(Ένας άγγελος στα δεξιά)
του Djamshed Usmonov
(οι δηλώσεις του σκηνοθέτη)

ΑΓΓΕΛΟΙ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ
Σύμφωνα μ’ ένα παλιό ισλαμικό θρύλο, ο κάθε άνθρωπος έχει δύο αόρατους αγγέλους, έναν για κάθε ώμο. Ο άγγελος στο δεξιό ώμο καταγράφει τις καλές πράξεις και σκέψεις, ενώ ο άγγελος στα αριστερά σημειώνει τις κακές πράξεις. Την ημέρα της κρίσης, για κάθε άνθρωπο, ζυγίζονται οι καλές και οι κακές πράξεις στην κλίμακα της δικαιοσύνης. Στην συνέχεια ο άνθρωπος στέλνει στον Παράδεισο ή στην Κόλαση. Αυτή η ιστορία με τους αγγέλους την αφηγούνται στα μικρά παιδιά για να τα ενθαρρύνουν να κάνουν το καλό. Αυτή η ιστορία μου έχει κάνει ισχυρή εντύπωση. Η επομένη μου ταινία θα είναι για ένα “Άγγελο στα αριστερά”.

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ATTAR
Μου έχει προκαλέσει ισχυρή εντύπωση η αληθινή ιστορία του ποιητή του 13ου αιώνα, του Attar. Πριν γίνει ένας μεγάλος ποιητής, ο Attar ζούσε μια ήσυχη και άνετη ζωή σαν φαρμακοποιός στο Nishapur. Μια μέρα, όταν είχε αρνηθεί να δώσει ελεημοσύνη σ’ ένα δερβίση, ο τελευταίος τού αποκάλυψε ότι αν και ζούσε μέσα στην φτώχεια παρόλα αυτά είχε στην κατοχή του ένα αμύθητο πλούτο. Μήπως είχε την ελπίδα ο φαρμακοποιός να πάρει μαζί του, στον άλλο κόσμο τα υπάρχοντά του;
Αυτός ο φτωχός και εξαθλιωμένος ζητιάνος, ήταν κύριος της ζωής και του θανάτου του. Και λέγοντας αυτό το δερβίσης ξάπλωσε στο έδαφος, επικαλέστηκε τον Θεό και πέθανε. Βαθιά συγκλονισμένος από το θαύμα ο Attar παραιτήθηκε από το παρελθόν του και έγινε ένας περιπλανώμενος, ένας ποιητής. Αυτές οι δύο ιστορίες σχηματίζουν την βάση και τον πυρήνα, την καρδιά της ταινίας Farishtay Kifti Rost / Ένας άγγελος στα δεξιά.

ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ
Η ταινία κινηματογραφήθηκε τον χειμώνα γιατί τότε η ζωή γίνεται πιο σκληρή και επίσης γιατί τότε η απόγνωση είναι πιο ορατή. Μ’ αρέσει το κρύο φως, γυμνό από τα χρώματα του καλοκαιριού όταν τα χρώματα των λουλουδιών εκρήγνυνται. Ήθελα να επικεντρωθώ στους χαρακτήρες μου τοποθετημένους στο όσο το δυνατόν περισσότερο ταπεινό περιβάλλον.

ΕΝΑ ΠΑΡΑΓΩΓΟ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
Το σενάριο αντανακλά τα προβλήματα της σημερινής κοινωνίας του Τατζικιστάν, η οποία αντιμετωπίζει βαθιές κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές και έναν επτάχρονο εμφύλιο πόλεμο. Ο κεντρικός χαρακτήρας Hamro είναι έναν παράγωγο αυτών των γεγονότων. Είναι εγωιστής και σκληρός. Τίποτε δεν είναι γι’ αυτόν ιερό και θα θυσίαζε τα πάντα για να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του. Αυτός ο έκπτωτος άνθρωπος βάζει την μη εγωιστική αγάπη της μητέρας του σε δοκιμασία… Δεν μ’ ανησυχούσε ότι ο χαρακτήρας του Hamro θα γινόταν τόσο κακός που δεν θα ήταν γοητευτικός. Από την στιγμή που τον υποδύεται ο αδελφός μου αυτό δεν θα ήταν δυνατόν. Παρόλο τα σκληρό και άγριο παρουσιαστικό είναι πολύ έξυπνος και πολύ ευαίσθητος. Και από την στιγμή που σκηνοθετούσα τον ίδιο μου τον αδελφό, δεν ήμουν ικανός να αποδώσω αυτόν τον χαρακτήρα ως αντιπαθή. Ήμουν την ίδια στιγμή θεατής και σκηνοθέτης.

Η HALIMA ΚΑΙ ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ
Ο κεντρικός γυναικείος χαρακτήρας, η Halima, δεν είναι άγγελος. Είναι ένα πρόσωπο όπως όλοι, έχει ανησυχίες και απλές φιλοδοξίες. Πολύ βαθιά μέσα στην ψυχή της υπάρχουν οι νόμοι και οι αξίες των προγόνων. Φέρει μέσα της την σοφία των προηγούμενων αιώνων, αρχαίες δοξασίες και θρύλους και μια απλοϊκή πίστη στο καλό και στο κακό, στα θαύματα. Ο θάνατος γι’ αυτή είναι σαν μια μετάβαση σ’ ένα άλλο σύμπαν, σαν να επισκέπτεται φίλους σ’ ένα γειτονικό χωριό. Είναι ένας χαρακτήρας που έχει πίστη και η οποία βρίσκει την δύναμη της στην θέληση της…
Στο Τατζικιστάν τα θαύματα και οι μαγείες, είναι μέρος της καθημερινής ζωής, σ’ αντίθεση με τον πραγματιστικό πολιτισμό της Δυτικής Ευρώπης. Οι άνθρωποι ζουν κάθε μέρα με αναρίθμητα παραμύθια και με τους απόηχους των θαυμάτων.

ASHT: ΦΑΝΤΑΣΙΑ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;
Οι χαρακτήρες βασίζονται στους σημερινούς κατοίκους του χωριού Asht στο Τατζικιστάν, στο χωριό όπου γεννήθηκα και όπου έχω γυρίσει τρεις μικρού μήκους ταινίες. Ως σκηνοθέτης θα συνεχίσω να αναζητώ στ’ αυτήν την ταινία τα εξής θέματα: την ανθρώπινη φύση, την μοναξιά και την θρησκεία. Είμαι πεπεισμένος ότι ένας σκηνοθέτης θα πρέπει να κάνει ταινίες για αυτά που ξέρει και που νιώθει δυνατά.
Για τις ταινίες μου τα μέλη της οικογένειας μου είναι οι φύλακες άγγελοι μου. Μ’ αρέσει να σκηνοθετώ ερασιτέχνες ηθοποιούς. Μ’ αρέσει η απλοϊκότητα και ο αυθορμητισμός της υποκριτικής τους. Μ’ αρέσει αυτός ο τρόπος υποκριτικής. Στην ταινία Farishtay Kifti Rost / Ένας άγγελος στα δεξιά η μητέρα μου παίζει την Halima, ο αδελφός μου τον Hamro και ο πατέρας μου έχει τον ρόλο του γιατρού, ο δήμαρχος είναι ο θείος μου και το μικρό αγόρι ο γιος του ξαδέλφου μου. Ήθελα η ταινία μου, αν και είναι μια φανταστική ιστορία, να έχει μια ντοκιμαντερίστικη αξία. Ωστόσο, αν και το Asht είναι πραγματικό, χωριό αντιπροσωπεύει ένα φανταστικό κόσμο όπως το Macondo για τον Garcia Marquez ή το Yoknapatawpha για τον Faulkner.

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ
Η διαπραγμάτευση καθορίζει την κοινωνία. Τα πάντα είναι διαπραγματεύσιμα. Η διαπραγμάτευση σφραγίζει και τις οικονομικές και τις ανθρώπινες σχέσεις. Στο Farishtay Kifti Rost / Ένας άγγελος στα δεξιά αυτή η αρχή γίνεται ιερή. Στην γη όπως και στους ουρανούς, η διαπραγμάτευση διαμορφώνει τους κανόνες. Η ζωή τελεί υπό διαπραγμάτευση. Ο θάνατος κάποιου και η θέση του στον παράδεισο είναι υπό διαπραγμάτευση.

ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ
Η πρώτη μου ταινία The flight of the bee/ Πέταγμα της μέλισσας ήταν αφιερωμένη στον Satyajit Ray (σ.τ.μ. ο σημαντικότερος Ινδός σκηνοθέτης). Κατά την διάρκεια του μοντάζ της ταινίας Farishtay Kifti Rost / Ένας άγγελος στα δεξιά θυμήθηκα ένα ποίημα που γράφηκε για τον Satyajit Ray από τον Rabinfranath Tagore όταν ήταν έξι χρόνων:
Επιβίωσα δρόμων, βουνών και ποταμών.
Η οδός μου ήταν συχνά ευλογημένη.
Είδα όλα όσα ένας άνθρωπος μπορεί να δει.
Είδα τον κόσμο.
Όμως ξέχασα τις λόγχες του χορταριού κοντά στο σπίτι μου
Τις δροσοσταλιές που καλύπτουν το χορτάρι
Και το σύμπαν κοιτάζει εμένα.

Όταν ο Hamro επιστρέφει στο χωριό, γίνεται αιχμάλωτος του παρελθόντος του. Αυτός που μιλά για το παρελθόν του ανοίγει ρωγμές στην νοσταλγία. Νομίζω ότι ταλαντεύομαι ανάμεσα στο να είμαι ένας νοσταλγικός ρεαλιστής και ένα πρόσωπο που είναι ρεαλιστικά νοσταλγικός.

(συνέντευξη στις σημειώσεις για την παραγωγή της ταινίας Farishtay Kifti Rost / Ένας άγγελος στα δεξιά).