(μια συνέντευξη)

"Όλα είναι στην οθόνη": σ' αυτήν φράση κλισέ που αποτελεί την τελευταία λέξη της συνέντευξης, βρίσκεται η ουσία του σινεμά του Bela Tarr. Μια απόλυτη κινηματογραφική εμπειρία είναι οι ταινίες του, μια εμπειρία που δεν μπορεί να ανα-δημιουργηθεί από μια καμία άλλη μορφή τέχνης.
Ένας απόλυτος ποιητής του σινεμά ο Bela Tarr, μιλά με χαμηλούς τόνους και χαμογελώντας. Στην συνέντευξη που ακολουθεί θυμάται πως ξεκίνησε στον κινηματογράφο, σχολιάζει ορισμένα συστατικά στοιχεία του σκηνοθετικού του ύφους -όπως είναι το ασπρόμαυρο φιλμ, οι κινήσεις της κάμερας, ο ήχος-, αναφέρεται στην (ανύπαρκτη) σχέσή του με την ψηφιακή τεχνολογία και στο τέλος δεν παραλείπει να σχολιάσει τις 7 ώρες και 15 λεπτά διάρκεια της ταινίας του Satantango.
Δ.Μ.

ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ
Όταν ήμουν νέος, 16 χρονών, γύρισα, στα 8mm, την πρώτη μου ταινία, για μία ομάδα τσιγγάνων εργατών. Δεν ήθελα να γίνω σκηνοθέτης. Ήθελα να γίνω φιλόσοφος. Ήθελα απλώς να αλλάξω τον κόσμο. Ο κινηματογράφος ήταν για μένα ένα μέσο, όμως δεν ήταν σημαντικός. Ήμουν ιδεαλιστής. Εργάστηκα σε εργοστάσιο, ήμουν εργάτης. Ήθελα να μάθω τον κόσμο. Δεν ήθελα να μάθω τον κινηματογράφο. Όμως λόγω πολιτικών λόγων μου απαγορεύτηκε να σπουδάσω φιλοσοφία. Και ύστερα απ' αυτό έγινα σκηνοθέτης.


ΜΙΑ ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΑΡΙΕΡΑ ΤΟΥ
Η καριέρα μου δεν χωρίζεται σε δύο περιόδους: Αυτό δεν είναι αλήθεια. Αυτή είναι η άποψη του Jonathan [Rosenbaum, γνωστός αμερικανός κριτικός]. Δεν συμφωνώ μ' αυτή την άποψη. Όταν δεις τη πρώτη μου ταινία βλέπεις τις ίδιες εμμονές: λήψεις μεγάλης διάρκειας, μεγάλους μονολόγους, τον ίδιο τρόπο δουλειάς με τους ηθοποιούς.
Οι πρώτες ταινίες μου είναι διαφορετικές, γιατί τότε ήμουν πολύ νέος. Τότε είχαμε έντονα κοινωνικά προβλήματα. Τότε [σ.τ.σ. την περίοδο της κομμουνιστικής διακυβέρνησης στην Ουγγαρία] τα προβλήματα ήταν πολύ απλά. Σήμερα τα προβλήματα είναι πιο περίπλοκα. Τώρα είναι πιο οντολογικά.
Κάθε ταινία μου θα πρέπει να ειδωθεί ως ένα βήμα μέσα στον χρόνο. Και το ύφος σιγά-σιγά εξελίσσεται. Τώρα είμαι εδώ και κανένας δεν ξέρει πως θα είμαι το μέλλον. Δεν ξέρω προς τα που θα πάω: απλώς κάθε μέρα που περνά γίνομαι μεγαλύτερος.

ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΜΕΡΑΣ, ΧΡΩΜΑ, ΗΧΟΣ
Η ταινία Macbeth (1982) αποτελείται από ένα πλάνο με κάμερα στο χέρι. Η κίνηση της κάμερας στις ταινίες μου εξαρτάται από το τι ακριβώς θέλω να κάνω. Σχεδιάζω από τα πριν τις κινήσεις της κάμερας. Μ' αρέσει οι κινήσείς της να' ναι σύνθετες, πολύ καλά οργανωμένες.
(...) Απεχθάνομαι τις έγχρωμες ταινίες. Το Φθινοπωρινό Αλμανάκ (1984) είναι η πιο καταθλιπτική ταινία που έκανα (σ.τ.σ. είναι έγχρωμη ταινία). Ήθελα να δείξω πως οι άνθρωποι ψεύδονται. Μιλάνε, μιλάνε συνεχώς: όμως πίσω από τα λόγια υπάρχουν μόνο ψέματα, υστεροβουλία και βία. Και αυτή η ταινία μοιάζει ως ο καθεδρικός ναός του ψέματος. Η χρήση του χρώματος στην ταινία είναι μη φυσική, γιατί όλα σ' αυτήν είναι μη φυσικά, δεν είναι αληθινά.
(...) Στην ταινία Κολαστήριο (1987) οι θόρυβοι ακούγονται πιο δυνατά απ' ότι στην αληθινή ζωή. Αυτή ήταν η πρώτη μου ταινία στη οποία όλη η επεξεργασία του ήχου έγινε σε στούντιο. Αυτό έγινε για έναν πολύ απλό λόγο: όταν γυρίζουμε πάντα φωνάζω, δίνω οδηγίες στους ηθοποιούς. Και γι' αυτό οι διάλογοι ηχογραφούνται μετά. Και γι' αυτό μ' αρέσει να έχω μη φυσικούς θορύβους. Αυτός ο τρόπος δουλειάς είναι αναγκαίος όταν χρησιμοποιείς ξένους (μη -Ούγγρους) ηθοποιούς. Συχνά αυτό που συμβαίνει στα γυρίσματα είναι κάποιος ηθοποιός να μιλά στα γερμανικά και να απαντούν σ' αυτόν στα ουγγρικά.

ΑΣΠΡΟΜΑΥΡΟ
Το ασπρόμαυρο είναι πιο έγχρωμο από το έγχρωμο φιλμ. Απεχθάνομαι τα χρώματα της Kodak. Είναι πολύ έντονα το πράσινο είναι πολύ πράσινο και το κόκκινο πολύ κόκκινο. Στο ασπρόμαυρο φιλμ μπορείς να έχεις πολύ γκρι. Τα χρώματα στο έγχρωμο φιλμ δεν είναι αληθινά. Είναι φιλμ που μπορείς να χρησιμοποιήσεις για να γυρίσεις διαφημιστικές ταινίες. Στο βίντεο μπορείς πιο εύκολα να ελέγξεις το χρώμα. Αλλά στο έγχρωμο φιλμ είσαι πάντα δέσμιος των εργαστηρίων εμφάνισης.

ΨΗΦΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Δεν έχω σχέση με την ψηφιακή τεχνολογία. Προτιμώ την χειρονακτική εργασία στο φιλμ. Δεν χρησιμοποιώ υπολογιστές για το μοντάζ. Τούς χρησιμοποιώ κυρίως για την επεξεργασία του ήχου.
Μ' αρέσει να ακουμπώ το φιλμ. Μ' αρέσει το παραδοσιακό τραπέζι του μοντάζ. Μ' αρέσουν οι κανονικές κάμερες. Μ' αρέσει η παραδοσιακή προβολή με το φιλμ. Μ΄ αρέσει η αφή του φιλμ.

SATANTANGO
Η διάρκεια της ταινίας είναι μόνο επτά ώρες και 15 λεπτά (χαμoγελά). Είναι απλώς μια ταινία. Όταν κάποιος πάει στο φεστιβάλ του Μπαιρόιτ για να ακούσει Βάγκνερ, τότε η παράσταση διαρκεί 6 και μισή ώρες και πληρώνει αρκετά χρήματα για να βρεθεί εκεί. Είναι πιο φθηνά να δεις την ταινία μου.
Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί η διάρκεια μιας ταινίας πρέπει να' ναι λιγότερο από δύο ώρες. Ποτέ δεν το κατάλαβα. Έχουμε το μυθιστόρημα του Τολστόι, Πόλεμος και Ειρήνη και επίσης υπάρχουν τα ποιήματα χάικου (σ.τ.σ. ολιγόστιχη μορφή ποίησης της Ιαπωνίας). Αν θέλεις να πεις κάτι μπορείς ίσως να επιλέξεις μια σύντομη μορφή. Όμως για άλλα πράγματα χρειάζεται περισσότερος χρόνος.
Μην ξεχνάτε ότι το Satantango είναι μια ταινία για τον χρόνο. Ο χρόνος στην ταινία σημαντικός.
Αυτό που θέλω να πω στους θεατές της ταινίας είναι να εμπιστευτούν το βλέμμα τους και να ακούσουν την καρδιά τους. Και να χαλαρώσουν στα διαλείμματα. Αυτό είναι αρκετό.

ΕΝΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ
[Με τον Laszlo Krasznahorkai] Γνωριστήκαμε το 1985 τότε είχε δημοσιεύσει το πρώτο του μυθιστόρημα. Είχα διαβάσει το χειρόγραφο, μού άρεσε. Τον συνάντησα τού είπα ότι μ' άρεσε, ότι ήθελα να το κάνω ταινία. Τότε όμως δεν μπορέσαμε να το κάνουμε για πολιτικούς λόγους, τότε ήμουν persona non grata στην Ουγγαρία. Δεν μου έδιναν λεφτά. Δεν μπορέσαμε να το κάνουμε.
Τότε του είπα για την ιδέα που είχα για την ταινία Κολαστήριο. Και συνεργαστήκαμε στο σενάριο. Μέχρι σήμερα δουλεύω μαζί.
Είναι πολύ καλός συγγραφέας. Αν διαβάσεις τα μυθιστορήματα του θα πεις ότι είναι αδύνατο να γυριστούν ταινίες. Είναι πολύ λογοτεχνικά, είναι γεμάτα εσωτερικούς μονολόγους. Χρησιμοποιεί μια άψογη λογοτεχνική γλώσσα, η οποία όμως είναι αδύνατο να αποδοθεί κινηματογραφικά. Αυτό που είναι για μένα σημαντικό είναι η οπτική του γωνία, το πως βλέπει τους ανθρώπους. Αυτή είναι η αιτία που συνεργαζόμαστε.
Όταν δουλεύουμε μαζί ποτέ δεν συζητάμε για την τέχνη. Συζητάμε για την αληθινή ζωή, για συγκεκριμένες καταστάσεις."
[Ο Laszlo Krasznahorkai είναι ο συν-σεναριογράφος στις τρεις τελευταίες ταινίες του Bela Tarr -Κολαστήριο (Karhozat,1987) , Satantango (1994) , Οι Αρμονίες του Werckmeister (Werckmeister Harmoniak, 2000)- και βασικός υπεύθυνος για την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που τις χαρακτηρίζει. Μακροσκελείς προτάσεις, ατελείωτες παράγραφοι, εσωτερικοί μονόλογοι, λεπτομερής και εξαιρετικά αναλυτική περιγραφή, και ένα ύφος όπου ο Doestoyevsky συναντά τον Kafka, αποτελούν τα στοιχεία της λογοτεχνικής του ταυτότητας. Σύμφωνα μ' ένα κριτικό ο Krasznahorkai "από το υλικό δημιουργεί το μεταφυσικό και από το μεταφυσικό το υλικό".]

(Συνέντευξη Δημήτρης Μπάμπας. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πρώτο Πλάνο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ευχαριστούμε την Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη, για τη συμβολή στην πραγματοποίηση αυτής της συνέντευξης)