Η σχεδίαση ενός πορτραίτου για τον Woody Alllen (Γούντυ Αλλεν) -η περιγραφή, δηλαδή, του ύφους και των σκηνοθετικών του τρόπων-, προσκρούει σε μια ασάφεια και απροσδιοριστία, που διατρέχει το έργο του. Από το Bananas στο Manhattan και από το Annie Hall στο Alice, ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με ένα πλήθος δάνειων εικόνων, με μια μίμηση κινηματογραφικής γραφής.
Δεν βρισκόμαστε μπροστά στην σταδιακή διαμόρφωση ενός προσωπικού ύφους, όπου ο σκηνοθέτης επιλέγει διαφορετικά είδη και στύλ, έως ότου συγκροτήσει μέσα απο τις πολυποίκιλες επιρρόες, ένα προσωπικό στυλ γραφής. Αυτό που κύρια μπορούμε να παρατηρήσουμε, είναι ετερογενείς και ανομοιογενείς αισθητικές επιλογές και απουσία οποιουδήποτε στοιχείου συνέχειας στο επίπεδο της φόρμας. Ο σκηνοθέτης Woody Alllen δείχνει να βρίσκεται σε μια αέναη κίνηση, επιλέγοντας και ενσωματώνοντας στο σκηνοθετικό του ύφος, επιρρόες απο διαφορετικά είδη και περιόδους του σινεμά, επιρρόες που απορρίπτει με ευκολία σε επόμενες ταινίες, για να τις ξανασυναντήσει στο μέλλον. Βρίσκεται σ' ένα συνεχή διάλογο με όλο το ιστορικό παρελθόν του σινεμά: δάνεια απο το ντοκυμαντέρ (Zelig), το γερμανικό εξπρεσιονισμό (Shadows And Fog), τον Μπέργκμαν (Interriors, Another Woman), τον Κασσαβέτη ή τον Χίτσκοκ (Husbands And Wifes), τον Φελλίνι (Stardust Memories), ή ακόμα απο την κωμωδία Slapstick (Take The Money And Run, Small Time Crooks) τις screwball κωμωδίες της δεκαετίας του 40 (The Curse of the Jade Scorpion) και το μιούζικαλ (Everyone Says I Love You).
Αυτές συνεχείς μεταμορφώσεις του ύφους, θέτουν ένα ζήτημα ταυτότητας: την απουσία εικόνων, που να συγκροτούν το κινηματογραφικό πρόσωπο του σκηνοθέτη -βρισκόμαστε μάλλον απέναντι σε ενα ιδιόμορφο φαινόμενο χαμαιλεοντισμού. Αυτή απουσία ταυτότητας και ύφους, ορίζει ένα παράδοξο για τον σκηνοθέτη: θεωρείται ένας δημιουργός, ενώ το έργο του, τουλάχιστον στο επίπεδο της φόρμας, συνηγορεί μάλλον για το αντίθετο. Νομίζουμε οτι στην περίπτωση του Γούντυ Αλλέν, έχουμε μια μάλλον ασυνείδητη υπέρβαση των ορίων και των ορισμών, που η κριτική έθεσε για τον δημιουργό στο σινεμά: Διεκδικεί ο σκηνοθέτης τον χαρακτηρισμό -όχι για τις αισθητικές του εμμόνες ή για την συνέχεια ύφους-, αλλά για το ίδιο το περιεχόμενο των έργων του, για την ενότητα νοημάτων και σημασίων.
Οικοδομεί λοιπόν, όλο το έργο του γύρω απο το πρόσωπο ενός αδύναμου ατόμου -ο οποίος άλλοτε αποτελεί κεντρικό χαρακτήρα της μυθοπλασίας (The Curse of the Jade Scorpion, Manhattan) και άλλοτε περιφερειακό (Small Time Crooks)- καθώς αυτός έρχεται σε επαφή με τα προβλήματα, που οι καθημερινές ενασχολήσεις προσπερνούν. Ο έρωτας και ο θάνατος, οι προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις, η κρίση ηλικίας και η ανία της καθημερινότητας, το ζεύγος και η συμβίωση, η ερωτική έλξη και η απώθηση, το συναισθηματικό κενό και η εγκατάλειψη, η καλλιτεχνική δημιουργία και οι μικρές της αγωνίες, η νοσταλγία του παρελθόντος: όλα τα προηγούμενα διατρέχουν το σκηνοθετικό (αλλά και συγγραφικό) του έργο.
Οι τόνοι των ταινίων -ελάχιστα δραματικοί και σίγουρα κωμικοί, με αυτοσαρκαστικά στοιχεία-, δεν παραλλάσουν την τελικά εικόνα που ο θεατής εισπράττει: τον αγώνα και την αγωνία του ήρωα να διαχειριστεί το χάος συναισθημάτων και αισθημάτων, που κρύβει η πραγματική ζωή, την αμηχανία του απέναντι στις απροσδόκητες μορφές που μπορεί να πάρει η καθημερινότητα.
Αυτά τα θέματα (και οι αντίστοιχες μυθοπλασίες) όμως, βρίσκονται σε άμεση σχέση με την προσωπική ζωή του σκηνοθέτη: εκθέτει μέσα απο το έργο του, με καθαρότητα και αμεσότητα, προσωπικά τραύματα και αγωνίες, ανασφάλειες και αμφιβολίες, που προκύπτουν απο την κατάσταση του βίου του. Αποτελούν - το έργο του και η προσωπική του ζωή- δύο πόλους μιας διαλεκτικής σχέσης, μέσα απο την οποία ο δημιουργός δείχνει να κάνει σινεμά, όπως άλλοι κάνουν ψυχανάλυση: για τη σωτηρία και θεραπεία της ψυχής του (Deconstructing Harry). Ως σχήμα-φόρμα που μορφοποιεί και μεταδίδει τα παραπάνω, χρησιμοποιεί εικόνες και σκηνοθέτες απο το παρελθόν, μιμούμενος και εκφραζόμενος με μια αλλότρια γραφή.
Εδώ νομίζουμε οτι κρύβεται και το στοιχείο της ταυτότητας του ως δημιουργού: κατορθώνει και συνδυάζει ένα μη προσωπικό ύφος γραφής, μ' ένα βιωματικό περιεχόμενο. Αποτελεί τελικά ο Woody Alllen, το ανώτερο στάδιο της κινηματογραφοφιλίας: είναι δηλαδή ένας "εμπειρικός θεατής-σκηνοθέτης" (κατά τον Εκο), αφού ερμηνεύει, δανείζεται και εκμεταλλεύεται -μ' ένα τελείως προσωπικό τρόπο- εικόνες που προϋπήρχαν και οι οποίες βιώθηκαν έντονα απο τον ίδιο, προσδίδωντας τους ένα άλλο, απο το αρχικό τους, περιεχόμενο.

Δημήτρης Μπάμπας