(μια συνέντευξη)

Δεν έχει δύο ώρες που έχει φθάσει στην Θεσσαλονίκης και ήδη έχει παρουσιάσει την ταινία του El Sur στο κοινό της Θεσσαλονίκης (μεταξύ των θεατών και το μέλος της κριτικής επιτροπής ελληνοαμερικανός Alexander Payne). Κατά την διάρκεια της προβολής, με μια επιμονή στην λεπτομέρεια που χαρακτηρίζει και το έργο του, θα ενοχληθεί για τις συνθήκες προβολής και θα ζητήσει από τον υπεύθυνο να διορθώσει το κάδρο. Αργότερα και καθώς η συνέντευξη του στο Πρώτο Πλάνο πλησιάζει προς το τέλος της, ο Victor Erice ξαφνικά υψώνει το τόνο της φωνής του: ήταν αγανακτισμένος ή μάλλον οργισμένος, για την παγκόσμια κυριαρχία το «βορειοαμερικάνικου σινεμά».
Όμως τα λίγα αυτά λεπτά έντασης υπήρξαν η εξαίρεση στον κανόνα. Μιλώντας με το πάθος ενός αληθινού δημιουργού αλλά και με την γαλήνη και τον στοχασμό ενός πραγματικού ποιητή του κινηματογράφου, ο Victor Erice δίνει στο συνομιλητή του μια αίσθηση βεβαιότητας και ηρεμίας…

3 ΤΑΙΝΙΕΣ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ
Πάντα θυμάμαι τον εαυτό μου να δουλεύει, να έχει ιδέες, να ετοιμάζει σχέδια για ταινίες,. Πριν ετοιμάσω την τελευταία μικρού μήκους ταινία με τίτλο Lifeline (σ.τ.σ. μέρος της σπονδυλωτής Ten minute older) δούλευα για τρία χρόνια για μια μεγάλου μήκους. Ήμουν έτοιμος να αρχίσω τα γυρίσματα όμως ο παραγωγός ακύρωσε την παραγωγή.
Η πιο συχνή ερώτηση που μου κάνουν οι δημοσιογράφοι είναι «γιατί έχω κάνει τόσο λίγες ταινίες;». Απαντώ πάντα με τον ίδιο τρόπο: δεν υπάρχει γι’ αυτή την ερώτηση μόνο μια απάντηση, αλλά ίσως περισσότερες από δύο απαντήσεις. Από τη μια υπάρχουν οι δεδομένες συνθήκες στην κινηματογραφική βιομηχανία της χώρας μου. Από την άλλη, αυτό ίσως να οφείλεται στον δικό μου χαρακτήρα: έχω μεγάλη δυσκολία να δημιουργώ να σκηνοθετώ ταινίες με το θέμα των οποίων δεν έχω κάποιου είδους σχέση, κάποια επαφή. Έχω μια πολύ σαφή συνείδηση των ορίων μου.

EL ESPIRITO DE LA COLMENA, ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ;
Στην ταινία υπάρχουν δύο όψεις: η πρώτη είναι μια πολιτική αλληγορία για την δικτατορία του Φράνκο, ενώ η άλλη είναι μια ιστορία για ένα κοριτσάκι που ανακαλύπτει τον εαυτό της. Νομίζω ότι πιο σημαντική πλευρά στην ταινία είναι η δεύτερη. Όταν γύριζα την ταινία για μένα αυτή η πλευρά της ήταν η πιο σημαντική –όμως πιστεύω ότι τελικά αυτή έχει διασωθεί μέσα στο χρόνο. Γιατί η ταινία είναι πιο κοντά στην ποίηση παρά με τη αφήγηση κάποιας ιστορίας. Η ποίηση αφηγείται την ιστορία και ταυτόχρονα την ομορφαίνει. Η ποίηση έχει σχέση με το δεδομένο ιστορικό περιβάλλον, όμως ταυτόχρονα δημιουργεί και τον δικό της χρόνο. Αυτός είναι ένας χρόνος χωρίς χρονολογία, άχρονος, είναι χρόνος που βλέπουμε ότι υπάρχει στο βλέμμα των μωρών, των μικρών αγοριών και κοριτσιών πριν ακόμα αρχίζουν να σκέφτονται, πριν να έχουν να συνείδηση του εαυτού τους.

EL SOL DEL MEMBRILLO, ΕΝΑ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ;
Για μένα δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ντοκιμαντέρ και ταινία μυθοπλασίας. Πιστεύω ότι οποιαδήποτε πραγματικότητα καταγράφεται με την κινηματογραφική κάμερα γίνεται μια κινηματογραφική πραγματικότητα. Πρέπει να θυμηθούμε ότι ο κινηματογράφος στις απαρχές του δεν είχε ανάγκη από σενάρια και ηθοποιούς –αυτό που έκανε ήταν να κινηματογραφεί την πραγματικότητα και να δημιουργεί την κινηματογραφική πραγματικότητα. Γι’ αυτό δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα σ’ ένα ντοκιμαντέρ και μια ταινία μυθοπλασίας.

Ο ΧΡΟΝΟΣ
Ο χρόνος είναι βασικό στοιχείο του κινηματογράφου. Το σινεμά είναι η τέχνη του χρόνου σε χωρική φόρμα, σε μορφή χώρου. Επειδή απ’ όλες τις τέχνες ο κινηματογράφος είναι ο πιο ειδικός για να συλλάβει και να παρουσιάσει όχι μόνο το πέρασμα του χρόνου, αλλά την ίδια την ροή του χρόνου. Και άλλες γλώσσες τεχνών όπως της ζωγραφικής ή της λογοτεχνίας μπορούν να συλλάβουν τον χρόνο, όμως ο κινηματογράφος είναι μοναδικός που μπορεί να απεικονίσει την ροή του χρόνου. Αυτό το στοιχείο είναι εξαιρετικό. Θα μπορούσαμε να πούμε για τον κινηματογράφο αυτό που είχε πει ο Jean Cocteau για το σινεμά: ότι «είναι η τέχνη που συλλαμβάνει τον θάνατο εν δράσει, εν ώρα εργασίας (“La mort au travail”)». Ανεξάρτητα αν μπροστά στην κάμερα είναι ένας επαγγελματίας ηθοποιός ή ένας ερασιτέχνης, η κάμερα καταγράφει μια στιγμή μοναδική, η οποία δεν πρόκειται ποτέ να συμβεί ξανά. Ακόμα και για το μεγαλύτερο σταρ του Χόλιγουντ όταν βρίσκεται μπροστά στην κάμερα αυτό που βλέπουμε είναι αρχή της φθοράς του χρόνου, στο επόμενο λεπτό θα έχει γεράσει απειροελάχιστα. Όταν βλέπουμε μια ταινία μ’ ένα ηθοποιό που έχει πεθάνει αναστατωνόμαστε. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σινεμά δίνει ζωή στους πεθαμένους. Ο Bazin (σ.τ.σ. ο σημαντικότερος θεωρητικός του κινηματογράφου, ο πατέρας των Cahiers du Cinema) έλεγε ότι το σινεμά είναι η τέχνη του θανάτου. Πιστεύω ότι είχε δίκιο.

Ο ΘΕΑΤΗΣ ΚΑΙ Η ΤΑΙΝΙΑ
Ο θεατής είναι σημαντικός. Αν δεν υπάρχει κάποιος να δει μια ταινία τότε η ταινία δεν υπάρχει. Στην ιστορική πορεία του κινηματογράφου η στάση του θεατή απέναντι στις ταινίες έχει αλλάξει: ο θεατής πέρασε από μια στάση πολύ παθητική σε μια στάση πιο συμμετοχική. Ανήκω σε μια γενιά για την οποία η κινηματογραφική αίθουσα ήταν κάτι πολύ βασικό. Ήταν σημαντική επειδή είναι ένας δημόσιος χώρος, όπου βλέπεις την ταινία μαζί με άλλους θεατές. Βγαίνεις από την ιδιωτική σφαίρα και περνάς σ’ ένα δημόσιο χώρο. Πιστεύω ότι θα ήταν μεγάλη απώλεια για τον κινηματογράφο αν εξαφανιζόταν η αίθουσα ως ένας κοινωνικός και δημόσιος χώρος και να καταλήξουμε να είμαστε κλεισμένοι στους ιδιωτικούς μας χώρους. Πιστεύω ότι το να βλέπεις μια ταινία ήταν πάντα μια κοινωνική πράξη.

Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ
Πιστεύω ότι όλες οι φάσεις στην διαδικασία παραγωγής μιας ταινίας είναι σημαντικές και έχουν την ίδια σημασία. Για μένα είναι πολύ σημαντικά τα γυρίσματα: τότε είναι η στιγμή που οι ιδέες που είχες αποκτούν σάρκα και οστά, εκεί βλέπεις όλα αυτά που σκέφθηκες στο σενάριο να παίρνουν ανθρώπινη μορφή. Επίσης για μένα είναι πολύ σημαντική η στιγμή που η ταινία έρχεται αντιμέτωπη με τους θεατές. Είναι τελική πράξη της δημιουργίας. Δεν πιστεύω ότι η ταινία ολοκληρώνεται δεν αν προηγουμένως δεν προβληθεί μπροστά στους θεατές.

ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΑΙΝΙΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ.
Έχω σχέδια και ιδέες για ταινίες μεγάλου μήκους και μικρού. Γενικά δεν μιλώ γι’ αυτά γιατί είμαι προληπτικός. Η εμφάνιση του digital video τα τελευταία χρόνια είναι πολύ σημαντική αλλαγή στις τεχνολογίες του σινεμά. Σου επιτρέπει καθημερινά να χρησιμοποιείς την κάμερα για να καταγράφεις τις ιδέες σου. Χρησιμοποιώ την ψηφιακή κάμερα καθημερινά, συλλέγοντας υλικό για να χρησιμοποιηθεί στην νέα μου ταινία. Δεν πιστεύω ότι η ψηφιακή τεχνολογία αλλάζει το ύφος ενός σκηνοθέτη.
Γενικά έχει μια θετική επίπτωση. Είναι πολύ σημαντική ως τεχνολογία γιατί κάνει την δημιουργία μιας ταινίας προσιτή στον καθένα: επιτρέπει σ’ όλους να δοκιμάσουν το μέσο και να εκφράσουν ανησυχίες, προβληματισμούς κ.λπ.. Οι νέες τεχνολογίας εκδημοκρατίζουν την κινηματογραφική τεχνική. Ανοίγει έτσι ο δρόμος για ανανέωση στην κινηματογραφική γλώσσα -μια ανανέωση που δεν επέτρεπε η κινηματογραφική βιομηχανία. Μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας μπορούμε να έχουμε μορφές αφήγησης που υπήρχαν μόνο στην λογοτεχνία, όπως η προσωπική μαρτυρία, το ημερολόγιο κ.λπ.. Έτσι ο κινηματογράφος αρχίζει και μοιάζει με την ζωγραφική: ο σκηνοθέτης, όπως ο ζωγράφος έχει μια πιο προσωπική σχέση με αυτό που κάνει.

Ο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ
Πιστεύω ότι οι πιο σημαντικές επιρροές που έχουμε είναι πάντα υποσυνείδητες. Και αυτές έρχονται στην επιφάνεια μ’ ένα φυσικό τρόπο. Νομίζω ότι στην διάρκεια μιας ζωής μέσα στον κινηματογράφο υπάρχουν εποχές που κάποιος σκηνοθέτης (ή κάποιος καλλιτέχνης γενικότερα) μπορεί να σε επηρεάσει περισσότερο, και μετά σ’ άλλες εποχές αυτός που σε επηρεάζει να είναι κάποιος άλλος. Για το έργο που κάνουμε πάντα οφείλουμε μια υποχρέωση στους αγαπημένους δημιουργούς, σ’ αυτούς με τους οποίους έχουμε μια συναισθηματική σχέση -και αυτοί οι οποίοι είναι οι πιο αγαπημένοι μας δεν είναι απαραίτητο να’ ναι και οι πιο διάσημοι. Υπάρχει ένας δημιουργός που μέσα σ’ αυτή την ροή του χρόνου, για μένα είχε πάντα την ίδια δύναμη, έχει το ίδιο φως. Είναι ο Charlie Chaplin. Είναι ο πιο μεγάλος -και σαν σκηνοθέτης και σαν ηθοποιός. Είναι πάνω από την ιστορία του κινηματογράφου.

ΤΟ ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΣΙΝΕΜΑ
Το ζήτημα στο ισπανικό κινηματογράφο δεν είναι τα πρόσωπα των σκηνοθετών, αλλά οι δομές της κινηματογραφίας. Η μοίρα του ισπανικού κινηματογράφου είναι η μοίρα του ευρωπαϊκού σινεμά γενικότερα. Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα του ευρωπαϊκού σινεμά; του ελληνικού, του ιταλικού, του γαλλικού; Η απόλυτη κυριαρχία της αγοράς και της βορειοαμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας σ’ όλες τις ευρωπαϊκές οθόνες. Τώρα οι αμερικάνικες ταινίες, ακόμα και αν αποτύχουν στην Αμερική, κάνουν απόσβεση στις ευρωπαϊκές χώρες. Παλαιότερα αυτό δεν συνέβαινε. Μια αμερικάνικη ταινία με 800 κόπιες καταλαμβάνει όλες τις ευρωπαϊκές οθόνες. Αυτή η δικτατορία της αγοράς είναι πολύ πιο χειρότερη και από την δικτατορία του Φράνκο. Το αποτέλεσμα είναι από κάθε χώρα να διασώζεται ένας μόνο σκηνοθέτης - αλλά ένας άνθρωπος δεν μπορεί να εκφράσει το σινεμά μιας χώρας, την κοινωνία και τον πολιτισμό της. Ο κινηματογράφος έχει εγκαταλειφθεί από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις –μόνο η γαλλική κυβέρνηση τον υπερασπίζεται. Χρειάζεται όμως να υπάρξει και από άλλες κυβερνήσεις μια τέτοια στάση.

ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ.
Η εντύπωση που έχω για το φεστιβάλ είναι εξαιρετική: η αίθουσα που προβαλλόταν η ταινία μου ήταν γεμάτη. Δεν πηγαίνω στα φεστιβάλ. Ήρθα εδώ γιατί ξέρω τι είναι το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Βρίσκομαι εδώ γιατί το φεστιβάλ είναι ένας χώρος αντίστασης απέναντι στην δικτατορία της αγοράς. Πιστεύω σ’ ένα σινεμά της αντίστασης, και το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης υπερασπίζεται αυτό το σινεμά.

(Μετάφραση από τα ισπανικά: Alfonso Calderon. Συνέντευξη Δημήτρης Μπάμπας. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Πρώτο Πλάνο )