχουν χρόνο για να ασχολούνται μ' αυτά τα πράγματα. Προτιμώ να αφιερώνω τον χρόνου μου για να σκέφτομαι τα σενάρια μου. Προτιμώ να αφιερώνω τον χρόνο μου συζητώντας με τους ανθρώπους που χρηματοδοτούν τις ταινίες μου ή προτείνοντας τους πως να τις προωθήσουν εμπορικά. Οι διανομείς στην Ταϊβάν δεν επενδύουν πια χρήματα στην παραγωγή, επειδή έχουν χάσει πολλά παράγοντας λάθος προϊόντα. Η διανομή έχει χάσει όλη την αξιοπιστία της σχετικά με το πως κάνει την δουλειά της. Αυτοί οι επιχειρηματίες ανήκουν στο παρελθόν. Δεν κατανοούν την νέα αγορά ή τις νέες ταινίες.

ΚΕΡΔΗ ΚΑΙ ΖΗΜΙΕΣ
Νομίζω όλες οι ταινίες μου έχουν κέρδη -αν και όχι στην Ταϊβάν. Όταν τα προσθέσεις όλα, καμία δεν είναι στο κόκκινο. Αυτό είναι σύμφωνο με την φιλοσοφία που είχα από τις αρχές: η οποία ήταν οι ταινίες να διανέμονται κυρίως στο εξωτερικό. Όταν κάνεις μια ταινία στην Ταϊβάν το κόστος είναι μάλλον χαμηλό -και μπορούμε να βρούμε ξένες αγορές. Η αριθμητική, στην πραγματικότητα, είναι πολύ απλή -αν και στην Ταϊβάν τα μέσα ενημέρωσης παραπληροφορούν το κοινό γι' αυτό. Ελπίζω ότι η θετική διεθνής ανταπόκριση για την ταινία Yi Yi με κάποιο τρόπο να φθάσει στον λαό της Ταϊβάν. Τα μέσα ενημέρωσης δεν μπορούν να συνεχίσουν να ζωγραφίζουν με σκοτεινά χρώματα κάτι τόσο φωτεινό. Κατά κάποιο τρόπο αυτό που κάνουν είναι σαν λογοκρισία. Για μένα είναι χειρότερο και από την αληθινή λογοκρισία που υπήρχε στο παρελθόν. Ελπίζω ότι διεθνώς υπάρχει μια πίεση πάνω τους για να είναι πιο φιλελεύθερη -ειδικά στην κυβέρνηση. Η ταινία έχει δημιουργήσει μια πολύ θετική και προοδευτική εικόνα για την Ταϊβάν, για την οποία εικόνα αισθάνομαι περήφανος.
Ελπίζω ότι η κυβέρνηση να ξεκαθαρίσει κάποια πράγματα, έτσι ώστε οι σκηνοθέτες στον μέλλον να αισθάνονται ότι ενθαρρύνονται, αντί να αποθαρρύνονται. Σαν χαρακτήρας έχω ισχυρή θέληση, και έτσι η τωρινή κατάσταση δεν με επηρεάζει. Ωστόσο αρκετοί άλλοι συνάδελφοι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτή την καταστροφική πίεση. Ορισμένες φορές σε διαλύει. Έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη εμπιστοσύνης -αντί για αυτό που επικρατούσε στις αρχές της δεκαετίας του 80 όταν όλοι ήμασταν ενωμένοι σαν ένα πρόσωπο. Τα μέσα ενημέρωσης ξέρουν ότι μπορούν ατομικά να μας διαλύσουν. Στο παρελθόν άνθρωποι φυλακίστηκαν. Αυτό ήταν ηλιθιότητα, γιατί δεν ήταν απαραίτητο. Αρκεί να χρωματίσεις, με μαύρα χρώματα, μια εικόνα και κανένας δεν άκουει τι λες. Αυτό εφαρμόζουν τώρα. Είναι πολύ χειρότερο. Χρειάζεται πολύ περισσότερο θάρρος για να τους αντιμετωπίσεις τώρα.

(συνέντευξη του Edward Yang στο περιοδικό Cineaste vol. XXVI, No 1. Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας)