(σχόλιο για την ταινία Bad Santa του Terry Zwigoff)

Η σκηνή μοιάζει βλάσφημη: ο Άγιος Βασίλης τρεκλίζοντας σ' ένα σκοτεινό σοκάκι κάνει εμετό. Λίγο αργότερα στην ίδια ταινία η ασέβεια και η βλασφημία προς αυτό τον Άγιο της παιδικής εορταστικής κατανάλωσης κορυφώνεται: ο Άγιος Βασίλης καθισμένος στον θρόνο του υποδέχεται τα παιδιά που φωτογραφίζονται μαζί του και του ζητούν, του απαιτούν καλύτερα, τα δώρα που επιθυμούν. Ξαφνικά αποκαλύπτεται ότι ο "σεβάσμιος και ασπρομάλλης" γέρος κατουριέται πάνω του.
Σίγουρα η ταινία Bad Santa  (που έχει τον ευρηματικό και εύστοχο ελληνικό τίτλο Αϊ Βασίλης είναι λέρα) δεν διακρίνεται για την ευλάβεια και την προσήλωση της στα πρόσωπα -θεσμούς των εορταστικών ημερών. Πρώτα και κύρια στηρίζει όλο τον μύθο της στην παραδοχή (τραυματική γι' όσους βρίσκονται στη παιδική ηλικία) ότι ο Άγιος Βασίλης δεν υπάρχει και ότι αυτή η φιγούρα που βλέπουμε να περιφέρεται στους δρόμους δεν είναι παρά ένας ρόλος που υποδύεται κάποιος -καλός ή κακός, αδιάφορο- ηθοποιός. Η ίδια η λειτουργία της δραματικής πλοκής απομυθοποιεί έναν από τους πιο σημαντικούς μύθους των ημερών και τον υποβιβάζει σ' ένα ρόλο-χαρακτήρα, μ' ανθρώπινες διαστάσεις (αυτό άλλωστε σημαίνουν και οι ανθρώπινες σωματικές λειτουργίες), που τελικά μπορεί να ενταχθεί σε μια ταινία.
Δεν είναι χωρίς νόημα ότι όλη η ταινία διαδραματίζεται στους χώρους των εμπορικών κέντρων: στο υπερ-καταναλωτικό σύμπαν που ζούμε, όλοι οι μύθοι ή οι θρησκευτικές τελετουργίες έχουν πλέον ενσωματωθεί στην αλυσίδα της διαρκούς κατανάλωσης, είναι δηλαδή ένα σόου ατραξιόν που βοηθά να αυξηθούν οι πωλήσεις, που προσελκύει αγοραστές. Η ιστορία της ταινίας -ένας απατεώνας που υποδύεται στις γιορτές τον Άγιο Βασίλη βρίσκεται στα έσχατα όρια της παρακμής έως ότου γνωρίζει ένα παιδί που τον επαναφέρει στον ίσιο δρόμο- μοιάζει να αδιαφορεί πλήρως για το εορταστικό κλίμα, αφού το αντιμετωπίζει ως ένα σόου που για λόγους κατανάλωσης οργανώνεται στα εμπορικά κέντρα. Είναι τα παρασκήνια αυτού του σόου που έχουν το ενδιαφέρον και όχι οι πληκτικές φωτογραφήσεις του Άγιο Βασίλη ή οι μονότονες συνομιλίες του με τα παιδιά. Ένα από τα μέτωπα που ανοίγει η ταινία είναι και η κριτική σ' αυτούς τους τόπους κατανάλωσης, στην εκμετάλλευση των μύθων, στο πως τελικά οργανώνουν το θέαμα που προσφέρουν στους ανύποπτους καταναλωτές.
Η ταινία αυτή είναι διάστικτη από μια έντονη πικρία: παρουσιάζει μια εικόνα κάθε άλλο παρά κολακευτική για τους χαρακτήρες της δραματικής πλοκής. Οι κεντρικοί χαρακτήρες της ταινίας -ο κυνικός και αυτοκαταστροφικός Άγιος Βασίλης και ο παχύσαρκος πιτσιρικάς- είναι ένα δίδυμο που κατάγεται από την σκοτεινή πλευρά της Αμερικής, από την πίσω όψη του λαμπερού αμερικάνικου ονείρου. Αυτός ο αποτυχημένος και βυθισμένος στο αλκοόλ ληστής, κυνικός και αυτοσαρκαστικός, απελπιστικά ιδιοτελής και εγωιστής είναι τόσο έξω από την γλυκερή και γυαλιστερή εικόνα του χαρακτήρα που υποδύεται, του καλοκάγαθου Άγιου Βασίλη. Φέρνει αυτό το πρόσωπο έναν απρόσμενο αέρα ρεαλισμού, προσγειώνει τον θεατή στο σκληρό έδαφος της αληθινής πραγματικότητας που τον περιβάλλει, λειτουργεί ως κύριος φορέας της απομυθοποίησης.
Παράλληλα ο παχύσαρκος μικρός είναι και αυτός πολύ μακριά από την εικόνα του εύστροφου και αεικίνητου πιτσιρικά που τόσο συχνά συναντάμε στις αμερικάνικες ταινίες δράσης ή στις κωμωδίες. Αρκετά από τα κωμικά επεισόδια της ταινίας προκύπτουν από την "βλακεία" και την "αφέλεια" του μικρού: κάτι τελείως political un-correct για το σύγχρονο αμερικάνικο σινεμά.
Χωρίς αμφιβολία αυτή η πικρόχολη "κωμωδία" (όπως για λόγους μάρκετινγκ χαρακτηρίζεται αυτό το παραμύθι) δεν έχει έναν ήρωα με τον οποίο ο θεατής μπορεί να ταυτισθεί: και αυτό είναι αληθινά παράδοξο για χολιγουντιανή ταινία. Είναι η συνάφεια, η συναναστροφή αυτών των δύο που θα βρούμε στο κέντρο της ταινίας: η αφήγηση παρουσιάζει την διαδρομή που κάνει ο κεντρικός χαρακτήρας από την "κακία" προς την "καλοσύνη". Συναναστρεφόμενος με τον πλήρους αθωότητας και αφέλειας πιτσιρίκα, ο "κυνικός" Άγιος Βασίλης θα γίνει αλτρουιστής, θα αποκαθάρει την ψυχή του από το βόρβορο που έχει συσσωρευτεί, θα αντικρίσει τον εαυτό του χωρίς τις αναθυμιάσεις του αλκοόλ. Και αυτό κάνει την ταινία να συμφωνεί με το εορταστικό κλίμα των ημερών: αυτές τις "άγιες μέρες" όλοι οφείλουμε να αφήσουμε πίσω τον κακό εαυτό μας και να γίνουμε λίγο καλύτεροι. Αυτό είναι το "ηθικό δίδαγμα" του παραμυθιού των ημερών…
Μέχρι όμως να συμβεί αυτό ο θεατής αντικρίζει τον πιο πικρόχολο "ήρωα" που έχει δει πότε στον κινηματογράφο να έρχεται σε συνάφεια με τον πιο "ηλίθιο" και "βλάκα" μικρό ήρωα…

Δημήτρης Μπάμπας

Bad Santa (ε.τ. Ο Αϊ Βασίλης είναι λέρα) (2003)
Σκηνοθεσία: Terry Zwigoff.
Σενάριο: Glenn Ficarra, John Requa.
Φωτογραφία: Jamie Anderson.
Ηθοποιοί: Billy Bob Thornton , Tony Cox , Brett Kelly, Lauren Graham.
Διάρκεια:91'