Η όγδοη ταινία με βάση μυθιστόρημά του ατενίζει με νοσταλγία την εποχή του Ψυχρού Πολέμου

Terrence Rafferty/ International Herald Tribune

Ο Ντέιβιντ Κόρνγουελ, ο οποίος έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Τζον Λε Καρέ/ John le Carré, είναι ένας Αγγλος συγγραφέας που εδώ και πενήντα χρόνια γράφει μπεστ σέλερ μυθιστορήματα που πολύ δύσκολα γίνονται ταινίες. Από τα 22 μυθιστορήματά του, σχεδόν όλα με θέμα την κατασκοπεία, μόνο τα 7 πέρασαν το σύνορο προς τη μεγάλη οθόνη.
Η όγδοη ταινία, «Tinker, Tailor, Soldier, Spy», σε σκηνοθεσία του Τόμας Αλφρεντσον, προσφέρει αρκετές ενδείξεις για τις ακανθώδεις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι κινηματογραφιστές όταν ασχολούνται με έργο αυτού του πανούργου αφηγητή. Οι ιστορίες του εκτυλίσσονται σ’ ένα είδος νεκρής ζώνης, σε διαφιλονικούμενα εδάφη της λογικής, της ηθικής ή και της απλής αλήθειας. Και αυτά τα εδάφη δεν είναι καθόλου βολικά για τα κινηματογραφικά στούντιο τούτες τις μέρες: είναι επικίνδυνα και απρόβλεπτα, σαν τις άγριες εσχατιές του Αφγανιστάν.
Η δράση της ταινίας εκτυλίσσεται στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με σημείο τομής ένα τείχος στη διαιρεμένη πόλη του Βερολίνου. Το τείχος εκείνο ήταν το σκηνικό της μελαγχολικής κορύφωσης της πρώτης ταινίας που έγινε με βάση μυθιστόρημα του Λε Καρέ, του φιλμ του Μάρτιν Ριτ «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» (1965), όπου ο Βρετανός πράκτορας Αλεκ Λίμας (Ρίτσαρντ Μπάρτον) δέχεται από τους ανωτέρους του την εντολή να προσποιηθεί ότι προσχωρεί στο αντίπαλο στρατόπεδο.

Αντοχή στον χρόνο
Το μυθιστόρημα είχε τεράστια επιτυχία και παρέμεινε στη λίστα μπεστ σέλερ των Νιου Γιορκ Τάιμς σχεδόν ένα χρόνο. Μέρος της γοητείας του ήταν η αίσθηση ρεαλισμού που έδινε για τις βρώμικες λεπτομέρειες της διεθνούς κατασκοπείας. Οι τσαλακωμένοι, μελαγχολικοί κατάσκοποι του Λε Καρέ δεν έμοιαζαν καθόλου με τον λαμπερό Τζέιμς Μποντ. (Ο Ντέιβιντ Κόρνγουελ είχε υπηρετήσει στη βρετανική αντικατασκοπεία, αλλά δεν συνάντησε εκεί κανέναν 007.) Η ταινία δεν πούλησε τόσα εισιτήρια όσα ο «Χρυσοδάκτυλος», αλλά είχε σημαντική επιτυχία και αντοχή στον χρόνο - βλέποντάς την μπορεί να νιώσεις την γκρίζα υγρασία του Ψυχρού Πολέμου.
Οι επόμενες δύο απόπειρες -«Deadly Affair» του Σίντνεϊ Λιούμετ (1966) και «The Looking Glass War» του Φρανκ Πίρσον (1969)- δεν πήγαν καλά, παρότι η πρώτη είχε το πλεονέκτημα της παρουσίας του Τζέιμς Μέισον στον ρόλο του πιο φημισμένου ήρωα του Λε Καρέ, του χαμηλότονου και υποδόρια γοητευτικού κατάσκοπου Τζορτζ Σμάιλι. Τη δεκαετία του ’70 τα μυθιστορήματα του Λε Καρέ έγιναν ακόμα πιο πυκνά και διφορούμενα, σαν να ήθελε να τα εμποδίσει να γίνουν ταινίες. Από αυτή την περίοδο χρονολογείται το «Tinker, Tailor…», ο πιο περίπλοκος αφηγηματικός λαβύρινθος που κατασκεύασε ποτέ. Ο Σμάιλι, στη διάρκεια μιας προσπάθειας να ξετρυπώσει έναν διπλό πράκτορα, μαθαίνει τις αποτυχίες της υπηρεσίας του και αναγκάζεται να αναθεωρήσει την ίδια την ιστορία του. Φαινόταν ακατόρθωτο να γίνει ένα τέτοιο μυθιστόρημα ταινία.
Μίνι σειρά του BBC
Το 1979, όμως, το BBC γύρισε το «Tinker Tailor…» σε εξάωρη μίνι σειρά με σκηνοθέτη τον Τζον Ιρβιν και μεγάλο ατού, στον ρόλο του Σμάιλι, τον Αλεκ Γκίνες, ο οποίος πρωταγωνίστησε και στο επόμενο σίριαλ του BBC, «Smiley’s People», με σκηνοθέτη τον Σάιμον Λάνγκτον.
Ακολούθησε μια ακόμα κινηματογραφική αποτυχία, «Η μικρή τυμπανίστρια» (1984), μεταφορά του μυθιστορήματος του Λε Καρέ με φόντο την ισραηλινο-παλαιστινιακή διαμάχη. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 ο Ψυχρός Πόλεμος είχε ξεθυμάνει και ο συγγραφέας έστρεψε την προσοχή του σε άλλα πεδία σύγκρουσης. Ο Τζον Μπούρμαν έκανε μια ενδιαφέρουσα ταινία, τοποθετημένη στην Κεντρική Αμερική, με βάση το βιβλίο «Ο ράφτης του Παναμά», ενώ ένα από τα βιβλία του Λε Καρέ για την Αφρική, ο «Επίμονος κηπουρός», μεταφέρθηκε πολύ ωραία στην οθόνη από τον Φερνάντο Μεϊρέλες.
Είχε προηγηθεί η καλύτερη ίσως μεταφορά μυθιστορήματος του Λε Καρέ στον κινηματογράφο, η «Ρωσική εστία», το 1990. Εδώ, ένας σοβιετικός επιστήμονας (Κάρλος Μαρία Μπραντάουερ) αποκαλύπτει ένα στρατιωτικό μυστικό σε έναν εκδότη (Σον Κόνερι). Η βρετανική αντικατασκοπεία αμφιβάλλει για την ειλικρίνειά του και επιστρατεύει τις πιο φοβερές μεθόδους για να διαπιστώσει τελικά ότι η πληροφορία είναι αληθινή. Καταλαβαίνεις ότι ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει όταν κάποιος, έτσι απλά, λέει την αλήθεια.
Φλας μπακ
Ο Ψυχρός Πόλεμος επιστρέφει σε όλη την παρανοϊκή του μεγαλοπρέπεια, στην κινηματογραφική μεταφορά του «Tinker, Taylor, Soldier, Spy» (στην Ελλάδα θα έρθει τον Φεβρουάριο), που κοιτάζει εκείνο τον ξεπερασμένο κόσμο μέσα από έναν σκοτεινό αλλά και κάπως νοσταλγικό φακό.
Σαν να μην έφθαναν οι αφηγηματικές προκλήσεις του μυθιστορήματος, ο σκηνοθέτης και οι σεναριογράφοι έχουν προσθέσει ένα φλας μπακ που δεν υπάρχει στο βιβλίο, ένα χριστουγεννιάτικο πάρτι όπου οι πρωταγωνιστές πίνουν, γελούν και τραγουδούν, εκείνον τον παλιό καλό καιρό όταν εμπιστεύονταν (περίπου) ο ένας τον άλλο.
Η ταινία επανέρχεται σ’ αυτή τη σκηνή ξανά και ξανά, και το αποτέλεσμα είναι, αναπόφευκτα, ελεγειακό. Ο Τζον Λε Καρέ (φωτ.), που τον διακρίνουμε ανάμεσα στους καλεσμένους της γιορτής, ποτέ δεν άγγιξε αυτή τη χορδή στα βιβλία του.
Ισως, όμως, για εκείνους που έζησαν τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, όπως ο συγγραφέας, να φαίνεται ακόμα κάπως παράξενο που η περίοδος εκείνη έχει πεθάνει οριστικά εδώ και είκοσι χρόνια.

(H KAΘHMEPINH 13-11-11)