“Κινηματογραφικοί Δημιουργοί” του Θόδωρου Σούμα, εκδ.Αιγόκερως.

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το νέο βιβλίο για το σινεμά του Θόδωρου Σούμα, “Κινηματογραφικοί Δημιουργοί”, εκδ. Αιγόκερως. Ο Θόδωρος Σούμας είναι κριτικός κινηματογράφου και συγγραφέας. Στις εκδ. Αιγόκερως δημοσίευσε πέντε βιβλία για τον κινηματογράφο: Κινηματογράφος & σεξουαλικότητα/ερωτισμός,  Έρωτας,ψυχολογία και αισθητική στο χολλυγουντιανό σινεμά, 12 Ευρωπαίοι σκηνοθέτες, Κινηματογράφος και έρωτας,  Εθνικές κινηματογραφίες, στιλ και σκηνοθέτες. Έχει δημοσιεύσει στις εκδ. Απόπειρα τη συλλογή διηγημάτων Η Κλαίρη και η θάλασσα, και στις εκδ. Βακχικόν τη νουβέλα Το ημερολόγιο ενός αδέξιου εραστή. Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό κινηματογραφικών άρθρων σε περιοδικά και sites, κυρίως κινηματογραφικά. H σύλληψη του τελευταίου βιβλίου του περιλαμβάνει ένα πανόραμα σημαντικών σκηνοθετών μεταξύ των χωρών με ανεπτυγμένη κινηματογραφία, ευρωπαϊκών, αμερικάνικων και ασιατικών. Σύγχρονων και κλασικότερων σκηνοθετών από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Ιταλία, τη Δανία, την ανατολική Ευρώπη και την Ελλάδα. Ένα μεγάλο κεφάλαιο που περιλαμβάνει σκηνοθέτες του αγγλόφωνου σινεμά από τη Μ.Βρετανία και κυρίως τις ΗΠΑ. Ακόμη δημιουργούς από την ανατολική Ασία, την Κίνα και την Ιαπωνία.

Απόσπασμα από το βιβλίο “Κινηματογραφικοί Δημιουργοί” του Θόδωρου Σούμα.

Κριστόφ Ζανούσι
Ο σημαντικός Πολωνός σκηνοθέτης Κριστόφ Ζανούσι σπούδασε Φυσική (1955-1959) και κατόπιν Φιλοσοφία (1959-1962), οι οποίες επηρέασαν την κοσμοθεώρηση και τη ματιά του. Κατόπιν σπούδασε κινηματογράφο, στον οποίο εργάστηκε πολλά χρόνια, όπως και στην πολωνική τηλεόραση, και ανέλαβε σημαντικές θέσεις στην κινηματογραφική εκπαίδευση.
Αφού γύρισε πολλές μικρού μήκους, ξεκίνησε τη σειρά των μεγάλου μήκους ταινιών του με την σπουδαία Δομή του κρυστάλλου (1969), μια ασπρόμαυρη ταινία φιλοσοφικών, υπαρξιακών και κοινωνικών προεκτάσεων· αντιπαραθέτει την πορεία δύο φίλων φυσικών, εκ των οποίων ο ένας πασχίζει απλά για την επαγγελματική του πρόοδο, ενώ ο άλλος έχει ηθικοφολοσοφικές ανησυχίες και αναζητήσεις.
Από τις πρώτες ταινίες του ξεχωρίζει η υπέροχη υπαρξιακο-φιλοσοφική Επιφώτιση (1973), η οποία εξιστορεί τη ζωή ενός φυσικού που αφήνει πίσω του τις επιστημονικές βεβαιότητες και αναζητά τη φιλοσοφική αλήθεια και το νόημα της ζωής, ακόμη εντονότερα επειδή αργότερα πέφτει επάνω του η ασθένεια και η επακόλουθη απειλή κατά της ζωής του.
Άλλες καλές ταινίες που γύρισε, υπαρξιακού, ηθικού ή κοινωνικού προβληματισμού, ήταν: Życie rodzinne (Family life, 1971), Bilans kwartalny (1975),, Σπιράλ (1978), Η σταθερά (1980), Imperativ (1982), Rok spokojnego słońca (1984), Paradigma (1985), Cwał (1996), Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Η ζωή είναι μια θανάσιμη αρρώστια που μεταδίδεται διαμέσου του σεξ (Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową, 2000).
Στο Καμουφλάζ (1976), ο Κριστόφ Ζανούσι αποφεύγει να επικεντρώσει τις δυνάμεις του στα υπαρξιακά προβλήματα των ηρώων του στο βαθμό που το επιχειρούσε στα πολύ καλά φιλμ Σπιράλ (1978) και Επιφώτιση (1972). Στο Καμουφλάζ ασκεί μια πιο σαφή και ακριβή κοινωνική κριτική. Τα υπαρξιακά προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζονται από μια φιλοσοφική αλλά και κοινωνική οπτική, αποκτούν όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα, όσο η μυθοπλασία εξελίσσεται. Η αφετηρία της ταινίας είναι ο άνθρωπος. Τοποθετημένος στο σύγχρονο, πολωνικό κοινωνικό κι εκπαιδευτικό σύστημα. Το φιλμ μας παρουσιάζει τους πανεπιστημιακούς καθηγητές, τον υφηγητή, τους φοιτητές, τον πρύτανη, κατά τη διάρκεια μιας σειράς επιστημονικών σεμιναρίων – διαγωνισμών με βράβευση, σε ένα campus στην ύπαιθρο.
Ο στοχαστής, επιστήμονας και φιλόσοφος σκηνοθέτης αντλεί στοιχεία από τη γνώση της φύσης για να σκεφτεί τον άνθρωπο και την κοινωνία του. Κι ακόμη περισσότερο, χώνει βαθιά το νυστέρι της κοινωνικής κριτικής στα σάπια μέρη της πολωνικής κοινωνίας, δημιουργώντας ένα κριτικό φιλμ εξίσου τολμηρό και οξύ με τα αντίστοιχα του Βάιντα. Η διαφορά της άποψής τους είναι πως ο σχετικά παραγνωρισμένος Ζανούσι δεν υπερασπίζεται και δεν προτείνει έναν συγκεκριμένο τύπο κοινωνίας ή ανθρώπου μέσα από την ταινία του, αν και υπονοείται η προτίμησή του για τη δημοκρατία.
Αυτοί που στην αρχή του φιλμ είναι αμφισβητίες, στη συνέχεια αποκαλύπτονται εξίσου σαθροί και διαβρωμένοι με τους υπόλοιπους. Άρα μπορούμε να πούμε πως η ταινία ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο που βρίσκεται σε κατάσταση συμβιβασμού ή καμουφλάζ, μεταμφίεσης, στην πολωνική κοινωνία. Όμως η πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα πολυσύνθετη και ο διανοητής Ζανούσι δεν αρέσκεται να την απλοποιεί. Δεν αναδεικνύει κι αποδεικνύει κάποια θέση χάριν ιδεολογιών, σχημάτων ή πολιτικής. Κατά συνέπεια δεν γίνεται εύκολα κατανοητό τι είναι μέσα στη μυθοπλασία / μυθολογία του καμουφλάζ και τι αληθινό και γνήσιο. Τι είναι κυνισμός και τι εντιμότητα κι ειλικρίνεια. Η προσέγγιση της αλήθειας που κρύβουν οι χαρακτήρες γίνεται από διαφορετικές πλευρές, αναφορικά με το πολιτικοκοινωνικό σύστημα, την ηθική, την επιστήμη, την ατομική και ψυχολογική πλευρά, τη φύση και το ένστικτο· έτσι τα συμπεράσματα είναι προσωρινά και αβέβαια.
Ο Ζανούσι δεν οικοδομεί μια ιστορία, μια μυθοπλασία που να βασίζεται στη γραμμική εξέλιξη· οι χαρακτήρες που από ένα σημείο κι έπειτα συγκεντρώνουν την προσοχή της, είναι ρευστοί, αντιφατικοί, θύματα και ταυτοχρόνως θύτες του συστήματος και του διάχυτου καθεστωτικού κομφορμισμού.
Το Καμουφλάζ είναι ένα φιλμ που έχει σαν πρώτη του ύλη κυρίως τις συζητήσεις. Για να αποφύγει τον κίνδυνο της μονοτονίας και της στατικότητας, ο Ζανούσι χρησιμοποιεί με ευφυΐα τις εναλλαγές της φύσης και τους ανθρώπινους χώρους. Αυτό δίνει ένα φόντο ποικίλων εικόνων και διαμορφώνει ένα περιβάλλον που συμμετέχει λειτουργικά στην φιλμική δράση. Έτσι οι κινήσεις της κάμερα και οι εικόνες που παράγουν, ξεφεύγουν από την απολίθωση. Ταυτόχρονα παρέχουν το οπτικό υλικό  που γίνεται όχημα των πολυσύνθετων και κριτικών ιδεών και τροφοδοτούν τον κινηματογραφικό στοχασμό.

(δ.τ.)