(Μια τελετή βάπτισης ή Τα πολλά επεισόδια μιας βίαιης ενηλικίωσης)

Στην ταινία Deep End του Jerzy Skolimowski, ο νεαρός ήρωας ξεναγείται, από την ηρωίδα, στον χώρο των δημόσιων λουτρών και ενημερώνεται για τα επαγγελματικά του καθήκοντα. Η είσοδός τους στον χώρο της πισίνας, προκαλεί την ερώτησή του προς την Σούζαν, αν επιτρέπεται στους υπαλλήλους να κάνουν μπάνιο. Πριν η νεαρή ηρωίδα προλάβει να δώσει καταφατική απάντηση, ο Μάικ έχει παραπατήσει και βρίσκεται μέσα στο νερό της πισίνας. Αυτή η σκηνή, στην αρχή της ταινίας, πέρα από το να συστήσει στον θεατή ένα σημαντικό, όπως θα αποδειχθεί στην συνέχεια, χώρο της δραματικής πλοκής, συνιστά και ένα σημαδιακό γεγονός για τον ήρωα: αποτελεί μια, κατά τύχη, τελετή βάπτισης. Σ' αυτήν την τελετή, ως είθισται, δύο πρόσωπα πρωταγωνιστούν: η ανάδοχος -η Σούζαν- και ο αναδεκτός της, ο Μάικ. Και όπως σε κάθε τελετή βάπτισης, αυτή η σκηνή προσδιορίζει και επισφραγίζει την σχέση των δύο συμμετεχόντων: ο Μάικ θα διδαχθεί από την "πνευματική" του μητέρα, την Σούζαν, όχι μόνο τα μυστικά της νέας του δουλειάς, αλλά και θα γνωρίσει απ' αυτήν ένα νέο πρωτόγνωρο γι' αυτόν, κόσμο: τον κόσμο της ενήλικης σεξουαλικότητας, των κόσμο των ερωτικών παθών και των ερωτικών εμμονών. Εδώ η Θεία Χάρις που σε κάθε νεοφώτιστο απονέμεται, έχει μια σαφή σαρκική διάσταση: είναι η μύηση στα πάθη και στις εμμονές του ίμερου που τελείται κατά την διάρκεια της ταινίας.

Λαμβάνοντας, σ' αυτήν την σκηνή, το βάπτισμα του πυρός, ο Μάικ εισέρχεται, χωρίς καμία προετοιμασία, στην διακεκαυμένη ζώνη της ερωτικής επιθυμίας, βαδίζει στους δολίχους του σεξ. Ο κλειστός χώρος των δημοσιών λουτρών, με την τοπογραφία του, τα διαφορετικά τμήματά του (ο δημόσιος χώρος, η πισίνα και ο ιδιωτικός, τα ιδιαίτερα δωμάτια), τον διαχωρισμό των φύλων, Ανδρών και Γυναικών (ο οποίος όμως συστηματικά παραβιάζεται από τους εργαζόμενους)-, αλλά και η θέση των εργαζόμενων, σ' αυτόν τον χώρο, ως αντικείμενα του πόθου των θαμώνων, φαίνεται ότι αποτελεί τον ιδανικό τόπο για να τελεστούν οι τελετουργίες μύησης του ήρωα και, εντέλει, της ενηλικίωσής του. Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις των θαμώνων του, αλλά και οι κρυφές σεξουαλικές δραστηριότητες των "ενοίκων" του (δηλαδή της Σούζαν) στις οποίες ο Μάικ γίνεται εκούσιος μάρτυρας και ακούσιος συμμέτοχος(1), εκβιάζουν, ασκούν στον ήρωα μια συναισθηματική πίεση, αποτελούν, τέλος, μαρτύρια και ασκήσεις δοκιμασίας. Πόνοι μιας αναπόφευκτης γέννας ή το τίμημα που πρέπει να πληρώσει ο ήρωας για να γίνει δεκτός στον κόσμο της ενήλικης επιθυμίας, αυτά τα επεισόδια συνιστούν τραυματικές εμπειρίες που υποχρεώνουν τον Μάικ να εγκαταλείψει τους ανοικτούς χώρους της παιδικής ηλικίας και να χαθεί μέσα στον λαβύρινθο των δημόσιων λουτρών, να καλυφθεί από το ημίφως της ενήλικης ζωής (2 ).
Εγκαταλείποντας την ημέρα και εισερχόμενος στις επικράτειες του σκότους, ο Μάικ χρειάζεται ένα οδηγό, ένα πρόσωπο που θα του προσφέρει τον μίτο της Αριάδνης, που θα τον βγάλει από τον λαβύρινθο. Μια εκλεκτική συγγένεια μπορεί να αναγνωρίσει ο θεατής ανάμεσα στα δύο κεντρικά πρόσωπα, τον Μάικ και την Σούζαν: είναι μια αίσθηση παιδικότητας που μπορεί να διακρίνει κάποιος στην συμπεριφορά αυτών των χαρακτήρων -πολύ πιο σαφή και καθαρή στην περίπτωση του Μάικ, φευγαλέα και αμυδρή στην περίπτωση της Σούζαν ( 3). Και καθώς ο έρωτας ανθίζει πάντα στο κοινό έδαφος, αυτή η παιδικότητα είναι το εύφορο έδαφος για τον έρωτα του Μάικ. Δασκάλα, αλλά και "συμμαθήτρια", η Σούζαν μοιάζει να είναι το ιδανικό πρόσωπο για τον Μάικ: μπορεί να του διδάξει μια εμπειρία ζωής -τον έρωτα- αλλά και να βαδίσει μαζί του στον ρυθμό του -δεν εκβιάζει και δεν προσφέρεται (όπως η ξανθιά πελάτισσα των λουτρών) επιβάλλει την παρουσία της μέσα από την ανεπιτήδευτη σαγήνη της.
Περιπλανώμενος στην ενδιάμεση ζώνη -μεταξύ παιδικότητας και ενήλικης ζωής (4 )- ο κεντρικός χαρακτήρας δεν θα αργήσει να γνωρίσει τις σκληρές πλευρές της ενήλικης σεξουαλικότητας, να βιώσει με δραματικό τρόπο τις συνέπειες της ερωτικής του επιλογής. Δυναστευμένος από τον ανεκπλήρωτο έρωτα του για την Σούζαν και τις απραγματοποίητες ερωτικές του επιθυμίες, ο Μάικ θα γνωρίσει την απόρριψη, τον κυνισμό και την εμπορική εκμετάλλευση του έρωτα. Αιχμάλωτος του πόθου και υπηρέτης του ίμερου, ο Μάικ -σε μία σκηνή που εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την δυναμική της ερωτικής φαντασίωσης- θα μεταμορφώσει όλη αυτήν την αρνητική εμπειρία, σε κάτι τελείως προσωπικό: έτσι ένα φετίχ (το διαφημιστικό ταμπλό με την φωτογραφία της Σούζαν) μεταλλάσσεται σε μια ζωντανή παρουσία, το αντικείμενο αλλά και η απόλυτη ενσάρκωση του ερωτικού του πόθου.

Αυτή η σκηνή -που ξεκινά με τον Μάικ στην επιφάνεια να επιπλέει αγκαλιά με το διαφημιστικό ταμπλό, για να καταλήξει υποβρύχια με τον ήρωα να αγκαλιάζει την Σούζαν- δεν αποτελεί μόνο τον προσωπικό, ιδιαίτερο χώρο του Μάικ, μέσα στην αφήγηση, έναν τόπο όπου με καθαρότητα εκτίθενται οι πιο βαθιές του επιθυμίες Χείναι παράλληλα μία σκηνή που εικονογραφεί και τις αυταπάτες που συνοδεύουν τους ανεκπλήρωτους έρωτες: αδιαφορώντας για την έκπτωση του φύλακα αγγέλού του, ο Μάικ προσηλώνεται ακόμα πιο έντονα στην εικόνα του. Τεκμήριο κυνισμού και αμοραλισμού, μέσα στον οποίο είναι βυθισμένη η Σούζαν, το διαφημιστικό ταμπλό χάνει την υλική του υπόσταση και γίνεται μια άυλη ύπαρξη Χένα πλάσμα της φαντασίας του ήρωα, το οποίο υπάρχει, όχι διαμέσου μίας πνευματικής αντίληψης για τον έρωτα, αλλά μέσα από την σαρκική διάσταση της ερωτικής επιθυμίας. Είναι δύναμη της ερωτικής επιθυμίας, η οποία μεταμορφώνει το διαφημιστικό ταμπλό Χκαι είναι η ίδια δύναμη -ζωοποιός, τυφλή και ανεξέλεγκτη- που οδηγεί τα βήματα του ήρωα.
Ωστόσο αυτή σκηνή αποκτά ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητας, όταν η αφήγηση οδηγείται στην κορύφωσή της: είναι ακριβώς στον ίδιο χώρο, εκεί όπου διαδραματίζονται οι σεξουαλικές φαντασιώσεις του Μάικ, που τώρα θα τελεσθεί και η σεξουαλική του μύηση. Όμως τώρα αυτός ο χώρος, η πισίνα, είναι άδειος από νερό και τα σώματα των δύο εραστών, καθώς κείτονται στον πυθμένα δείχνουν το αληθινό βάρος τους: δεν πλέουν, δεν κινούνται ελεύθερα μέσα στον χώρο, όπως στην φαντασίωση, βρίσκονται καθηλωμένα, σχεδόν ακίνητα στον πυθμένα. Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι η σεξουαλική πράξη δεν ολοκληρώνεται, ότι η ερωτική επαφή παραμένει τελικά ανέφικτη: στην ερωτική επαφή, μεταξύ των δύο κεντρικών χαρακτήρων υπάρχει ένα έλλειμμα, μία διάσταση. Και είναι αυτή η διάσταση -δηλαδή η απόσταση ανάμεσα στην φαντασίωση του έρωτα και στη σκληρή πραγματικότητα του σεξ-, που κάνει τον Μάικ ένα τραγικό πρόσωπο ( 5).
Ακριβώς σ' αυτήν την σκηνή, της αποτυχημένης ερωτικής συνεύρεσης, είναι που συντελείται η συναισθηματική (και όχι μόνο) ενηλικίωση του ήρωα. Εδώ ο Μάικ έχει να αντιμετωπίσει την απαρέσκεια και την απόρριψη από την Σούζαν -και είναι η αδυναμία ολοκλήρωσης της ερωτικής επαφής, αλλά και η απόρριψη, που κορυφώνουν την δραματική πλοκή: Καθώς η Σούζαν είναι ένα πλάσμα με διττή υπόσταση -ένα αληθινό πρόσωπο, αλλά και ένα πλάσμα που κατοικεί στην φαντασία του ήρωα (το αντικείμενο του ερωτικού του πόθου)-, ο Μάικ διεκδικεί τα δικαιώματά του, δηλαδή την απόλυτη κυριότητα αυτού του προσώπου. Έτσι, και ενώ τα νερά ξαναγεμίζουν την πισίνα, ο ήρωας, ιδιοκτήτης του αντικείμενου του πόθου του, μπορεί πλέον να βυθιστεί στον κόσμο των φαντασιώσεων του (6 ). Τώρα είναι ο κύριος, ο μοναδικός κάτοχος του διαφιλονικουμένου, καθ' όλη την διάρκεια της ταινίας, σώματος της αγαπημένης του Χτην  έχει κατακτήσει…

Δημήτρης Μπάμπας

1  Αναφερόμαστε στο επεισόδιο με την ξανθιά θαυμάστρια του George Best, αλλά και στην κάλυψη που προσφέρει ο Μάικ στις ερωτικές συναντήσεις της Σούζαν, στα ιδιαίτερα διαμερίσματα των λουτρών.
2  Καθώς σχεδόν όλη η αφήγηση διαδραματίζεται σε εσωτερικούς χώρους, τρεις σκηνές κινηματογραφημένες σε εξωτερικούς χώρους, συνιστούν την εξαίρεση στην σκοτεινή ατμόσφαιρα της ταινίας. Οι δύο πρώτες βρίσκονται στο πρώτο μέρος της ταινίας, και απεικονίζουν την ανέμελη περιπλάνηση του Μάικ με ποδήλατο: εδώ οι ανοικτοί χώροι και το φως της ημέρας δίνουν τον τόνο. Η τρίτη έχει μία τελείως διαφορετική σημασία, καθώς βρίσκεται στο τέλος της ταινίας: είναι η συμμετοχή του Μάικ σ' ένα αγώνα δρόμου και η αρχή της κορύφωσης της σχέσης του με την Σούζαν.
3  "Mammy's boy" (το αγοράκι της μαμάς): είναι το επιτιμητικό σχόλιο που απευθύνει η Σούζαν στον Μάικ, κατά την διάρκεια μίας επίσκεψης των γονιών του. Ενώ οι κούκλες που διακοσμούν το δωμάτιο της ηρωίδας, αλλά και τα "παιχνίδια" που παίζει με τον Μάικ (σκηνή με την αφίσα της εγκυμοσύνης) προσφέρουν την αμυδρή αίσθηση παιδικότητας στην σχεδίαση του χαρακτήρα της.
4  Η καταστροφή του ποδηλάτου -στην διάρκεια μίας νυχτερινής παρακολούθησης- σημαδεύει την οριστική αποχώρηση του ήρωα από τις επικράτειες της παιδικής ηλικίας. Όχι όμως και την είσοδό του στον κόσμο των ενηλίκων: αυτή θα συμβεί μόνον εάν και όταν ολοκληρωθεί η σχέση του με την Σούζαν…
5  Ο θεατής παρακολουθώντας την πορεία της σχέση των δύο κεντρικών χαρακτήρων δεν μπορεί να αποφύγει τον συσχετισμό με μια μεταγενέστερη πολωνική ταινία: την Μικρή Ερωτική Ιστορία του Krzysztof Kieslowski.
6  Η κυριαρχία του κόκκινου χρώματος, σ' αυτήν την σκηνή, προσφέρει στον θεατή και την σημασία της χρήσής του από τον σκηνοθέτη: το κόκκινο δεν χρησιμοποιείται μόνο για να σηματοδοτήσει την ηρωίδα, ως το διαφιλονικούμενο αντικείμενο του πόθου. Δημιουργεί το κλίμα και την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία αναπτύσσεται η αφήγηση. Προϊδεάζει όμως επίσης τον ήρωα (αλλά και τον θεατή) για την κατάληξη που θα έχει η ερωτική του σχέση.

(δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης)