(Ανταλλακτικά)
του Damjan Kozole

Επικεντρώνοντας την προσοχή του στο δράμα των προσφύγων και των οικονομικών μεταναστών, ο Σλοβένος σκηνοθέτη δεν ακολουθεί τον προφανή δρόμο: σ’ αυτήν την ταινία κεντρικά πρόσωπα είναι οι λαθρέμποροι, οι παράνομοι μεταφορείς.
Τις κρυφές όψεις της ζωής σε μια συνοριακή πόλη σχεδιάζει ο σκηνοθέτης: Η βιομηχανική πόλη του Krsko βρίσκεται στα σύνορα Κροατίας και Ιταλίας και αποτελεί πέρασμα για τους χιλιάδες οικονομικούς μετανάστες, παράνομους πρόσφυγες που κατευθύνονται προς τον παράδεισο της Δύσης. Ζώντας την παρακμή της άλλοτε ευημερούσα πόλης, οι κάτοικοι της έχουν στραφεί σε επικερδείς (αλλά παράνομες) ενασχολήσεις: στην επί χρήμασι διευκόλυνση των προσφύγων να διαβούν τα σύνορα. Τα 1000 euro που δίνει κάθε πρόσφυγας ως κόμιστρο είναι ένα πολύ δελεαστικό κίνητρο. Κεντρικό πρόσωπο της ταινίας είναι ένας πρώην πρωταθλητής αγώνων μοτοσικλέτας, ο Ludvik. Μέρος του μηχανισμού μεταφοράς των παράνομων μεταναστών, ο ήρωας έχει ωθηθεί σ’ αυτή την παράνομη δραστηριότητα, εκτός των οικονομικών λόγων, και από προσωπικούς λόγους: ο θάνατος της συζύγου τον βύθισε στην επικράτεια του κυνισμού. Η διαδικασία της μεταφορά των μεταναστών, βαθύτατα απαξιωτική και ταπεινωτική, φαίνεται να μην τον αγγίζει συναισθηματικά. Η αντίδραση ενός βοηθού του, του νεαρού Rudi, φαίνεται να εκπλήσσει τον Ludvik: ο Rudi σοκάρεται από τις συνθήκες μεταφοράς των προσφύγων και από τον απαξιωτικό τρόπο αντιμετώπισης τους. Τότε ο Ludvik αποφασίζει να εκπαιδεύσει τον νεαρό.
Ο σκηνοθέτης εγκαταλείπει τον ανάλαφρο τόνο της προηγούμενης του ταινίας Porno film (2000). Σκοτεινή στην ατμόσφαιρα, η ταινία απεικονίζει ένα πρόσωπο και το περίγυρό του σε βαθιά ηθική κρίση. Δημιουργώντας μια αντίθεση ανάμεσα στην απελπισία των παρανόμων μεταναστών και την ηθική εξαχρείωση των εκμεταλλευτών τους, ο σκηνοθέτης αναδεικνύει το συναισθηματικό και ηθικό τμήμα που καταβάλλουν τόσο οι θύτες όσο και τα θύματα.
Η ταινία έκανε την πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ Βερολίνου (2003).
Ο Damjan Kozole, σκηνοθέτης της ταινίας Ανταλλακτικά / Rezervni Deli, δηλώνει στις σημειώσεις για την παραγωγή της ταινίας: «Διαβατήρια και βίζες είναι απλώς τυπικότητες γι’ αυτούς που μπορούν να τα έχουν. Όμως για κάποιον που δεν μπορεί να τα αποκτήσει είναι κάτι εξωγήινο. Το 2000, η αστυνομία της Σλοβενίας συνέλαβε περίπου 36 χιλιάδες παρανόμους πρόσφυγες, που κατευθυνόταν προς την Ιταλία και την Ευρώπη. Ήταν από την Αφρική, τις χώρες της Ασίας, από τις διάφορες χώρες της Σοβιετικής Ένωσης, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και την Κίνα. Επίσης ήταν Κούρδοι, Αλβανοί, Μακεδόνες (από τα Σκόπια)…
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι μόνο το ένα τέταρτο συλλαμβάνεται, τότε μπορεί κάποιος να καταλήξει σ’ ένα νούμερο σχεδόν 150 χιλιάδων παρανόμων που κάθε χρόνο προσπαθούν ή τελικά κατορθώνουν να διασχίσουν τη Σλοβενία! Αυτό σημαίνει ότι κάθε μέρα περίπου 400 παράνομοι μετανάστες δοκιμάζουν την τύχη τους! Ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπών, πολλά χρήματα για τους λαθρέμπορους και πολλές ανθρώπινες μοίρες.
Το Krsko είναι η πατρίδα μου, μια μικρή πόλη κοντά στα σύνορα με την Κροατία, που είναι γνωστή για το εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας, τη χαρτοβιομηχανία και τους αγώνες ταχύτητας αυτοκινήτων. Και επίσης για το υψηλό δείκτη ανεργίας. Η ταινία Ανταλλακτικά / Rezervni Deli είναι μια ταινία για δύο ασήμαντους λαθρεμπόρους, δύο παρανόμους μεταφορές από το Krsko, και για πολλούς παρανόμους πρόσφυγες».
Δ.Μ.