(Σημειώσεις για ταινίες)

Λίγο πριν το φεστιβάλ των Καννών, αυτό της Κωνσταντινούπολης, όσον αφορά το διεθνές του τμήμα μοιάζει να συνοψίζει μια ολόκληρη χρόνια, αυτή που πέρασε. Συνθέτοντας το πρόγραμμά του με ότι κυριάρχησε στα φεστιβάλ του κόσμου, προσφέρει στους θεατές του ένα πρόγραμμα με τα «καλύτερα».
Πέρα όμως απ’ αυτά στο πρόγραμμα ενθέτει ταινίες που χωρίς καμία αμφιβολία μοιάζουν να υπακούουν στις αναγκαιότητες του τόπου και στις προσταγές των καιρών. Έτσι ταινίες όπως τα Tropa de Elite 2 (μια ταινία για την δράση παρακρατικών οργανώσεων στην Βραζιλία), Made in Dagenham (για μια απεργία γυναικών στην Βρετανία της δεκαετίας του 60), Miral (για μια ήπια ειρηνική ισλαμική οπτική στο Παλαιστινιακό ζήτημα) αλλά και άλλες συνομιλούν με την περιρρέουσα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.

Norwegian Wood (Tran Anh Hung).
Έχοντας σαν φόντο μια κρίσιμη περίοδο, τον Ιαπωνικό Μάη του 68, η ταινία επικεντρώνεται σ’ ένα πρόσωπο που μοιάζει να αδιαφορεί για την κατάσταση αναταραχής. Ο νεαρός ήρωας ζει ένα δικό του προσωπικό δράμα -τις αναταραχές της νεότητας- καθώς εξερευνά το δύσβατο τοπίο των ερωτικών σχέσεων: Βρίσκεται διχασμένος ανάμεσα σε δύο γυναίκες. Η πρώτη κουβαλά την άχλη και το βάρος ενός εφηβικού έρωτα που αδυνατεί εντέλει να υπερβεί. Ενώ η δεύτερη διεκδικεί συχνά μ’ ένα τρόπο αδέξιο το βλέμμα και το ενδιαφέρον του ήρωα.
Ο κόσμος των νεανικών συναισθημάτων, η αναζήτηση του έρωτα, οι ανεκπλήρωτοι έρωτες, το χάος των συναισθημάτων, ο σεξουαλικός πόθος, οι διχασμοί του έρωτα: η ταινία δείχνει ως μια Αισθηματική Αγωγή, για μια γενιά αυτή του Μάη του 68. Πρόσωπα που φλέγονται από έρωτα, απόλυτα δυστυχή όταν το ερωτικό πάθος τα υπερβαίνει. Ο βιετναμέζος σκηνοθέτης Tran Anh Hung διασκευάζοντας το μυθιστόρημα του ιάπωνα Haruki Murakami ιχνογραφεί τις διαδρομές και τους μετεωρισμούς ενός μεγάλου έρωτα. Στην οπτική του πρόκρινε ως κεντρικό στοιχείο όχι μόνο τις διαρκώς μεταβαλλόμενες σχέσεις (συναισθηματικές και όχι μόνο) μεταξύ των ηρώων αλλά και τη σχέση τους με το τοπίο: είτε αυτό είναι φυσικό είτε κοινωνικό.

Dream Home (Pang Ho-Cheung).
Έχοντας στο κέντρο το οξύ οικιστικό πρόβλημα του Χονγκ-Κονγκ –μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις του κόσμου– η ταινία αυτή εστιάζει σε μια εμμονή. Η ηρωίδα κυριαρχείται από το πάθος για την απόκτηση ενός σπιτιού. Και όπως είναι αναμενόμενο ένα τέτοιου είδους πάθος- εμμονή αποτελεί ένα καλό θεμέλιο λίθο για μια ταινία τρόμου. Χωρίς ποτέ να παραβλέπει τις φθηνές συγκινήσεις αυτού του ταπεινού (;) είδους η σκηνοθεσία σχεδιάζει το πορτρέτο ενός παρεκκλίνοντος χαρακτήρά, περιγράφει ένα προβληματικό και άναρχο τοπίο οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, όπου ο προσωπικός και ιδιωτικός χώρος απουσιάζει. Και είναι ακριβώς αυτή η μείξη που κάνει την ταινία άξια επισήμανσης.

Armadillo (Janus Metz).
Άλλη μια ταινία ντοκιμαντέρ για τα τεκταινόμενα στο Αφγανιστάν και συγκεκριμένα στην εμπόλεμη ζώνη της επαρχίας Helmand. Κεντρικά πρόσωπα σ’ αυτό μια διμοιρία Δανών Ουσάρων που καταφθάνουν σε ένα προκεχωρημένο φυλάκιο ως νέοι σταυροφόροι. Οι περιπολίες, η καθημερινή ρουτίνα, το πεδίο μάχης. Εδώ δεν υπάρχουν τα στερεότυπα του είδους (ντοκιμαντέρ) αλλά ένα νέο υβρίδιο ντοκιμαντέρ –μυθοπλασίας όπου όλα τα στοιχεία (μουσική, φωτογραφία, μοντάζ κ.λ.π.) κατατείνουν στην δημιουργία μιας δραματικής πλοκής που στιγματίζεται απ’ το σασπένς. Εδώ ο σκηνοθέτης δεν είναι ένα απόμακρος παρατηρητής αλλά ένας συμμέτοχος συμπολεμιστής των προσώπων που κινηματογραφεί. Έτσι η ταινία κρύβει πίσω από τις εικόνες της το αίσθημα της ανδρικής συντροφικότητας που η μοναδική εμπειρία του πεδίου μάχης γεννά.

Freakonomics (Heidi Ewing, Alex Gibney, Seth Gordon, Rachel Grady, Eugene Jareck, Morgan Spurlock).
Βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο εκδοτική επιτυχία των Steven D. Levitt & Stephen J. Dubner η ταινία εφαρμόζει μια οπτική ανάγνωσης της καθημερινής κοινωνική ζωής που στηρίζεται κυρίως στην οικονομική θεωρία αλλά και στην κοινωνιολογία. Το φύλο και το όνομα, η γονική ευθύνη, το κλέψιμο στις εξετάσεις και η διαφθορά στην ιαπωνική πάλη, η εγκληματικότητα και οι ανταμοιβές –κίνητρα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η ανορθόδοξη οπτική στα πράγματα δείγμα μιας ανήσυχης στάσης, συνδέεται και με μια ανορθόδοξη φόρμα για ντοκιμαντέρ, μια μείξη τηλεοπτικής αισθητικής με πειραματικά αποδομητικά της φόρμας στοιχεία.

Bedevilled (Jang Cheol-Soo).
Δύο είναι τα κεντρικά και γυναικεία πρόσωπα σ’ αυτήν την ταινία. Η πρώτη είναι μια νεαρή τραπεζική υπάλληλος που καταφθάνει σ’ ένα απομονωμένο νησί, τόπο των παιδικών της διακοπών, για μια ανάπαυλα από τους εξοντωτικούς ρυθμούς του άστεως. Η δεύτερη είναι η παιδική της φίλη, μόνιμη κάτοικος του νησιού, δέσμια κοινωνικών συνθηκών και προκαταλήψεων. Παρόλο το κοινό τους παρελθόν μια αντίθεση υπάρχει ανάμεσα στις δυο γυναίκες: από τη μια στάση ψυχρή, σχεδόν κυνική, της τραπεζική υπαλλήλου και από την άλλη η θερμότητα των συναισθημάτων της κατοίκου του νησιού.
Ότι συνιστά την απειλή σ’ αυτό το θρίλερ είναι η ανδρική παρουσία: βίαιη, με μια σεξουαλικότητα που τείνει να γίνει ανεξέλεγκτη, συντρίβει τις δύο γυναίκες. Αποδέκτης της όμως είναι κυρίως η κάτοικος του νησιού. Στη διαρκή κλιμάκωση της ανδρικής βίας, μόνη απάντηση η γυναικεία βία. Ο απομονωμένος χώρος του νησιού θα γίνει ο τόπος της εκδίκησης και οργής. Η μετα-μοντέρνα μείξη διαφόρων στοιχείων στην δραματική πλοκή δείχνει ισορροπημένη και χωρίς αντιθέσεις.

Un Homme Qui Crie (Mahamat- Saleh Haroun).
Πορτρέτο ενός πατέρα, σκιαγράφηση της σχέσης του με τον γιο του, η ταινία αυτή είναι ταυτόχρονα και απεικόνιση μιας κρυφής τραγωδίας: της διάλυσης –καταστροφής της Αφρικής από τις εμφύλιες συγκρούσεις. Ο ήρωας υπεύθυνος της πισίνας σ’ ένα ξενοδοχείο έρχεται αντιμέτωπος τόσο με τα επερχόμενα γηρατειά (και ότι αυτά συνεπάγονται) όσο και με τη διαρκώς απειλητική παρουσία του γιου του που μοιάζει να καταλαμβάνει το ζωτικό του χώρο. Η κρίση της μέσης ηλικίας όμως συνοδεύεται και από την αποσταθεροποίηση και την ανασφάλεια στο κοινωνικό πεδίο. Με φόντο τον εμφύλιο στο Τσαντ η ταινία είναι μια σύγχρονη τραγωδία που υπερβαίνει κάθε τοπικό ή χρονικό προσδιορισμό. Προασπίζοντας ότι θεωρεί δικό του ζωτικό χώρο ο ήρωας θα διαπράξει μια συμβολική θυσία: τη θυσία για εξευμενισμό του γιου στο θεό του πολέμου. Η σύγχρονη αυτή τραγωδία κορυφώνεται με τις ερινύες να κυνηγούν τον ήρωα, αδύναμο απέναντι στην επερχόμενη καταστροφή.

The Housemaid (Im Sang-soo).
Remake της κλασικής ταινίας του κορεατικού σινεμά του Kim Ki-Young. Η σύγχρονη εκδοχή εστιάζει περισσότερο στις ταξικές διαφορές ανάμεσα στα κεντρικά πρόσωπα του δράματος: τη νεαρή υπηρέτρια από τη μια πλευρά και τη μεγάλο-αστική οικογένεια από την άλλη. Η είσοδος της υπηρέτριας στο μεγαλοαστικό σπίτι θα διαταράξει τις ισορροπίες. Η παρουσία της γίνεται μια πρόκληση για τη νωθρή αστική τάξη, διαταράσσοντας την ανία της. Μέσα στο περίκλειστο χώρο του σπιτιού ο ανδρικός πόθος μεγεθύνεται και η νεαρή υπηρέτρια γίνεται ένα αντικείμενο προς κατάκτηση. Όταν το πάθος κορεσθεί τότε η υπηρέτρια πρέπει να αποβληθεί. Τα ενδότερα αυτής της μεγαλοαστικής οικογένειας είναι ένας τόπος όπου διεξάγεται μια πάλη για την εξουσία ανάμεσα στον άνδρα- αφέντη και τις γυναίκες του σπιτιού. Αμέτοχη και ανίδεη των προηγούμενων η νεαρή υπηρέτρια καταλήγει να γίνει ένα τραγικό πρόσωπο.

Sleeping Sickness (Ulrich Kohler).
Πορτρέτο ενός χαρακτήρα που αναζητά ισορροπία ή σκιαγράφηση της διαρκής επιδεινούμενης κατάρρευσης Αφρικανικής ήπειρος; Η ταινία του γερμανού Ulrich Kohler υπερβαίνει τα προηγούμενα βυθίζοντας το θεατή της -κια τον πρωταγωνιστή της- μέσα στο άναρχο τοπίο της Αφρικής. Κεντρικός χαρακτήρας είναι ένας γιατρός απεσταλμένος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας που βρίσκεται ξαφνικά εγκλωβισμένος (;) σε μια χώρα της Αφρικής. Απέναντί του ένας ελεγκτής του ίδιου οργανισμού που καταφθάνει για να ελέγξει τα τεκταινόμενα. Ο χώρος της Αφρικής περιγράφεται ως ένας τόπος πλήρως ισοπεδωμένος από τη λαίλαπα της αποικιοκρατίας και την τοπική διαφθορά.
Η ταινία βρίσκεται υπό τη σκέπη δύο ορόσημων σχετικών με τη Μαύρη Ήπειρο: το πρώτο είναι το μυθιστόρημα του Joseph Conrad, Η καρδιά του σκότους (Heart of Darkness) -οι επιρροές του οποίου στην δραματική πλοκή είναι κάτι παραπάνω απο εμφανείς- και το δεύτερο είναι οι σχετικές ταινίες της Claire Denis (με πλέον πρόσφατη το White Material). Εδώ υπάρχει μια τραγωδία της ύπαρξης μ’ ένα πρόσωπο που τελώντας σε κατάσταση ψυχολογικής κατάρρευσης απορροφάται από τη μυστηριακή ατμόσφαιρα του τοπίου, υποκύπτει στη σκοτεινή σαγήνη της ηθικής έκπτωσης. Καμία αντίσταση δεν είναι δυνατή, η παράδοση είναι ολοκληρωτική.

Hospitalite (Koji Fukada).
Μέσα στο περίκλειστο και στενό χώρο ενός σπιτιού η είσοδος ενός νεοφερμένου προκαλεί αναταράξεις και αναταραχές. Η παρουσία του μέσα στο σπίτι θα αμφισβητήσει τις διαμορφωμένες σχέσεις.
Βασική αντίθεση από την οποία παράγεται το κωμικό της ταινίας είναι ο ακραίος συντηρητισμός –μικροαστισμός της οικογένειας αλλά και της γειτονιάς με τον νέο αέρα που φέρνει ο εισβολέας. Για αυτή την γιαπωνέζικη κωμωδία το αίτημα είναι η εγκατάλειψη μιας συντηρητικής/ παραδοσιακής οπτικής στα πράγματα και η αποδοχή του Άλλου. Η χαλαρότητα, η ειλικρίνεια, η απελευθέρωση αλλά και η αποδοχή του Άλλου είναι το διεκδικούμενο εν τέλει για τους ήρωες.

Δημήτρης Μπάμπας