(σχόλιο για την ταινία La Mala Education του Pedro Almodóvar)

Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ με την ταινία La mala educacion (Κακή Ανατροφή), χωρίς ενδοιασμούς μιλά για την Ισπανία του Φράνκο, για την εποχή μετά την δικτατορία και για τα σκοτεινά αντικείμενα του πόθου των ηρώων του.

της Μάτα Κούρτη

Αφήνοντας πίσω το μελόδραμα Μίλα της, η καινούργια ταινία του διάσημου πλέον Ισπανού σκηνοθέτη θυμίζει περισσότερο τις ταινίες της πρώτης περιόδου της καριέρας του. Οι πιστοί του οπαδοί θα διαπιστώσουν με χαρά ότι η La Mala Education (Κακή Ανατροφή) αν και δραματική ταινία έχει ορισμένες ατάκες και καταστάσεις που παραπέμπουν στις πρώτες ταινίες του Αλμοδόβαρ. Ο λόγος για τον οποίο συναντάμε ομοιότητες (το χιούμορ και το κιτς) ίσως είναι ότι το "παρόν" της ταινίας εκτυλίσσεται στο 1980, δεκαετία κατά την οποία ο Αλμοδόβαρ έδωσε τα πρώτα δείγματα σκηνοθεσίας και ήταν φυσικά εμπνευσμένος από το κλίμα της εποχής.
Έχοντας λοιπόν το άρωμα της δεκαετίας του '80 ξεκινά η ιστορία δύο φίλων, του Ιγκνάθιο (Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ) και του Ενρίκο ( Φελε Μαρτίνεζ). Οι δύο άντρες γνωρίζονται από παιδιά καθώς πήγαιναν στο ίδιο αυστηρό καθολικό σχολείο επί εποχής Φράνκο. Έχουν να ειδωθούν από τότε. Σε μια ελεύθερη πλέον Ισπανία ο Ιγνάθιο είναι ηθοποιός σε μικρές παραγωγές και ο Ενρίκο σκηνοθέτης σε αναζήτηση σεναρίου για την επόμενη ταινία του. Ο Ιγκνάθιο επισκέπτεται τον φίλο και πρώτο του έρωτα Ενρίκο μετά από χρόνια για να του δώσει ένα σενάριο που έγραψε ο ίδιος και μιλά για την ζωή του όντας μαθητής στο έλεος του παιδόφιλου Πατέρα Μανόλο. Το σενάριο αναστατώνει τον Ενρίκο καθώς φέρνει πίσω αναμνήσεις που πίστευε πως είχε ξεχάσει. Παρόλα αυτά ο νεαρός σκηνοθέτης πείθεται να γυρίσει την ταινία και μάλιστα με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Ιγκνάθιο! Οι δύο άνδρες θα συνδεθούν ερωτικά άνευ αναστολών αλλά το μυστικό της ταυτότητας του Ιγκνάθιο θα ανατρέψει τις ισορροπίες φέρνοντας στο φως έναν φοβερό φόνο.
Ο Αλμοδόβαρ είναι σαν να χαμογελάει φέτος ειρωνικά στους θεατές του. Ενώ χαρακτηρίζεται από πολλούς ως σκηνοθέτης γυναικών, συνεχίζει κατά μια έννοια αυτό που ξεκίνησε με το Μίλα της. Βάζει δηλαδή τις γυναίκες στην άκρη τοποθετώντας τους άντρες στο κέντρο των ιστοριών του. Έτσι στην La Mala Education οι γυναίκες είναι ελάχιστες, σχεδόν απούσες. Η γυναικεία όμως φύση κατά έναν περίεργο τρόπο είναι ακόμα εκεί, παρούσα μέσα από τους ανδρικούς χαρακτήρες της ιστορίας. Με άλλα λόγια η θηλυκότητα παρουσιάζεται απλά ως μια μάσκα, ένας ρόλος που παίζεται και από άνδρες εξ ίσου πετυχημένα. Η ερμηνεία του Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ ως τραβεστί-φαμ φαταλ είναι μοναδική και ο θεατής εύκολα ξεχνά ότι πίσω από το μαικ απ και τις περούκες κρύβεται ένας άντρας.
Στο προσκήνιο της ταινίας μαζί με την ιστορία των δυο φίλων/εραστών βρίσκεται βέβαια και η πολυσυζητημένη ιστορία της κακοποίησης νεαρών αγοριών στα καθολικά σχολεία, κατά την δικτατορία του Φράνκο. Για να μας παρουσιάσει την δεκαετία του '70 ο Αλμοδόβαρ διαλέγει αντί για flashbacks (τεχνική που είχε χρησιμοποιήσει αρκετά στο Μίλα της) την τεχνική "της ταινίας μέσα στην ταινία". Έτσι παράλληλα με το τώρα των χαρακτήρων (1980) παρακολουθούμε το παρελθόν τους(δεκαετία του '70) καθώς το βλέπουμε δραματοποιημένο στα πλαίσια της ταινίας La Visita που σκηνοθετεί ο Ενρίκο σε σενάριο του Ιγνάθιο. Η τεχνική αυτή δεν είναι τυχαία εάν σκεφτούμε τις συνέπειές της. Η "ταινία μέσα στην ταινία" δημιουργεί την αίσθηση της αποστασιοποίησης του θεατή από τα γεγονότα που βλέπει. Λειτουργεί όμοια με τις τεχνικές που είχε αναπτύξει ο Μπρεχτ για το θέατρο του, καθώς στόχευε σε ένα κοινό που να σκέφτεται τα όσα βλέπει και να προβληματίζεται για την πολιτική κατάσταση της εποχής, παρά να νιώθει συμπάθια για τον ήρωα που υποφέρει. Ο Αλμοδόβαρ προφανώς κινούμενος σε αυτόν τον άξονα ζητά σκεπτόμενους θεατές να κρίνουν μόνοι τους τα σκάνδαλα της καθολικής εκκλησίας και όχι να σταθούν απλά στο δράμα του κακοποιημένου παιδιού και να λυπηθούν τον πρωταγωνιστή. Προκειμένου λοιπόν να προκαλέσει την κριτική ματιά του θεατή, ο Ισπανός σκηνοθέτης δεν διστάζει ούτε να μετακινήσει μπροστά στην κάμερα το σκηνικό όπου εξελίσσεται η La Visita δείχνοντας ξεκάθαρα πως αυτό που παρακολουθούμε είναι απλά μια ταινία. Σαν να φωνάζει "Μην δακρύζετε, σκεφτείτε!".
Η "ταινία μέσα στην ταινία" παίζει και έναν ακόμη σημαντικό ρόλο. Το ότι παρακολουθούμε δύο ταινίες σχετίζεται με το θέμα της δυαδικότητας (του duality) που κυριαρχεί σε όλη την ταινία και έχει σαν αποτέλεσμα την αρμονία μεταξύ μορφής και περιεχομένου. Έτσι βλέπουμε να υπάρχει το παρόν και το παρελθόν, οι πιστοί και οι άπιστοι, το κακό και το καλό, το θύμα και ο θύτης, η αλήθεια και το ψέμα, οι αθώοι και οι ένοχοι, μα πάνω από όλα η ανθρώπινη φύση διχασμένη ανάμεσα σε δύο φίλα. Οι χαρακτήρες της La Mala Education αναμφισβήτητα αφήνουν πίσω τους πολλά ερωτηματικά. Έχουν κατά κάποιο τρόπο διπλό ρόλο. Ο Ιγνάθιο μεταμορφώνεται σε τέρας όσο ξετυλίγεται το κουβάρι της αφήγησης. Θέλει να τον φωνάζουν ’νχελ ως το καλλιτεχνικό του όνομα και όταν φανερώνεται η πραγματική του ταυτότητα φαίνεται και η πραγματική του φύση, η διχασμένη του προσωπικότητα. Είναι ένας άνδρας που δεν διστάζει να κοιμάται και με τα δύο φύλα ή να παριστάνει κάποιον άλλο προκείμενου να κερδίσει αυτό που θέλει. Είναι ο θύτης και θύμα του ο Ενρίκο. Ο τελευταίος αν και σκηνοθέτης παίζει συχνά το ρόλο απλού θεατή καθώς μαθαίνει σταδιακά την αλήθεια για τον παιδικό του φίλο. Τίποτα στην ιστορία δεν θεωρείται δεδομένο και η αλήθεια σοκάρει, ο θύτης γίνεται θύμα και το πρώην θύμα, θύτης.
Το σενάριο είναι πρωτότυπο αλλά στην βάση του βρίσκουμε γνωστά θέματα όπως το πάθος, την εκδίκηση, τον ομοφυλόφιλο έρωτα, την ανάγκη του να αγαπάς και να αγαπιέσαι και ας ξέρεις ότι το αντικείμενο του πόθου σου είναι ψεύτικο. Κάτω από τους χαρακτήρες του Ενρίκε και του Ιγκνάθιο αν κοιτάξουμε προσεκτικά μπορούμε να διακρίνουμε εκείνους του Σκότι και της Μαντλίν στο Vertigo του Χίτσκοκ. Ο Αλμοδόβαρ έχει δηλώσει φαν του Χίτσκοκ και ακόμη και οι τίτλοι στην αρχή της La Mala Education μαζί με το βιολί που ακούγεται θυμίζουν εκείνους του Psycho. Όσον αφορά το Vertigo, ο Ενρίκε ποθεί έναν "ψεύτικο" Ιγκνάσιο ο οποίος μονίμως προσποιείται τον κανονικό, όπως ο Σκότι ξεγελιέται και ερωτεύεται μια "ψεύτικη" Μαντλίν που συνέχεια υποκρίνεται. Και οι δύο χαρακτήρες Ενρίκε και Σκότι είναι ερωτευμένοι με ένα άτομο που δεν υπάρχει (η Μαντλίν είναι δημιούργημα φαντασίας και ο Ιγκνάσιο έχει πεθάνει).
Αυτοβιογραφική ή όχι, από όποια πλευρά και αν δει ο θεατής την "Κακή Ανατροφή" ίσως είναι το πιο ολοκληρωμένο έργο του Αλμοδόβαρ μέχρι στιγμής. Αρμονία χρωμάτων, με επικρατέστερα το κόκκινο και το πορτοκαλί, προσεγμένο σάουντρακ και αργή κίνηση σε ορισμένα πλάνα, ο σκηνοθέτης αποδεικνύει για μια ακόμα φορά πως έχει τον απόλυτο έλεγχο στο πλατό και είναι ικανός και για ακόμη περισσότερα.

Μάτα Κούρτη (Λονδίνο 29/05/2004)