του Adam Cohen/ International Herald Tribune
«Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο, και αν υπάρχει, θα μπορώ να χαλάσω εικοσαδόλαρο;» είχε γράψει ο Γούντι Αλεν/ Woody Allen στο «Χωρίς φτερά». Στην ίδια συλλογή αποφθεγμάτων, παραπονιόταν: «Είδα σήμερα ένα υπέροχο πορτοκαλί ηλιοβασίλεμα και σκέφτηκα “πόσο ασήμαντος είμαι!”. Βέβαια, το ίδιο σκέφτηκα και χθες που έβρεχε».
Περισσότερο από κάθε άλλον Αμερικανό συγγραφέα, ο Γούντι Αλεν έβαλε το υπαρξιακό άγχος στο χάρτη. Πρόσφατα κυκλοφόρησαν δύο βιβλία του, το The Insanity Defense: The Complete Prose, όπου έχει συγκεντρώσει το υλικό των τριών προηγούμενων βιβλίων του, και μια νέα συλλογή, με τίτλο «Mere Anarchy», που συνεχίζει στο δρόμο αυτής της παράδοσης. Η κωμική πρόζα του έχει αρκετά ντεμοντέ στοιχεία, αλλά εκείνο που την κάνει να φαίνεται επίκαιρη είναι ο παραλογισμός της, πολύ δροσιστικός σε αυτούς τους τόσο δογματικούς καιρούς. Αν το φιλμ «Νευρικός εραστής» μπορεί να εκληφθεί ως αυτοβιογραφία, ο Αλεν υπήρξε ένα φιλοσοφικά τραυματισμένο παιδί, που έπαψε να μελετάει τα μαθήματά του όταν διαπίστωσε ότι το σύμπαν επεκτείνεται. Οπως κι αν είναι, ξέρουμε ότι η διανοητική του ευαισθησία διαμορφώθηκε τη δεκαετία του ’50, όταν ήταν στις δόξες τους οι Γάλλοι υπαρξιστές. Φιλόσοφοι σαν τον Ζαν-Πολ Σαρτρ και τον Αλμπέρ Καμί υποστήριζαν ότι η ζωή δεν έχει θεόπνευστο σκοπό και ότι μόνον οι επιλογές και οι αγώνες των ανθρώπων της δίνουν νόημα.
Οταν ο Αλεν άρχισε να δουλεύει ως κωμικός σε κλαμπ του Γκρίνουιτς Βίλατζ, οι νέοι κάθονταν στα καφενεία διαβάζοντας βιβλία σαν το «Είναι και το Μηδέν» του Σαρτρ και συζητώντας για την ανθρώπινη μοίρα. Ο Αλεν στράφηκε κι αυτός προς αυτή την κατεύθυνση. «Κι αν όλα είναι μια ψευδαίσθηση και τίποτα δεν υπάρχει;» αναρωτιόταν. «Σ’ αυτή την περίπτωση, σίγουρα έδωσα πάρα πολλά λεφτά για το χαλί μου».
Η κωμική του πρόζα ποικίλλει από «πειραγμένα» εβραϊκά παραμύθια μέχρι αφηγήματα με τίτλο «Αν οι ιμπρεσιονιστές ήταν οδοντίατροι». Παντού όμως ενεδρεύει το υπαρξιακό αστείο. Ενας νεαρός, στο «Getting Even», ρωτάει τον θείο του: «Μήπως τελικά είμαστε μόνοι και χωρίς σκοπό, καταδικασμένοι να περιπλανιόμαστε σ’ ένα αδιάφορο σύμπαν, δίχως ελπίδα σωτηρίας, δίχως καμιά ποοοπτική παρά μόνο τον θάνατο και την κενή πραγματικότητα του αιώνιου τίποτα;» Και ο θείος απαντάει: «Κι ύστερα αναρωτιέσαι γιατί δεν σε καλούν σε πάρτι».
Ο Γούντι Αλεν έχει αναδομήσει τον εαυτό του ως κωμικό πολλές φορές. Εγκατέλειψε πολύ νωρίς τη stand-up comedy. Η κινηματογραφική του παραγωγή εξελίχθηκε από ταινίες γεμάτες κωμικά «γκαγκ» όπως ο «Υπναράς», σε πιο εκλεπτυσμένες δημιουργίες όπως το «Μανχάταν» και το «Match Point». Και η δημόσια εικόνα του ζημιώθηκε από τις περιπέτειες της προσωπικής του ζωής.
Οπως δείχνει όμως το «Mere Anarchy», η κωμική του πρόζα παραμένει συνεπής στον εαυτό της. Το χιούμορ του είναι παράλογο όπως πάντα, μια καλοδεχούμενη ανάσα σε αυτή την εποχή των επιθετικών βεβαιοτήτων. Σε μεγάλο μέρος του κόσμου ο θρησκευτικός εξτρεμισμός είναι σε άνοδο. Και εδώ, στις ΗΠΑ, πολλά χέρια σηκώθηκαν σε μια ρεπουμπλικανική συνάθροιση όταν ο συντονιστής ρώτησε ποιοι δεν πιστεύουν στην εξέλιξη των ειδών. Υπάρχουν και άθεοι με το θάρρος της γνώμης τους, αλλά βιβλία σαν το «Ο Θεός δεν είναι μεγάλος», του Κρίστοφερ Χίτσενς, είναι εξίσου οργισμένα και γεμάτα βεβαιότητα όπως τα θρησκευτικά συστήματα που στηλιτεύουν.
Ο Γούντι Αλεν προσφέρει έναν πιο εύθυμο τύπο σκεπτικισμού. «Οποιος δεν πέσει νεκρός από το ξίφος ή τον λιμό, θα πέσει νεκρός από πανούκλα, γιατί λοιπόν να κάνεις τον κόπο να ξυριστείς;»
Ο υπαρξισμός δεν είναι πια της μόδας, ο Αλεν όμως παραμένει με τον τρόπο του ένας εκλεκτός εκπρόσωπός του. Δεν έχει αφήσει την προχωρημένη ηλικία του να κλονίσει τη σταθερή του αβεβαιότητα.
Καθιστά σαφές, όμως, στη «Mere Anarchy» ότι δεν μπορεί να πάρει ούτε τον παραλογισμό στα σοβαρά. Σ’ ένα αφήγημα, ένας συγγραφέας προσλαμβάνεται για να γράψει σε μυθιστορηματική μορφή μια κωμωδία του Τρίο Στούτζες. Το προσχέδιο που φέρνει, περιέχει την εκδοχή του Γούντι Αλεν για την υπαρξιακή πάλη. Ο Μο σπάει μια στοίβα πιάτα «με την καταπιεσμένη οργή που συσσωρεύτηκε έπειτα από χρόνια αγωνίας για τον κενό παραλογισμό της ανθρώπινης ζωής», ενώ ο Κέρλι κλαψουρίζει: «Είμαστε τουλάχιστον ελεύθεροι να διαλέξουμε. Καταδικασμένοι να πεθάνουμε αλλά ελεύθεροι να διαλέξουμε».
H KAΘHMEPINH Hμερομηνία : 16-09-2007
