Ανάμεσα στα είδη (genre) του σινεμά, το γουέστερν (western) κατέχει μια περίοπτη θέση: αποτελεί το απόλυτα αμερικάνικο κινηματογραφικό είδος: τις εικόνες του, την εποχή της ακμής του, δεν μπόρεσε να αναπαραγάγει με επιτυχία, καμία άλλη κινηματογραφία. Χρειάστηκε να φθάσουμε στην παρακμή για να υπάρξουν επιτυχημένες αντιγραφές, όπως το σπαγγέτι γουέστερν, μια μοναδική περίπτωση κινηματογραφικού υπο-είδους, που προήλθε από την σύγκλιση αρχετυπικών μύθων και της κινηματογραφόφιλης λατρείας των δημιουργών του. Έκφραση της μυθολογίας των πιονέρων και της Κατάκτησης της Δύσης, το γουέστερν συνδέθηκε με την βαθύτερη αμερικάνικη ψυχή, καθώς απετέλεσε -τόσο στην λογοτεχνική του έκφραση, όσο και στην κινηματογραφική-, την ζωτική μυθολογία, στην οποία το νεαρό αμερικάνικο έθνος, αναγνώρισε το ιστορικό του παρελθόν.
Μέσα στο ποικιλόμορφο σώμα των γουέστερν, αυτό που ένας παρατηρητής σημειώνει, είναι η έντονη παρουσία του άνδρα και η αντίστοιχη απουσία της γυναίκας. Συνδεμένο με την μυθολογία της ανδρικής ταυτότητας, το γουέστερν, έθεσε στα περιθώρια του κινηματογραφικού κάδρου, την θηλυκή παρουσία. Αρνούμενο να αποδώσει, στα γυναικεία πρόσωπα, ρόλους ενεργητικούς μέσα στην αφήγηση και χαρακτήρες που να διαμορφώνουν με την προσωπικότητα τους, και όχι μόνο με την παρουσία τους, την δραματική πλοκή, τα περιόρισε σε ρόλο παθητικού αποδέκτη και παρατηρητή της αφηγηματικής γραμμής, ένα αντικείμενο του χώρου είτε προς κατάκτηση, είτε προς υπεράσπιση από ινδιάνους και παρανόμους. Είναι στο γουέστερν της παρακμής -αυτό που ο Αντρέ Μπαζέν ονομάζει "επι-γουέστερν"- όπου θα συναντήσουμε ενεργητικές γυναικείες παρουσίες, με ψυχολογικό βάθος αλλά και υπόσταση ενός ολοκληρωμένου χαρακτήρα. Τα ονόματα των Nicholas Ray (Νίκολας Ραίη) με το Johnny Guitar και Sergio Leone (Σέρτζιο Λεόνε) με το Once Upon A Time In The West, αποτελούν αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις σκηνοθετών που πρόσφεραν μια διαφορετική από την συνηθισμένη θέση στην γυναίκα.
Παρόλο που τα προηγούμενα αποδίδουν με κάποια επιγραμματικότητα και με τον κίνδυνο πάντα της απλούστευσης την γενική εικόνα, αξίζει να σημειώσουμε ορισμένες όψεις της γυναικείας παρουσίας, όπως τις συναντάμε μέσα στο κλασσικό γουέστερν.
Υποταγμένο στον απλοϊκό μανιχαϊσμό το γουέστερν επεφύλαξε για την γυναίκα μια μεταχείριση γεμάτη αβρότητα και γαλατική ευγένεια: σε αντίθεση με τον μισογυνισμό που χαρακτηρίζει τα άλλα είδη (όπως το φιλμ-νουάρ ή τα μιούζικαλ) εδώ βρίσκουμε μια λατρεία της γυναικείας παρουσίας, μέσα από την γεμάτη σημασίες διακριτική σιωπή της. Όντας πάντα στο πλευρό του Καλού, η γυναίκα διαθέτει ένα συμβολικό βάρος στην μυθοπλασία, καθώς αποτελεί, μέσα στον γεμάτο βιαιότητα φιλμικό κόσμο, την υπόσχεση μιας ειρηνικής ζωής, την γαλήνη της οικογενειακής εστίας για τους πλάνητες ήρωες. Ακόμα και όταν ο βίος της δεν χαρακτηρίζεται από μια "ηθική στάση", όπως συμβαίνει με τις γυναίκες των μπαρ και τις πόρνες, η μετάνοια ή η θυσία τις εξαγνίζει και τις προσφέρει "αγνές" στο βλέμμα του θεατή. Η στάση του John Ford (Τζων Φόρντ) είναι τυπική της αντιμετώπισης που περιγράψαμε: θέτει, από την μια πλευρά, την γυναικεία παρουσία εκτός δραματικής πλοκής, αφαιρώντας οποιοδήποτε στοιχείο ενεργητικότητας και από την άλλη την φορτίζει με τόσες σημασίες και νοήματα, ώστε ορισμένες φορές η αφήγηση είναι ασφυκτικά προσκολλημένη πάνω της (όπως στην Stagecoach/ Η Ταχυδρομική άμαξα και στην The Searchers/ Η Αιχμάλωτη της έρημου).
Την ανδρική αμηχανία και επιφυλακτικότητα απέναντι στα γυναικεία πρόσωπα εκφράζει, με τον πλέον έντονο τρόπο, ο Howard Hawks (Χάουαρντ Χωκς). Όντας ο σκηνοθέτης που κινηματογράφησε ισχυρές ανδρικές φιλίες, αντιμετωπίζει την γυναίκα με αναποφασιστικότητα και μάλλον εχθρότητα, καθώς αρνείται να της αποδώσει τις θετικές σημασίες, που συναντάμε στο έργο του Ford, επιμένοντας σε μια στάση που υποκρύπτει μάλλον την αδιαφορία. Από αυτήν την στάση αναδεικνύεται με σαφήνεια, η αμηχανία του άνδρα απέναντι στην αναστάτωση που φέρνει η γυναίκα σε ένα ανδρικό κόσμο, όπως είναι ο κόσμος των γουέστερν του Howard Hawks. Υπεύθυνη μιας υπόγειας και κρυφής έντασης ανάμεσα στους δρώντες ανδρικούς χαρακτήρες, διαφιλονικούμενο αντικείμενο της αφήγησης και βουβό πρόσωπο της δράσης, η γυναίκα ωθεί την δραματική πλοκή προς την τελική λύση: οι άνδρες που έρχονται σε συνάφεια μαζί της αλλάζουν, και η αλλαγή αυτή στην προσωπικότητά τους αντανακλά και στην δραματική πλοκή. Εξαναγκάζει έτσι τους άνδρες να παραχωρήσουν σε αυτήν μια θέση, που υπερβαίνει την διακοσμητικότητα του ρόλου της: δηλαδή να αποδεχτούν την παρουσία της.

Δημήτρης Μπάμπας