«Η αξία του κινηματογραφιστή δεν βρίσκεται στην ικανότητα του να κατασκευάζει κάτι, αλλά στην επιθυμία και στην ικανότητα του να μοιράζεται, να διαλέγεται »
Eduard Zahariev
Η δήλωση του Βούλγαρου σκηνοθέτη Eduard Zahariev εκφράζει μια στάση ευαισθησίας μάλλον παράδοξη και σπάνια για το τοπίο του σημερινού κινηματογράφου. Σ’ ένα χώρο, όπου στο παρελθόν η υποταγή στην εξουσία του Κόμματος εξασφάλιζε την επιβίωση και όπου σήμερα η αποδοχή του κυνισμού της αγοράς εξασφαλίζει την οικονομική άνεση, ο Zahariev διάλεξε τον μοναχικό δρόμο της εναντίωσης στις επιβουλές της εξουσίας –οικονομικής ή πολιτικής- επέλεξε την οδό της προσωπικής δημιουργίας. Η κατάληξη του δρόμου υπήρξε τραγική, και ταυτόχρονα άκρως ποιητική: ο σκηνοθέτης έσβησε από καρκίνο λίγο πριν ολοκληρώσει το μοντάζ της τελευταίας του ταινίας Η πανσέληνος ήρθε πολύ αργά/ Belated Full Moon (1996).
Με σπουδές στην σχολή κινηματογράφου της Βουδαπέστης βρέθηκε στον χώρο του Βουλγάρικου κινηματογράφου, διαμέσου των ντοκιμαντέρ. Τα χρόνια της κομμουνιστικής διακυβέρνησης, ο χώρος των ντοκιμαντέρ γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη, καθώς στέγαζε τους σκηνοθέτες που είχαν προβλήματα προσαρμογής με την εξουσία. Η ακρίβεια και ο ιδιαίτερος ρυθμός στο μοντάζ, η εκφραστική δύναμη της εικόνας, το κομψό ύφος, δεν άργησαν να οδηγήσουν τον σκηνοθέτη στον χώρο των ταινιών της μυθοπλασίας. Ένας χώρος μάλλον αφιλόξενος για τον Zahariev, αφού η ασυμβίβαστη στάση του και η άρνηση του να συνδιαλεχθεί με την εξουσία τον απομονώνουν.
Είναι τελικά στην δεκαετία του 70 που οι ταινίες θα συναντήσουν το κοινό στα διεθνή φεστιβάλ: Λοκάρνο, Κάρλοβυ Βάρυ, Σαν Φρανσίσκο, Μπέργκαμο, το Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου στην Αθήνα. Οι ταινίες μυθοπλασίας του χαρακτηρίζονται από τις ποιότητες του σκηνοθέτη: ευαίσθητες ισορροπίες, λεπτή ειρωνεία, ποιητική αφήγηση, κωμικά αλλά και δραματικά στοιχεία, κοινωνική συνείδηση αλλά και υπαρξιακή αναζήτηση. Όμως είναι η μετριοπάθεια, η ηπιότητα, η αποστασιοποίηση από τους μηχανισμούς της πολιτικής (και όχι μόνο) εξουσίας και ο σχεδόν δονκιχωτικός αγώνας του, που σφραγίζουν το έργο του.
Στη διάρκεια του 38ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1998) παρουσιάστηκε η ταινία του Η πανσέληνος ήρθε πολύ αργά/ Belated Full Moon (1996). Η τελευταία ταινία του Eduard Zahariev, το κύκνειο άσμα του, έχει στο κέντρο της ένα ηλικιωμένο άνδρα. Το κοινωνικό τοπίο είναι η Βουλγαρία μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, και η κατάσταση με την οποία ο ηλικιωμένος έχει να συνδιαλεχθεί είναι η έλλειψη επικοινωνίας με το οικογενειακό του περιβάλλον. Η παλιά ενότητα της οικογένειας έχει, ανεπιστρεπτί, χαθεί: ο γιος του αναζητά τον εύκολο πλουτισμό, η νύφη του έχει χάσει κάθε τρυφερότητα και έχει γίνει συναισθηματικά αδιάφορη, ενώ ο εγγονός του έχει περάσει στον χώρο της παρανομίας. Ο ήρωας της ταινίας -στον ρόλο ο φίλος του σκηνοθέτη Itzhak Fintzi- μετά από μια σύντομη παραμονή στο Γηροκομείο, θα καταλήξει περιπλανώμενος στους δρόμους.
Ένα πραγματικό και ένα πνευματικό ταξίδι είναι για τον ήρωα, όλη ιστορία της ταινίας. Μια περιπλάνηση στη σημερινή Βουλγαρία, μια κάθοδος – κυριολεκτική και μεταφορική- στα ερείπια και στην κόλαση των μετα-κομουνιστικών καθεστώτων. Αυτή η κάθοδος δεν είναι παρά η κάθοδος της ίδιας, της Βουλγαρίας στο τελευταίο σκαλοπάτι της κοινωνικής κρίσης. Τα πρόσωπα της ταινίας, που περιβάλλουν τον ηλικιωμένο ήρωα, φέρουν όλη τη σύγχυση και την κατάρρευση των αξιών, που το βίαιο πέρασμα στον καπιταλισμό προκάλεσε. Η ταινία είναι μια πραγματική κραυγή αγωνίας ενός ανθρώπου –του σκηνοθέτη-, ο οποίος καθώς εγκαταλείπει την ζωή νικημένος από τον καρκίνο, κοιτάζει πίσω του, στη γενέθλια χώρα του: το βλέμμα του δεν αντικρίζει την ελπίδα…
Δημήτρης Μπάμπας
