της Δέσποινας Τομαζάνη

Χαίρομαι που γράφω αυτό το σημείωμα στο κλείσιμο του αιώνα. Χαίρομαι που τη χαρά αυτή μου την έδωσε η προβολή της ταινίας του Δήμου Αβδελιώδη «Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων», στο «Παλλάς» στις 5 Δεκεμβρίου 1999.
Καθόμουν δίπλα στον Αλέξη Δαμιανό και τον άκουσα να λέει: «Ποτέ δεν αισθάνθηκα πιο περήφανος».Και εγώ βαθιά συγκινημένη μονολογούσα. Επιτέλους ελληνικός κινηματογράφος. Επιτέλους ελληνικός κινηματογράφος στο μέγεθος που του ανήκει.
«Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων» του Δήμου Αβδελιώδη συνέταξε το μανιφέστο της αυθεντικότητας, το μανιφέστο της καταγωγής του, ένα μανιφέστο που άρχισε από την πρώτη του εμφάνιση στο χώρο του κινηματογράφου μέχρι «Το δέντρο που πληγώναμε», «Τη νίκη της Σαμοθράκης» και ολοκληρώθηκε με μοναδική διαύγεια στην «Εαρινή σύναξη». Μας έδειξε πώς ο κινηματογράφος αποκτά ταυτότητα και διαβατήριο για όλο τον κόσμο, χωρίς ημερομηνία λήξεως, όταν η έκδοσή τους γίνεται στην πλησιέστερη Αρχή του σπιτιού μας. Πώς η μικρή ζωή μιας κοινωνίας κλείνει όλα όσα έχει ο άνθρωπος, τα γέλια και τα  δάκρυα, τους θησαυρούς και τα σκουπίδια. Πώς το πιο κοντινό και γνώριμο γίνεται καθολικό και πανανθρώπινο. Και ακόμη πώς η γραφή με εικόνες μεταμορφώνεται σε μουσική, όταν ο δημιουργός εξαφανίζεται μέσα στη δημιουργία, ανοίγοντας πέρασμα έκφρασης, πώς  η δημιουργία συμφωνεί στο πέρασμα του και μας το εμφανίζει ως διήγημα μουσικής αρμονίας, ως μυστική πράξη μεταμόρφωσης. Έτσι, βρεθήκαμε στο όνειρο και το ταξίδι των παραμυθιών και των θρύλων, περνώντας μέσα από τη μαγεία της πραγματικότητας, και την ποίηση της ταπεινής καθημερινότητας. Φόντο οικείο αλλά ξεχασμένο, πάνω στο οποίο υφάνθηκε η ευαισθησία του Έλληνα από τον καιρό της μυθολογίας.
Στο βάθος αυτής της αριστουργηματικής σύνθεσης μπορείς να διακρίνεις την κίνηση της μεγάλης γραφής που έρχεται από πολύ μακριά και συνθέτει το χρόνο, συνθέτει τη φύση με το άνθρωπο, συνθέτει αδιάσπαστα το κωμικό μέσα στο τραγικό και εκτινάσσει το καθημερινό στον μύθο. Τέτοια καταγωγή αρχαία έχει το τάλαντον του Δήμου Αβδελιώδη, τάλαντον με τη σημασία της πλάστιγγας, της ζυγαριάς, του βάρους και του αντίτιμου.
Τώρα που το γράφω μου έρχεται στο νου το πρώτο πλάνο από την πρώτη του ταινία «Αθέμιτος συναγωνισμός» όπου η Θέμις, Αμαλία Μουτούση, κρατάει τη ζυγαριά της δικαιοσύνης και ο Δήμος, τη ζυγαριά του μανάβη. Σε αντίστιξη, το τάλαντον του τάλανος, του ταλαίπωρου, που ζυγίζει τα καρπούζια και πάσχει πάθη πολλά για τη επιβίωση. Ένα μικρό δείγμα της μοναδικής αντίληψης του κωμικού που διατρέχει όλο το έργο του. Τώρα, δόξα τω θεώ, επιτέλους μπόρεσε να περάσει τις Συμπληγάδες του κατεστημένου κινηματογράφου, που χρόνια τώρα κρατάει δέσμιους και παροπλισμένους, όσους δεν συμπίπτουν με τη δική του αντίληψη. Μια αντίληψη που συνοψίζεται στα εξής.
«Σενάριο με δράση, βλέπε σκοτωμούς και ίντριγκες, έρωτας που εκπίπτει σχεδόν πάντα ή στο μελό ή στην τσόντα, λίγη πολιτική σάλτσα ή κήρυγμα ιδεολογιών, κωμικά επινοήματα βεβιασμένα που κυνηγούν το γέλιο και το διώχνουν, και ρυθμός γρήγορος αλά αμερικάνικο κινηματογράφο. Οι Αμερικανοί ξέρουν, ας τους μιμηθούμε κι εμείς. Στην κορυφή της συνταγής; Ονόματα -φίρμες για να παίξουν τους ρόλους».
«Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων» του Δήμου Αβδελιώδη, όπως και ολόκληρο το έργο του, δεν είχε ανάγκη να πάρει τίποτα από αυτήν τη συνταγή. Είχε μόνο ανάγκη από την οικονομική υποστήριξη, αυτή που κατασπαταλάται σε ανυπόστατα έργα, και την εντιμότητα της αναγνώρισης, που δόξα τω θεώ πάλι, τη βρήκε αμέσως στην ανταπόκριση του κοινού και της επιτροπής των βραβείων εν μέρει. (Βραβείο τρίτης καλύτερης ταινίας).
Οι εξαίρετοι ηθοποιοί της ταινίας είναι στην πλειονότητα ερασιτέχνες και απ’ όσο γνωρίζω παντελώς άγνωστοι…. «Ακόμη και ο σκύλος παίζει καταπληκτικά» άκουσα να λένε. Ακόμη και οι τουλίπες και τα σύννεφα παίζουν καταπληκτικά αρκεί να τους δώσει ρόλο ο σκηνοθέτης.
Ήμουν στη Χίο τη νύχτα της απονομής των βραβείων, μόνη μπροστά στην τηλεόραση. Είδα τον Δήμο να παίρνει το βραβείο του κοινού με την έναρξη και πανηγύρισα. Προς το τέλος ανέβηκε να πάρει το βραβείο σκηνοθεσίας.
Μόλις το πήρε έπεσε μπλακ άουτ και η τηλεόραση έσβησε….Έσβησε ολόκληρο το νησί και δεν είδαμε ούτε ακούσαμε τη συνέχεια της απονομής. Χτύπησαν τα τηλέφωνα μέσα στο σκοτάδι. Ξέραμε όλοι εμείς την Οδύσσεια που πέρασε και τις στερήσεις για να φθάσει το έργο στο φεστιβάλ. Εμείς, που γνωρίζουμε το Δήμο από την πρώτη ασπρόμαυρη ταινία του «Αθέμιτος συναγωνισμός», ένα άλλο αριστούργημα, ένα άλλο αριστούργημα που ελπίζουμε να ξαναδούμε στις αίθουσες ή και στην τηλεόραση ακόμη. Με τη νέα χιλιετία, στις 20 του Γενάρη, βγαίνει η ταινία στους κινηματογράφους. Μια ταινία σταθμός εκκίνησης για τον ελληνικό κινηματογράφο. Προσφορά, όπως κάθε αληθινό έργο τέχνης.
Τίποτα δεν αργεί στο θαύμα των συμπτώσεων. Ούτε η ζυγαριά της δικαιοσύνης στην πρώτη του ταινία ούτε το μπλακ άουτ στο νησί, τη στιγμή της απονομής.
Έτσι σβήνουν πάντα τα φώτα όταν ο χρόνος αλλάζει. Όταν υποδεχόμαστε το καινούργιο. Έτσι σβήνουν τα φώτα, στη συσκοτισμένη μνήμη προτού να έρθει το φως.

(Δημοσιεύθηκε στην εφ. ΚΥΡ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 25 Δεκεμβρίου 1999)

* Η Δέσποινα Τομαζάνη είναι συγγραφέας και ηθοποιός.