του Laurent Cantet
της Μαρίας Γαβαλά

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΔΥΣΚΟΛΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ

Από τις σημαντικότερες, κατά τη γνώμη μου, ταινίες της νέας κινηματογραφικής χρονιάς, το «Ατελιέ» του Γάλλου Λοράν Καντέ («Προς τον νότο», «Ελεύθερος ωραρίου», «Ανάμεσα στους τοίχους»), οφείλει το ενδιαφέρον του κυρίως σ’ αυτήν τη δυσχέρεια: στην καταιγίδα των ερωτημάτων τα οποία τίθενται, στα πλαίσια αυτού του σεμιναρίου δημιουργικής γραφής για νεαρά άτομα διαφορετικών αποκλίσεων ( προέλευσης, καταγωγής, θρησκεύματος, μόρφωσης, χαρακτήρα, κ.ο.κ), τα οποία παρακολουθούν ένα θερινό εκπαιδευτικό πρόγραμμα ένταξης, δεν υπάρχουν καθόλου περιθώρια για γρήγορες και εύκολες απαντήσεις. Τα προς συζήτηση θέματα είναι πολλά, επίκαιρα και καυτά, με προεξάρχον το φαινόμενο της βίας, έτσι όπως μπορεί να ανακύψει, τόσο στην πραγματικότητα όσο και στον χώρο της λογοτεχνίας που είναι ο καθρέφτης της. Τα όρια είναι ασαφή και ρευστά από πολλές οπτικές γωνίες: για παράδειγμα, κάποιος που γράφει, όταν περιγράφει μια σκηνή βίας στο γραπτό του, τι ακριβώς νιώθει και τι ακριβώς εκφράζει, Ποια η ταυτότητα και ποιος ο ρόλος του γράφοντος απέναντι στο γεγονός και στο φαινόμενο; Οι μεγάλες εκρήξεις βίας, όπως εκείνη του Μπατακλάν ή των άλλων τρομοκρατικών επιθέσεων, πού ακριβώς έχουν τις ρίζες τους; Είναι αποτέλεσμα φυλετικών/κοινωνικών αδιέξοδων προβλημάτων, είναι πόλεμος μεταξύ θρησκειών και πολιτισμών, είναι παθολογικές εκρήξεις μίσους ανθρώπων που αρέσκονται να σκοτώνουν συνανθρώπους τους; Τι ακριβώς σημαίνει θηριωδία; Τι σημαίνει, σηκώνω το όπλο και πυροβολώ; Πόσο εύκολο είναι αυτό; Και πάει λέγοντας. Η συγγραφέας, που διευθύνει το σεμινάριο, έχει όλη την απαιτούμενη εμπειρία, τις γνώσεις, τη νηφαλιότητα, την αμεροληψία, τη διαλεκτική ικανότητα, ώστε να συντονίζει τις ταραχώδεις συζητήσεις (ας θυμηθούμε τις διαφυλετικές συγκρούσεις των μαθητών στο εμβληματικό « Ανάμεσα στους τοίχους» και την εμφανή αδυναμία του καθηγητή τους να τις συγκρατήσει) και να παρακάμπτει τις παγίδες ή να θέτει υπό έλεγχο κάθε παρεκτροπή από την ευταξία των συναντήσεων; Μήπως και αυτή η εκ προοιμίου ανωτερότητα και αυθεντία της καταξιωμένης παρισινής συγγραφέως έναντι των ντόπιων, νεαρών, δυνάμει γραφιάδων, τους οποίους ανέλαβε να «εκπαιδεύσει», δεν είναι παρά μια ακόμη πράξη εξουσίας, αυταρχικότητας, μη διακριτικότητας, εισβολής στη ζωή των άλλων, βίας σε τελική ανάλυση; Πάμπολλα τα θέματα που θίγονται στην ταινία, και φυσικά χρήζουν αναλυτικότερης ανάπτυξης. Τα παρόν ελλιπές σημείωμα, θα σταθεί άλλη μία φορά, σε αυτό που κατά τη γνώμη μου αποτελεί πρωτεύουσα αρετή της ταινίας. Ο κινηματογράφος (αυτός τουλάχιστον που μας ενδιαφέρει) δεν μπορεί να έχει έτοιμες, πακεταρισμένες, βεβαιότητες για όλα τα σύγχρονα, οικουμενικά, προβλήματα τα οποία καλείται να προσεγγίσει. Οι απορίες, τα ερωτηματικά, η αδυναμία εξαγωγής εύκολων πορισμάτων, οι αμφιβολίες, η διάθεση για συνεχή ανίχνευση της πολυπλοκότητας των ζητημάτων, πάνε χέρι χέρι με μια αφήγηση που δεν κυλά εκ του ασφαλούς, αλλά μετρά προσεκτικά κάθε της επόμενο βήμα, αφήνοντας ανοιχτά περιθώρια και ορίζοντες, για κάθε προβλεπόμενη/ απρόβλεπτη εξέλιξη ή ανατροπή (βλέπε το πρόσωπο του μοναχικού και σιωπηλού «λύκου» Αντουάν, του ενός εκ των δύο πρωταγωνιστών της ταινίας). Το σενάριο γράφτηκε σε συνεργασία του Λοράν Καντέ με τον Ρομπέν Καμπιλό (του αξιομνημόνευτου «120 χτύποι το λεπτό», το οποίο τόσο πολύ μας συγκίνησε την περσινή χρονιά).