Μια παράδοξη εκδήλωση αναχωρητισμού μπορεί να γίνει η αφορμή για να σχολιαστεί η πορεία μιας ολόκληρης ζωής: Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Stanley Kubrick (Στάνλεϊ Κιούμπρικ) αναχωρούσε από τις αμερικάνικες μεγαλουπόλεις με προορισμό την απομόνωση της αγγλικής επαρχίας. Μακριά από τις αυλές των μεγάλων στούντιο, ο αμερικάνος σκηνοθέτης οικοδόμησε ένα δικό του βασίλειο, ερμητικά κλειστό από τα βλέμματα των περίεργων δημοσιογράφων.
Αυτή η κίνηση δεν εξέφραζε μόνο την αποστροφή του για τα χολιγουντιανά ήθη: δήλωνε παράλληλα και τη διάθεση του για ανεξαρτησία απέναντι στις βουλές των μεγάλων στούντιο. Διεκδίκησε αυτή την ανεξαρτησία από την πρώτη στιγμή, και παρ' όλο που πολλές φορές στράφηκε σ' ένα είδος κινηματογράφου που χρειαζόταν τη χρηματοδότηση των στούντιο -οι ταινίες του 2001: A Space Odyssey, Barry  Lyndon είναι τυπικά παραδείγματα- ήταν αυτή η εκδήλωση αναχωρητισμού που του πρόσφερε κάτι ουσιαστικό: το σεβασμό (αλλά και τα χρήματα) των μεγάλων στούντιο. Επιβάλλοντας τους όρους του -καμία παρέμβαση και πλήρη έλεγχο της ταινίας-, ο Stanley Kubrick έγινε ένας "ανεξάρτητος" σκηνοθέτης μέσα στο ίδιο το Χόλιγουντ. Όμως αυτός ο σεβασμός που του επιφυλάχθηκε ήταν επίσης και απόρροια της θέσης που διεκδίκησε για τον εαυτό του: ενός οραματιστή, αλλά και ενός αιρετικού δημιουργού.
Μη αποδεχόμενος την εξουσία των στούντιο, ο Stanley Kubrick απέστρεψε το βλέμμα του και από το είδος του κινηματογράφου που επέβαλλαν: οι ταινίες του αποτελούν τις πολλαπλές εκδοχές μιας αιρετικής συνείδησης. Στην ταινία A Clockwork Orange αποκαλύπτει με καθαρότητα τις προθέσεις του απέναντι στο Χόλιγουντ: με μια πράξη που είναι ταυτόχρονα το κινηματογραφικό ισοδύναμο της ιεροσυλίας, αλλά και ο ορισμός της ειρωνείας στον κινηματογράφο, βάζει τους ήρωες να διαπράττουν αγριότητες τραγουδώντας το Singin' In The Rain, ένα εμβληματικό τραγούδι της χολιγουντιανής μυθολογίας.
Μ' ένα ανάλογο τρόπο, η φιλμογραφία του μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μανιφέστο -γεμάτο λεπτή ειρωνεία και σκοτεινό σαρκασμό- ενάντια στην τυποποίηση και τα χολιγουντιανά κλισέ. Στις γεμάτες αφελή ηρωισμό πολεμικές ταινίες αντιπαρέθεσε τη φρίκη και την τραγωδία του πολέμου με τις ταινίες Paths of Glory και Full Metal Jacket -στο ελεγχόμενο πάθος των ερωτικών ιστοριών απάντησε με το σκοτεινό και παραβατικό ερωτισμό της Lolita  -απέναντι από τις ανώδυνες σατυρικές κωμωδίες τοποθέτησε το ψυχροπολεμικό παραλογισμό του Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb -στις συμβατικές ταινίες τρόμου απάντησε με την κλιμακούμενη παράνοια του The Shining -απέναντι στις μελοδραματικές ταινίες εποχής προέβαλε τον κυνισμό του Barry Lyndon -τέλος στη συμβατικότητα της γραμμικής αφήγησης αντιπαρέθεσε την ανατροπή της, στο The Killing, και τέλος την πλήρη αναίρεση της στο 2001: A Space Odyssey (μοναδικό δείγμα μιας πειραματικής "υπερπαραγωγής").
Όμως θα ήταν λάθος να αντιμετωπίσουμε τον Kubrick μόνο ως μια αιρετική φωνή στα πλαίσια του χολιγουντιανού συστήματος. Η εκούσια αναχώρηση του από τα λαμπερά εγκόσμια, ο "εγκλεισμός" του στην αγγλική επαρχία και η αποστροφή του βλέμματός του από το γοητευτικό ψεύδος του χολιγουντιανού κινηματογράφου, έφεραν στην επιφάνεια τη σκοτεινή διάσταση που υπάρχει στο έργο του. Η φιλμογραφία του -πολύμορφη και πολυποίκιλη-, είναι μια σπουδή για τον παραλογισμό και την ενδημική βία των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, μια ελεγεία για τις αδιέξοδες και μάταιες διαδρομές της ζωής, μια περιπλάνηση στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης. Είρωνας και πεσιμιστής, σχεδόν μισάνθρωπος ο Kubrick έχει ως "ήρωες" πρόσωπα εγκλωβισμένα στις απάνθρωπες δομές της κοινωνικής πυραμίδας, δέσμια των παθών και των εμμονών τους, υποταγμένα, όχι χωρίς αντίσταση, στις ανεξερεύνητες βουλές της μοίρας.
Είναι ο μάταιος αγώνας ενάντια σ' ένα παράλογο και πολλές φορές απρόσωπο μηχανισμό, είναι η αρχέγονη πάλη του ανθρώπου με τη μοίρα του, που διατρέχει όλες τις ταινίες του: το ξενοδοχείο στο The Shining, η δικαστική εξουσία στο Paths of Glory, ο στρατιωτικός μηχανισμός στο Full Metal Jacket , η κοινωνική δομή στο Barry  Lyndon, το διαστημόπλοιο στο 2001: A Space Odyssey ορίζουν ένα χώρο όπου ο άνθρωπος δεν διαθέτει καμία εξουσία, όπου η ανθρώπινη υπόσταση απειλείται με ολοκληρωτικό αφανισμό.
Έγκλειστοι στις φυλακές της ειμαρμένης, υποταγμένοι στις προσταγές και στις βουλές μιας ανώτερης και αόρατης δύναμης, παγιδευμένοι στον αόρατο ιστό της μοίρας, τα πρόσωπα των ταινιών του Kubrick ακολουθούν ένα δρόμο μοναχικό και αδιέξοδο: στο τέλος υπάρχει η συντριβή και ο αφανισμός. Μια κραυγή απελπισίας αντηχεί στις εικόνες των ταινιών του, μια χωρίς ανταπόκριση έκκληση για βοήθεια ακούγεται: για τους "ήρωες" του η ελπίδα δεν υπάρχει, ο αγώνας έχει πάντα μια τραγική κατάληξη.

Δημήτρης Μπάμπας


Βιογραφικό σημείωμα
Stanley Kubrick (1928-1999). Αμερικάνος σκηνοθέτης. Γεννήθηκε στην Νέα Υόρκη και σε ηλικία μόλις 17 ετών δούλεψε ως φωτογράφος για το περιοδικό Look. Ξεκίνησε την διαδρομή του στον κινηματογράφο με την ταινία DAY OF THE FIGHT (1951), ένα ντοκιμαντέρ για τον κόσμο του μποξ. Μετά την ταινία SPARTACUS εγκαταστάθηκε στην Μεγάλη Βρετανία. Στην διάρκεια μίας καριέρας σχεδόν 50 χρόνων γύρισε μόνον 13 ταινίες μεγάλου μήκους, λόγω του αργού ρυθμού εργασίας αλλά και της τελειομανίας που τον χαρακτήριζε. Οι περισσότερες απ' αυτές βασίζονται σε μυθιστορήματα γνωστών ή όχι και τόσο γνωστών συγγραφέων: μεταξύ των οποίων και οι Nabokov, Thackeray, Stephen King, Anthony Burgess. Λίγο πριν πεθάνει ολοκλήρωσε το μοντάζ της ταινίας EYES WIDE SHUT, μετά από γυρίσματα που διήρκεσαν σχεδόν δύο χρόνια.

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ
DAY OF THE FIGHT (1951)
FLYING PADRE (1951)
THE SEAFARERS (1952)
FEAR AND DESIRE (1953)
KILLER'S KISS (1955)
THE KILLING (1956)
PATHS OF GLORY (1957)
SPARTACUS (1960)
LOLITA (1962)
DR. STRANGELOVE OR: HOW I LEARNED TO STOP WORRYING AND LOVE THE BOMB (1964)
2001: A SPACE ODYSSEY (1968)
A CLOCKWORK ORANGE (1971)
BARRY LYNDON (1975)
THE SHINING (1980)
FULL METAL JACKET (1987)
EYES WIDE SHUT (1999).