(Μέλι)
του Semih Kaplanoğlu
(οι δηλώσεις του σκηνοθέτη)

Το «Μέλι» είναι η τρίτη ταινία της «Τριλογίας του Γιουσούφ». Η ιδέα για την τριλογία, μου ήρθε ενώ ξαναδιάβαζα ένα σενάριο το οποίο είχα γράψει καιρό πριν και που πάνω-κάτω μιλάει για την ιστορία του νεαρού Γιουσούφ, όπως αυτή αποτυπώθηκε στο «Γάλα». Ενώ διαμόρφωνα τον χαρακτήρα του Γιουσούφ, άρχιζα να σκέφτομαι τόσο το μέλλον του ως ενήλικα (στο «Αυγό») όσο και το παρελθόν του ως μικρό παιδί (τώρα, στο «Μέλι»). Αυτές οι ιδέες με βοήθησαν στο να δώσω σάρκα και οστά στην τριλογία. Ξεκίνησα με το «Αυγό», πιθανώς επειδή ήθελα να δείξω κατευθείαν την κύρια ουσία του χαρακτήρα του Γιουσούφ. Η τριλογία μπορεί να «διαβαστεί» ως ένα εκτεταμένο φλασμπάκ, ωστόσο καμία από τις τρεις ταινίες δεν είναι εποχής. Όλες διαδραματίζονται στη σύγχρονη Τουρκία, σε διάφορα μέρη, με μια ποικιλία στις σχέσεις όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί και με βάση τα οικονομικά δεδομένα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή. Τέλος, αποφάσισα να μη μιλήσω ούτε και να αποκαλύψω τα μυστηριώδη μέρη του χαρακτήρα του Γιουσούφ, την οποιαδήποτε εμφανή ή όχι σχέση των ταινιών μεταξύ τους, όπως και τα σκοτεινά στοιχεία που αυτές σίγουρα έχουν.

Οι εμπειρίες μου από το παρελθόν
Στο «Μέλι», για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του Γιουσούφ χρησιμοποίησα πολλές από τις δικές μου εμπειρίες και θύμησες του παρελθόντος. Άρα, μπορώ να πω ότι ο Γιουσούφ έχει κάτι από εμένα. Προτίμησα να βασιστώ στα δικά μου νεανικά και παιδικά χρόνια ενώ έγραφα τα τρία σενάρια, και έτσι πιστεύω ότι δόθηκαν πιο πειστικά και ρεαλιστικά τα ζητήματα, τα προβλήματα και οι αναζητήσεις του Γιουσούφ. Ειδικώς για το «Μέλι», οι αναμνήσεις των παιδικών μου χρόνων λειτούργησαν σε βαθμό απόλυτο. Τα προβλήματα μου στο σχολείο ενώ προσπαθούσα να μάθω πως να γράφω και να διαβάζω, οι απορίες μου για τον κόσμο των μεγάλων που έμειναν βέβαια αναπάντητες, η έντονη σκληρότητα που έβλεπα ότι υπάρχει στον κόσμο, η αφθονία της φύσης… Με έναν τρόπο, το μικρό παιδί διαμορφώνει την προσωπικότητα του ενώ ανακαλύπτει τον κόσμο με την περιέργειά του. Μέσα από περιστασιακές μικροπαρεξηγήσεις οδηγείται σε αφελή λάθη, σε όνειρα και παιχνίδια και σε μελαγχολίες που τον σπρώχνουν να βρει την αλήθεια. Και εύχομαι το «Μέλι» να μας προτρέψει να ν’ ανακαλύψουμε την αλήθεια του Γιουσούφ, που έχει ο καθένας μας.

Ένα ασυνήθιστο μέρος
Για τον Γιουσούφ και τον πατέρα του Γιακούπ, το δάσος αντιπροσωπεύει έναν παραμυθένιο κόσμο που ενέχει πολλά από τα μυστήρια της καρδιάς τους. Το δάσος είναι μια μαγική σφαίρα μέσα στην οποία πατέρας και γιος εξαφανίζονται και εμφανίζονται πίσω ξανά. Δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο μέρος, αυτοί όμως το περνούν καθημερινά γιατί πρέπει να ζήσουν. Είναι ένας άλλος κόσμος με μεγάλα γέρικα δέντρα, πολλά ιδιαίτερα πλάσματα, όπως μουλάρια και γεράκια που τους κρατάνε συντροφιά κατά το πέρασμά τους. Ήταν λίγο δύσκολο να βρω ένα μέρος που να υπάρχουν πολλά και ψηλά δέντρα με μεγάλους κορμούς. Προσπάθησα πολύ ώστε ν’ ανακαλύψω το μέρος που θα είναι και κατάλληλο για να τοποθετηθούν οι κυψέλες αλλά και να μπορεί να διαμορφώσει αυτό τον οπτικό κόσμο που ήθελα να αποτυπώσω στο «Μέλι». Δούλεψα με το συνεργείο μου σε διάφορες δασικές εκτάσεις, ιδιαιτέρως σε εκείνες που γνωρίζαμε ότι βρίσκουν καταφύγιο οι μέλισσες εδώ και χρόνια. Αυτές ζουν σε κυψέλες 30-40 χιλιομέτρων απόσταση η μία από την άλλη, σε ποικίλα ύψη από το επίπεδο της θάλασσας, και όλες έχουν το χαρακτηριστικό γνώρισμα των πολλών ειδών δέντρων, στα οποία μένουν.

Γιακούπ ο μελισσοκόμος
Ο πατέρας του Γιουσούφ, ο Γιακούπ, είναι ένας μελισσοκόμος που παράγει ένα είδος μελιού, το οποίο θεωρείται από τα καλύτερα στον κόσμο και βγαίνει συγκεκριμένα στην περιοχή που ζει. Σε αυτό το θεραπευτικό μέλι βρίσκεται η ουσία ενός παλαιότερου κόσμου, μιας ανέγγιχτης φύσης και μιας ιερής γνώσης για τους κατοίκους της περιοχής. Παράγεται από ένα μικρό αριθμό μελισσοκόμων. Το επάγγελμα του Γιακούπ σύντομα όμως θα χαθεί. Πρόκειται για μια σκληρή δουλειά, στην οποία πρέπει να τοποθετεί τις ειδικώς κατασκευασμένες κυψέλες σε ψηλά δέντρα στις ορεινές περιοχές. Αυτή η δουλειά είναι και επικίνδυνη και εξαντλητική. Ο θαυμασμός του Γιουσούφ για τον πατέρα του οφείλεται βεβαίως στην αντισυμβατική δουλειά του. Κατά τη γνώμη μου, εδώ υπάρχει και η απάντηση για τη μελλοντική κλίση του Γιουσούφ στην ποίηση, όπως την είδαμε στις άλλες ταινίες της τριλογίας.

Η απουσία του πατέρα
Δε μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι έντονη η πατρική φιγούρα για τον Γιουσούφ στην «Τριλογία» του, από τη στιγμή που βλέπουμε καθαρά στο «Μέλι» ότι έχει μια πολύ δυνατή σχέση με τον πατέρα του. Το θέμα είναι, πώς ο Γιουσούφ θα βιώσει τη μετέπειτα φυγή του πατέρα του, με ποιο τρόπο δηλαδή θα διαχειριστεί αυτή την απουσία. Από ψυχαναλυτικής πλευράς, η πρόωρη απώλεια του πατέρα μπορεί να οδηγήσει τον Γιουσούφ να δομήσει μια σχέση, βασισμένη σε σταθερές αρχές, με τη μητέρα του ας πούμε, όπως δηλαδή συμβαίνει στο «Γάλα». Μπορεί αυτός ο λόγος να κρύβεται στο εύθραυστο του χαρακτήρα του Γιουσούφ, την εσωστρέφεια και την αναποφασιστικότητα καθώς και την ενδεχόμενη επανεύρεση του εαυτού του, όπως τα παρακολουθούμε στο «Αυγό». Όμως, όλα αυτά είναι θέματα ψυχολογικά, τα οποία δεν ελκύουν πάντα τις ιστορίες μου. Προσωπικά, προσπαθώ να αποδώσω και να απεικονίσω την κατάσταση που διαχειρίζομαι σε πιο πνευματικά επίπεδα. Παρά τον κατακερματισμό της ύπαρξής μας από την επιστήμη της ψυχολογίας και τον περιορισμό της ουσίας της ζωής σε αιτίες και επιδραστικές σχέσεις, προσπαθώ να βάζω στις ιστορίες μου μια ανώτερη δύναμη. Επιθυμώ και ελπίζω, η «Τριλογία του Γιουσούφ» να αναλυθεί από την προοπτική του «Προφήτη» Γιακούπ και του «Προφήτη» Γιουσούφ πάντα βάσει ονείρων, όπως επίσης και από την προοπτική της σχέσης ελπίδας-φόβου. Η όλη εικόνα θα είναι τότε ολοκληρωμένη.

Σκηνοθετώντας κοντά στη Μαύρη Θάλασσα
Το «Μέλι» γυρίστηκε μέσα και γύρω από τη μικρή πόλη Camlihemsin, που βρίσκεται στην επαρχία Rize κοντά στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας στη Βορειοανατολική Τουρκία. Ο λόγος που επέλεξα αυτή την περιοχή είναι για τη φύση της. Είναι η μόνη περιοχή που διαθέτει τα δάση που ήθελα για την ταινία. Ωστόσο, οι γεωγραφικές συνθήκες της περιοχής μας δυσκόλεψαν πολύ στη διάρκεια των γυρισμάτων, ειδικώς σε εκείνα που πραγματοποιήθηκαν μέσα στο δάσος. Για την ακρίβεια, μπορούσαμε να πηγαίνουμε μόνο ως ένα σημείο με το αυτοκίνητο, και στη συνέχεια κατεβαίναμε με εξοπλισμό προκειμένου να φτάσουμε στην περιοχή που ήθελα για το γύρισμα, και η οποία ήταν πολύ μακριά. Τα γυρίσματα αναβάλλονταν όταν δεν μπορούσαμε να κάτσουμε άλλο στην περιοχή. Ακόμη και στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας συναντήσαμε πολύ απρόσμενο καιρό. Βροχή, ήλιος και ομίχλη συχνά «συνυπήρχαν» την ίδια στιγμή. Έτσι, είχαμε πολλές δυσκολίες σε αρκετές στιγμές. Στο τέλος, όταν κοίταξα το πρόγραμμα μου, είδα ότι έβρεχε τις 39 από τις 48 μέρες των γυρισμάτων.

Τα παιδικά χρόνια της ανθρωπότητας
Εάν καθορίζαμε τους σύγχρονους καιρούς σαν τα ενήλικα χρόνια της ανθρωπότητας, τότε μπορώ να πω ότι οι περιοχές στις οποίες γυρίστηκε το «Μέλι» έχουν ακόμη κάτι από τα παιδικά χρόνια της ανθρωπότητας. Δουλέψαμε σε ορεινά χωριά, τα οποία πολύ γρήγορα θα εγκαταλειφθούν από τους κατοίκους τους, αφού εξακολουθούν να ζουν με τις παραδόσεις άλλων εποχών και σε συνθήκες και κανόνες ζωής που έχουν καθοριστεί από τη φύση. Σε κάποια μέρη, είδαμε με τα ίδια μας τα μάτια την καταστροφή των φυσικών πηγών νερού εξαιτίας της κατασκευής εγκαταστάσεων παραγωγής θερμικής ενέργειας. Αυτό είναι ένα πρόβλημα το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί το συντομότερο δυνατό.

Η δυσλεξία του Γιουσούφ
Έχοντας μόλις ξεκινήσει το σχολείο, ο Γιουσούφ μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει. Όταν είναι μόνος με το πατέρα του είναι σε θέση να διαβάζει, προφέροντας αργά και καθαρά τα πάντα. Αλλά στην τάξη, είναι αρκετά αγχωμένος και γίνεται δυσλεκτικός. Όταν οι φίλοι του τον πειράζουν, αυτός βυθίζεται στη σιωπή και τη μοναξιά του. Όπως όταν ο απόφοιτος του γυμνασίου Γιουσούφ δεν μπήκε στο στρατό στο «Γάλα», η στιγμή που δεν μπορεί να διαβάσει δυνατά μπροστά στους συμμαθητές του στο «Μέλι» είναι καθοριστική για τον ίδιο ως μικρό παιδί. Και παρά το γεγονός ότι μια επιβράβευση, ένα μπράβο, για μια πετυχημένη ανάγνωση έτσι φωναχτά μπροστά στους συμμαθητές του, είναι γεγονός πολύ σημαντικό για ένα μικρό μαθητή, αυτή η αποτυχία του, που τον κάνει περίγελο στην τάξη, ωθεί τον Γιουσούφ να κλειστεί στον εαυτό του και να αναπτύξει μια πολύ δυνατή επαφή με τους στίχους και την ποίηση.

Η έρευνα για τον νεαρό Γιουσούφ
Ψάξαμε για τον Γιουσούφ σε διάφορες πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά σε πολλές περιοχές για μήνες. Πήγαμε σε όλα τα δημοτικά σχολεία και κάναμε συνεντεύξεις με μαθητές τους. Δεν ήμουν όμως πεισμένος από τα τόσα, εκατοντάδες αγόρια που συνάντησα. Μετά από δυο μήνες ερευνών, αποφάσισα να αλλάξω μέρος. Ήταν μια ριψοκίνδυνη απόφαση. Όλη η δουλειά έγινε από τους βοηθούς μου. Έκαναν κάστινγκ σε παιδιά από διάφορα μέρη, τα πιο πολλά από αυτά όμως ήταν για δεύτερους ρόλους. Έτσι, πήγαμε σε ένα καινούριο μέρος τουλάχιστον 100 χιλιόμετρα μακριά από το προηγούμενο και κάτσαμε και εργαστήκαμε. Εκεί βρήκαμε λίγους κατοίκους -που οι πιο πολλοί ήταν γερασμένοι- λόγω της ανεργίας και της μετανάστευσης. Μερικά παιδιά που έχουν απομείνει δεν έδιναν υποσχέσεις για το ρόλο. Μια μέρα, στο δρόμο για ένα ακόμη ρεπεράζ, είδα τον Bora Altas να κάνει ποδήλατο. Βγήκα από το αμάξι και τον παρατηρούσα. Αμέσως ένιωσα ότι αυτός ήταν ο Γιουσούφ που έψαχνα. Είναι ένα ευαίσθητο, έξυπνο παιδί που έχει χτίσει το δικό του κόσμο.

Βάζοντας τον Bora στο ρόλο του Γιουσούφ
Στη διάρκεια των γυρισμάτων του «Μελιού», ο Bora Altas ήταν εφτά χρόνων. Ο Bora έχει ένα χαρακτήρα πολύ διαφορετικό από αυτόν του Γιουσούφ, έτσι όπως τον είχα διαμορφώσει στο σενάριο. Είναι πολύ κοινωνικός και δεν μπορούσε ν’ αφήσει εύκολα το στυλ αυτό. Ο Bora θα έπρεπε να υποκριθεί. Ήταν δύσκολο να τον βάλεις στο ρόλο του Γιουσούφ. Παρολαυτά δούλεψε σκληρά και είχε μεγάλη υπομονή. Του εξήγησα το ρόλο σκηνή τη σκηνή όσο καλύτερα μπορούσα. Αναπτύξαμε μεταξύ μας μια σχέση που βασίστηκε στην εμπιστοσύνη. Μπορώ να πω ότι δούλεψα μαζί του έτσι όπως δουλεύω με τους ενήλικες ηθοποιούς. Ο Bora ήταν αρκετά θαρραλέος ώστε να δοθεί όλος σε μένα και εγώ φυσικά δεν πρόδωσα την εμπιστοσύνη και το θαυμασμό που μου έδειξε. Δεν μπορώ ποτέ να ξεχάσω τον ενθουσιασμό και την υποχρέωση που ένιωθαν συνάμα τόσο ο Bora όσο και τα άλλα παιδιά. Και εδώ θέλω να τονίσω τη βοήθεια που μου πρόσφεραν και η ηθοποιός Tulin Ozen και ο Kutay Sandikci, δάσκαλος παιδιών ηθοποιών, προκειμένου να πετύχουμε τις καλύτερες ερμηνείες όλων αυτών των παιδιών.

Πνευματικός ρεαλισμός
Έζησα και έμαθα πολλά πράγματα αυτά τα τέσσερα χρόνια στη διάρκεια της προετοιμασίας, της παραγωγής, και της κυκλοφορίας των τριών ταινιών της «Τριλογίας του Γιουσούφ». Ήταν επίσης μια διαδικασία όπου διαμόρφωσα το προσωπικό μου σκηνοθετικό στυλ, το οποίο και κάπως αδόκιμα αποκαλώ «πνευματικό ρεαλισμό».
Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν αναρωτήθηκα μόνο για το πώς θα χειριστώ τα ποικίλα κινηματογραφικά στοιχεία όπως η φωτογραφία, οι ηθοποιοί, ο ήχος, ο χώρος και ο χρόνος, αλλά και για το τεχνικό προσωπικό, τις οικονομικές πηγές και το πώς θα τις βρω και θα τις χειριστώ, και από όλα αυτά βεβαίως έμαθα πολλά. Κάνοντας μια ταινία είναι σαν μια εξερεύνηση, που καθορίζει την προσωπικότητα αυτού που ασχολείται μαζί της. Και δεν μιλάω μόνο για τον σκηνοθέτη, αλλά για τον οποιοδήποτε από την ομάδα που δούλεψε για την ταινία. Για παράδειγμα, όταν η μητέρα μου –που έπαιξε μικρούς ρόλους στο «Αυγό» και το «Γάλα»- είδε το σπίτι στο «Αυγό», μου είπε ότι της έφερε στο μυαλό το δικό μας παλιό σπίτι όπου πέρασα τα παιδικά μου χρόνια. Αυτό την ενέπνευσε να μου διηγηθεί πολλές λεπτομέρειες, για τις οποίες δεν είχαμε ποτέ έως τότε μιλήσει, ιστορίες οικογενειακές που δε γνώριζα. Στη συνέχεια χρησιμοποίησα πολλά από αυτά που άκουσα στο «Γάλα» και το «Μέλι».

(πηγή σημειώσεις για την παραγωγή)