Ο Ρέι γεννήθηκε στην Καλκούτα κι έμεινε από πολύ νωρίς ορφανός από πατέρα. Μαθήτευσε στις καλές τέχνες πλάι στον μεγάλο στοχαστή Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, ενώ εργάστηκε ως επιτυχημένος γραφίστας και καλλιτεχνικός διευθυντής στη διαφήμιση. Το 1947 ίδρυσε την Κινηματογραφική Λέσχη της Καλκούτας και, σε ένα εξάμηνο ταξίδι στην Ευρώπη, κατάφερε να δει 100 ταινίες. Το 1949 η γνωριμία και η συνεργασία του με τον Ζαν Ρενουάρ, ο οποίος ταξιδεύει στην Ινδία για τα γυρίσματα της ταινίας του Το ποτάμι, επηρεάζει σημαντικά τον Ρέι και τον ωθεί να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο. όταν δύο χρόνια αργότερα, το 1951, σε ένα ταξίδι του στην Αγγλία βλέπει τον Κλέφτη των ποδηλάτων του Βιτόριο Ντε Σίκα, η απόφασή του να κάνει σινεμά οριστικοποιείται.
Η επιρροή του ιταλικού νεορεαλισμού είναι εμφανής στις πρώτες του ταινίες, στην επονομαζόμενη “Τριλογία του Απού”, μία από τις μνημειώδεις τριλογίες στην ιστορία του κινηματογράφο.
Ύστερα από αρκετές δυσκολίες στην υλοποίηση της πρώτης του ταινίας με την οποία έκανε το ντεμπούτο του, Το τραγούδι του δρόμου (1955), ο Ρέι έδειξε ότι ο ινδικός κινηματογράφος δεν είναι μόνο το Μπόλιγουντ. Μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, του μικρού Απού, παρουσίασε με έναν ευαίσθητο τρόπο τη σκληρή όψη της πραγματικότητας της Βεγγάλης. Η δεύτερη ταινία της τριλογίας, Ο ανίκητος (1956), αφορά την ενηλικίωση του Απού, έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και παρά τη λιτή φόρμα της έχει μεγάλο συναισθηματικό βάθος. Υπό την επιρροή μεγάλων δημιουργών, όπως ο Ζαν Ρενουάρ που έγινε επιστήθιος φίλος του, στην τρίτη του ταινία, Ο κόσμος του Απού (1959), για τον ώριμο πλέον άντρα, ο Ρέι θα συνδυάσει τη νεορεαλιστική ευαισθησία με κάποιες φορμαλιστικές αναζητήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι και στις τρεις ταινίες η μουσική είναι του Ραβί Σανκάρ.
Μέχρι τον θάνατό του, το 1992, o Ρέι σκηνοθέτησε συνολικά 36 ταινίες. Ο κινηματογράφος του είναι κυρίως ρεαλιστικός και λιτός στη φόρμα του, αλλά και βαθιά ανθρωπιστικός. Ο Ρέι κινείται ανάμεσα στην παράδοση και στον εκσυγχρονισμό της Ινδίας, ενώ θίγει ζητήματα όπως η θέση της γυναίκας, η αποικιοκρατία και οι άκαμπτες δομές της ινδικής κοινωνίας.
Στο πολυποίκιλο και ετερόμορφο έργο του Ρέι υπάρχει πάντα διακριτή μια βαθύτατη ουμανιστική φλέβα, σταθερή επιρροή του ιταλικού νεορεαλισμού. Στις ταινίες του, που κινούνται ανάμεσα στην παράδοση και στον μοντερνισμό, στην παρακμή της φεουδαρχίας και την ανάδυση μιας φιλόδοξης αστικής τάξης, συνυπάρχουν με εντυπωσιακή αρμονία και απαράμιλλο στυλ, οι ινδουιστικές θρησκευτικές παραδόσεις και η πλούσια ινδική μυθολογία με τον κοινωνικό προβληματισμό και το κριτικό βλέμμα απέναντι στην αποικιοκρατία και τις άκαμπτες δομές της ινδικής κοινωνίας. Το έργο του Ρέι, μεγαλεπήβολο και αυθεντικό, χωρίς να βγάζει ποτέ από το στόχαστρο τα υπαρξιακά δεινά και τα  ανθρώπινα πάθη, είναι ένα σημείο συνάντησης της δυτικής ουμανιστικής παράδοσης και της εσωτερικότητας της Ανατολής.
Ο Satyajit Ray ήταν κάτι περισσότερο από σκηνοθέτης. Υπήρξε ο ορισμός της λέξης “auteur”.
Από τη συγγραφή του σεναρίου και την κινηματογράφηση των πλάνων ως τη σύνθεση της μουσικής και το σχεδιασμό των αφισών, οι 36 "χειροποίητες" ταινίες της φιλμογραφίας του ήταν αποτέλεσμα της προσωπικής ολιστικής του προσέγγισης ως δημιουργός.
Και το όραμά του επιβραβεύτηκε: ένας Χρυσός Λέοντας στη Βενετία, μία Χρυσή και δύο Αργυρές άρκτοι στη Μπερλινάλε, δύο ειδικά βραβεία στις Κάννες, 36 νίκες στα Εθνικά Βραβεία της Ινδίας, και πολλές ακόμη διεθνείς διακρίσεις, με αποκορύφωμα ένα τιμητικό όσκαρ για το σύνολο της προσφοράς του στον κινηματογράφο το 1992.
Με τα λόγια του ιάπωνα δημιουργού Ακίρα Κουροσάβα: “Αν δεν έχεις δει το σινεμά του Ρέι, είναι σαν να υπάρχεις στον κόσμο χωρίς να έχεις δει τον ήλιο ή το φεγγάρι”.

ΤΑΙΝΙΕΣ

Η μεγάλη πόλη / The Big City / Mahanagar
(Ινδία, 1963)
Σκηνοθεσία: Satyajit Ray. Σενάριο: Satyajit Ray, Narendranath Mitra (βασισμένο στην ιστορία Abataranika). Με τους: Anil Chatterjee, Madhabi Mukherjee, Jaya Bhaduri, Haren Chatterjee, Sefalika Devi, Prasenjit Sarkar, Haradhan Banerjee, Vicky Redwood. Γλώσσες: Μπενγκάλι, Αγγλικά. Ασπρόμαυρη, 129΄
Στη δεκαετία του ’50, μια μικροαστική οικογένεια αδυνατεί να ανταπεξέλθει στις όλο και αυξανόμενες ανάγκες της καθημερινότητας. H Αράτι αποφασίζει να δουλέψει και αυτό βρίσκει αντίθετη τη συντηρητική οικογένεια του συζύγου της, καθώς πιστεύουν πως υπονομεύει τον παραδοσιακό ρόλο του άντρα ως βασικού παρόχου και κουβαλητή του σπιτιού. Η Αράτι θα πάρει γρήγορα προαγωγή, ενώ ο άντρας της θα  χάσει την δουλειά του, αφήνοντάς πάνω της την οικονομική στήριξη της οικογένειας. Τελικά, με αφορμή την απόλυση μιας συναδέλφου, η Αράτι θα συγκρουστεί με τον περίγυρό της σε μία προσπάθεια να μείνει πιστή στις ηθικές της αξίες.

Η μοναχική σύζυγος / The Lonely Wife/Charulata
(Ινδία, 1964)
Σκηνοθεσία: Satyajit Ray. Σενάριο: Satyajit Ray, Rabindranath Tagore (βασισμένο στη νουβέλα του, Nastanirh). Με τους: Soumitra Chatterjee, Madhabi Mukherjee, Sailen Mukherjee,  Syamal Ghosal, Gitali Roy, Bholanath Koyal, Suku Mukherjee, Dilip Bose, Subrata Sen, Joydeb, Bankim Ghosh. Γλώσσες: Μπενγκάλι, Αγγλικά. Ασπρόμαυρη, 117΄
Η ταινία είναι βασισμένη σε διήγημα του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, του πρώτου μη Ευρωπαίου συγγραφέα που τιμήθηκε με Νόμπελ λογοτεχνίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Τσαρουλάτα, μια γυναίκα με πολύ εκλεπτυσμένο γούστο και μεγάλη αγάπη για την λογοτεχνία, περνάει πολλές ώρες μόνη της όσο ο σύζυγός της, Μπουπάτι, αφιερώνει όλο του τον χρόνο στη νεοϊδρυθείσα εφημερίδα του. Ο Μπουπάτι ζητάει από τον συγγραφέα ξάδελφό του να κρατάει καθημερινά παρέα στην Τσαρουλάτα και να την παρακινήσει να γράψει μία ιστορία για να ξεδιπλώσει το συγγραφικό της ταλέντο. Οι δυο τους περνάνε πολλές ώρες μαζί και μοιραία ένα ισχυρό συναίσθημα γεννιέται μεταξύ τους. Η μοναχική σύζυγος αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ταινίες του ινδικού σινεμά, η οποία προσεγγίζει με διακριτικότητα τη ζωή της γυναίκας στην Ινδία, περιγράφει συγκινητικά και με διεισδυτική ακρίβεια τις αντικρουόμενες απόψεις, συμπεριφορές και ανάγκες που συνθέτουν την αποικιοκρατούμενη Ινδία του ύστερου 19ου αιώνα.

Το τραγούδι του δρόμου / Song of the Little Road / Pather Panchali
(Ινδία, 1955)
Σκηνοθεσία: Satyajit Ray. Σενάριο: Satyajit Ray, Bibhutibhusan Banerjee (βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του). Με τους: Kanu Banerjee, Karuna Banerjee, Subir Banerjee, Uma Das Gupta, Chunibala Devi, Runki Banerjee, Reba Devi, Aparna Devi, Tulsi Chakravarti, Binoy Mukherjee, Haren Banerjee, Harimohan Nag, Haridhan Nag, Nibhanoni Devi, Ksirod Roy, Rama Ganguli. Γλώσσα: Μπενγκάλι. Ασπρόμαυρη, 125΄
Στο ντεμπούτο του, o Σατγιατζίτ Ρέι διασκεύασε το ομώνυμο βιβλίο του Μπιμπχουτιμπχουσάν Μπαντοπανχιάι, του οποίου το εξώφυλλο είχε σχεδιάσει παλιότερα. Η ταινία, μέσα από τα μάτια του μικρού Απού, αφηγείται την ιστορία μια φτωχής οικογένειας στην Βεγγάλη, που παλεύει για τον επιούσιο. Ο πατέρας του Απού είναι βραχμάνος ιερέας, ο οποίος -παρότι διαθέτει καλλιτεχνικό ταλέντο- αναγκάζεται να βγάζει τα προς το ζην εισπράττοντας ενοίκια. Μαζί με τον Απού γνωρίζουμε τις γυναίκες που θα τον καθορίσουν, την αδερφή του, τη μητέρα του και τη θεία του. Με ύφος εμπνευσμένο από την απεικόνιση του παιδιού στον Ιταλικό Νεορεαλισμό, αυτή η νατουραλιστική και λυρική ταινία γνώρισε μεγάλη επιτυχία και εισήγαγε τον Ρέι στο πάνθεον των κινηματογραφικών δημιουργών.

Ο ανίκητος / The Unvanquished / Aparajito  
(Ινδία, 1956)
Σκηνοθεσία: Satyajit Ray. Σενάριο: Satyajit Ray, Bibhutibhusan Banerjee (βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του). Με τους: Kanu Banerjee, Karuna Banerjee, Pinaki Sen Gupta, Smaran Ghosal, Santi Gupta, Ramani Sen Gupta, Ranibala, Sudipta Roy, Ajay Mitra, Charuprakash Ghosh, Subodh Ganguli, Moni Srimani, Hemanta Chatterjee, Kali Banerjee, Kalicharan Roy, Kamala Adhikari, Lalchand Banerjee, Pande, Meenaksi Devi, Anil Mukherjee, Harendrakumar Chakravarti, Bhaganu Palwan. Γλώσσα: Μπενγκάλι. Ασπρόμαυρη, 110΄
Ο Ρέι δε σκόπευε να ολοκληρώσει την τριλογία, αλλά μετά τη διεθνή επιτυχία της πρώτης ταινίας αποφάσισε να συνεχίσει την ιστορία με ήρωα τον Απού. Εδώ, τον γνωρίζουμε ως έφηβο μετά τον θάνατο του πατέρα του. Καθώς εξελίσσεται από αθώο παιδί σε νεαρό που προσπαθεί να ανακαλύψει τη ζωή, καταλήγει να σπουδάζει στην Καλκούτα. Συνεπαρμένος από τον ρυθμό της πόλης, επισκέπτεται τη μητέρα του απρόθυμα και σπάνια. Εκείνη είναι μοναχή και ετοιμοθάνατη, αλλά αρνείται να ζητήσει τη συντροφιά του, από φόβο μήπως εμποδίσει την εκπαίδευσή του. Αυτή η τρυφερά εκφραστική, και συχνά σπαρακτική, ταινία όχι μόνο επεκτείνει, αλλά παράλληλα εμβαθύνει πνευματικά, την ιστορία του Απού. Η ταινία, με λιτότητα στη φόρμα της και μεγάλο συναισθηματικό βάθος, κέρδισε πολλά διεθνή βραβεία.

Ο κόσμος του Απού / The World of Apu / Apur Sansar
(Ινδία, 1959)
Σκηνοθεσία: Satyajit Ray. Σενάριο: Satyajit Ray, Bibhutibhusan Banerjee (βασισμένο στο βιβλίο Aparajita). Με τους: Soumitra Chatterjee, Sarmila Tagore, Alok Chakravarti, Swapan Mukherjee,  Dhiresh Majumdar, Sefalika Devi, Tusar Banerjee, Dhiren Ghosh, Abhijit Chatterjee. Γλώσσα: Μπενγκάλι. Ασπρόμαυρη, 106΄  
Ο Ρέι, πριν ολοκληρώσει την τριλογία, είχε σκηνοθετήσει τις ταινίες Το μουσικό δωμάτιο (1958) και Φιλοσοφική λίθος (1958). Ο Απού, ενήλικας πλέον, φιλοδοξεί να γίνει συγγραφέας και παντρεύεται τη γυναίκα των ονείρων του, της οποίας ο θάνατος τον συντρίβει. Το πιο ώριμο έργο του Ρέι σκιαγραφεί την τεταμένη έννοια της πατρότητας και τις αλλαγές που θα υποστεί ο κεντρικός ήρωας μέσα από το πένθος, την απώλεια και την αποδοχή. Ενώ στις δυο πρώτες ταινίες η επιρροή από τις λιτές φόρμες του Νεορεαλισμoύ είναι εμφανής, στον επίλογο της τριλογίας ο Ρέι εισάγει στη δραματουργία ένα πιο μοντέρνο σκηνοθετικό ύφος, με αποτέλεσμα η τελευταία ταινία να διαφέρει από τις δύο προηγούμενες, αλλά να παραμένει εξίσου αριστουργηματική.

Ο άγιος / The Holy Man / Mahapurush  
(Ινδία, 1965)
Σκηνοθεσία: Satyajit Ray. Σενάριο: Satyajit Ray, Parasuram (βασισμένο στην ιστορία του, Birinchi Baba). Με τους: Charuprakash Ghosh, Rabi Ghosh, Prasad Mukherjee, Gitali Roy, Satindra Bhattacharya, Somen Bose, Santosh Dutta, Renuka Roy. Γλώσσες: Μπενγκάλι, Αγγλικά. Ασπρόμαυρη, 65΄.
Σε μία Ινδία που αναζητεί την ταυτότητά της, μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας, ο Μπιρίντσι Μπάμπα ισχυρίζεται πως εδώ και πολλά χρόνια, έχει κοντινή σχέση με τον Ιησού Χριστό και τον Βούδα, αλλά και πως ήταν εκείνος που δίδαξε στον Αϊνστάιν την εξίσωση E=mc2. Στόχος του είναι να προσελκύσει ανθρώπους μεγάλης ηλικίας που είναι τυφλωμένοι από τη θρησκευτική πίστη, όπως ο δικηγόρος Μίτρα, που βρίσκεται σε βαθύ πένθος μετά τον θάνατο της γυναίκας του. Η κόρη του Μίτρα, η Μπούκι, είναι απογοητευμένη από τον αγαπητικό της, τον Σάτια, και αποφασίζει να τον εκδικηθεί λέγοντάς του ότι θα γίνει ακόλουθος του Μπάμπα. Ο Σάτια, προκειμένου να μην την χάσει, θα προσπαθήσει να αποκαλύψει τα ψέματα του Μπάμπα. 

 Ο δειλός / The Coward / Kapurush
(Ινδία, 1965)
Σκηνοθεσία: Satyajit Ray. Σενάριο: Satyajit Ray, Premendra Mitra (βασισμένο στην ιστορία του «Janaiko Kapuruser Kahini»). Με τους: Soumitra Chatterjee, Madhabi Mukherjee, Haradhan Banerjee ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Soumendu Roy. Γλώσσες: Μπενγκάλι, Αγγλικά. Ασπρόμαυρη, 74΄.
Ο συγγραφέας Αμιτάμπα Ρέι ταξιδεύει σε ένα μικρό χωριό για τις ανάγκες του νέου του σεναρίου. όταν το αυτοκίνητό του χαλάσει, ένας καλλιεργητής τσαγιού, ο Γκούπτα, προσφέρεται να τον φιλοξενήσει στο σπίτι του για ένα  βράδυ. Εκεί, προς μεγάλη του έκπληξη, θα συναντήσει τη σύζυγο του Γκούπτα, την Καρούνα, με την οποία είχε σχέση πριν πολλά χρόνια. Η αναπάντεχη συνάντησή τους τον κρατάει ξύπνιο το βράδυ και η σκέψη του ταξιδεύει στην ημέρα του αποχωρισμού τους, αναζωπυρώνοντας την επιθυμία του να είναι και πάλι μαζί της.

Ο ήρωας / The Hero / Nayak  
(Ινδία, 1966)
Σκηνοθεσία - σενάριο: Satyajit Ray. Με τους: Uttam Kumar, Sarmila Tagore, Bireswar Sen, Somen Bose, Nirmal Ghosh, Premangsu Bose, Sumita Sanyal, Ranjit Sen, Bharati Devi, Lali Chowdhury, Kamu Mukherjee, Susmita Mukherjee, Subrata Sen, Jamuna Sinha, Kamal Misra, Jogesh Chatterjee, Satya Banerjee, Gopal Dey. Γλώσσες: Μπενγκάλι, Αγγλικά. Ασπρόμαυρη, 117΄.
Ο Άρινταμ, ένας διάσημος κινηματογραφικός αστέρας, ταξιδεύει με τρένο από την Καλκούτα στο Δελχί, όπου όλοι οι επιβάτες τον αναγνωρίζουν και προσπαθούν να τον πλησιάσουν. Ωστόσο, η Αντίτι, μία νεαρή δημοσιογράφος σε γυναικείο περιοδικό, νιώθει περιφρόνηση για τη δημοσιότητα που απολαμβάνει. Θέλοντας να γράψει ένα άρθρο για το περιοδικό της, τον πλησιάζει με σκοπό να μάθει για το κενό που αφήνει στην ψυχή του ανθρώπου η δημοσιότητα. Αν και αρχικά ο Άρινταμ αρνείται να της μιλήσει, στη συνέχεια βυθίζεται στις αναμνήσεις του, στις επιλογές που έπρεπε να κάνει στο παρελθόν, αλλά και τα αδιέξοδα που συνάντησε  για να φτάσει μέχρι την επιτυχία.

Ο Θεός ελέφαντας / The Elephant God / Joi Baba Felunath  
(Ινδία, 1978)
Σκηνοθεσία - σενάριο: Satyajit Ray. Με τους: Soumitra Chatterjee, Santosh Dutta, Siddhartha Chatterjee, Utpal Dutta, Jit Bose, Haradhan Banerjee, Bimal Chatterjee, Biplab Chatterjee, Satya Banerjee, Moloy Roy, Santosh Sinha, Manu Mukherjee, Indubhusan Gujral, Kamu Mukherjee. Γλώσσες: Μπενγκάλι, Αγγλικά. έγχρωμη, 112΄.
Η αγάπη του Ρέι για τον Σέρλοκ Χολμς τον οδήγησε να δημιουργήσει τον δικό του χαρακτήρα, τον ντετέκτιβ Φελούντα. Ο Ρέι αφηγήθηκε τις περιπέτειες του Φελούντα σε πάνω από 30 διηγήματα και βιβλία, με τη συγκεκριμένη ταινία να αποτελεί μία από τις δύο διασκευές των ιστοριών του στη μεγάλη οθόνη από τον ίδιο τον σκηνοθέτη. Στον Θεό ελέφαντα, ο Φελούντα  βρίσκεται σε διακοπές στο Βαρανάσι μαζί με τον βοηθό του, τον Ταπές, και τον συγγραφέα βιβλίων μυστηρίου, Γκανγκούλι. Εκεί, συναντάει την οικογένεια Γκοσάλ, η οποία τον προσλαμβάνει αμέσως για να λύσει το μυστήριο της εξαφάνισης του χρυσού αγαλματίδιου του Θεού Γκανέσα, ένα οικογενειακό κειμήλιο που είχε χαρίσει στον πρόγονό τους ο βασιλιάς του Νεπάλ.

(δ.τ.)