(Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης)
του Vsevolod Pudovkin
(Σημειώσεις για την ταινία)

Η ταινία είναι μια κρατική ανάθεση στον σκηνοθέτη. Γυρίζεται με αφορμή την δέκατη επέτειο από την επανάσταση των μπολσεβίκων. Παρόλο που η άλλη ταινία που γυρίστηκε μ’ αυτήν την αφορμή – το October του Sergei Eisenstein - αντιμετώπισε προβλήματα λογοκρισίας από τους ιθύνοντες (ο Στάλιν έχει ήδη επικρατήσει στην εσωκομματική πάλη), η ταινία αυτή ολοκληρώνεται χωρίς προβλήματα.
Κάτι που μας κάνει να υποθέσουμε ότι η ταινία αντανακλά τον επίσημο λόγο του καθεστώτος για την επανάσταση του 17.
 
Η ταινία είναι μέρος της «Τριλογίας για την Επανάσταση» που ο ο Pudovkin γύρισε. Οι άλλες δύο ταινίες είναι η Mother (1926) και το Storm Over Asia (1928).

Ο σκηνοθέτης της Vsevolod Pudovkin υπήρξε μαθητής του Lev Kuleshov, του οποίου η θεωρία για το μοντάζ επηρέασε όλους τους σκηνοθέτες της ρώσικης πρωτοπορίας. Σύμφωνα μ’ αυτήν (και με την εξέλιξή της) το μοντάζ είναι κάτι πέρα από μια απλή συναρμογή των πλάνων. Είναι ένας τρόπος να προκληθεί συγκίνηση, αλλά και να αναπτυχθεί και ένας στοχασμός.
Στην ταινία ο Pudovkin χρησιμοποιεί και τις δύο αυτές διαστάσεις του μοντάζ. Κυρίως όμως την πρώτη.
 
Ο τίτλος της ταινίας αναφέρεται στην Αγία Πετρούπολη που ήταν η τσαρική πρωτεύουσα την εποχή της επανάστασης. Η λέξη τέλος υπονοεί την αλλαγή του ονόματος της σε Λένινγκράντ. Σήμερα η πόλη λέγεται πάλι Αγία Πετρούπολη.

Ο Vsevolod Pudovkin ήταν ένας βετεράνος του Α! Παγκόσμιου Πολέμου, μάλιστα είχε αιχμαλωτισθεί από τους Γερμανούς. Και γι’ αυτό το επεισόδιο του Πολέμου, που έχει κεντρική θέση στην ταινία, μοιάζει να έχει και έναν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα.

Η ταινία αφηγείται τα γεγονότα που οδήγησαν στην επανάσταση του '17. Με κεντρικό άξονα τη ζωή κάποιων χαρακτήρων, παρουσιάζονται: Η αγροτική ζωή, η αστικοποίηση, το εργοστάσιο και το προλεταριάτο, οι απεργίες, ο Α! Παγκόσμιος Πόλεμος, η πολιτική αστάθεια, η επανάσταση των μπολσεβίκων, η έφοδος και η κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων.

Παρόλο που στην αφήγηση της μπορούμε να αναγνωρίσουμε κάποιους «κεντρικούς» χαρακτήρες, ωστόσο ο σκηνοθέτης συχνά απομακρύνεται από αυτούς για να αφηγηθεί τη δράση των μαζών. Υπάρχει μια αντίληψη για τον ήρωα–ως- μέλος-του συνόλου, και όχι για τον ήρωα –άτομο.
Μοιάζει να είναι οι «κεντρικοί χαρακτήρες» της ταινίας ένας τρόπος για να συνδεθούν τα γεγονότα της δράσης.
Δεν διαμορφώνουν οι ήρωες τη δράση, όπως συμβαίνει συνήθως στο κλασικό σινεμά. Είναι η «επαναστατική μάζα» που διαμορφώνει τη δράση και οι ήρωες  είναι απλώς ενταγμένοι μέσα σ’ αυτήν. 

Η ταινία χαρακτηρίζεται από δύο ειδών πλάνα: γενικά-μακρινά πλάνα και κοντινά πλάνα. Τα μεσαία πλάνα που τόσο συχνά χρησιμοποιεί το κλασικό χολιγουντιανό σινεμά εδώ σχεδόν απουσιάζουν.
Τα γενικά πλάνα παρουσιάζουν την πόλη και τη δράση, ενώ τα κοντινά πλάνα τα πρόσωπα της δράσης. Όχι μόνο τους κεντρικούς χαρακτήρες, αλλά και πρόσωπα από το ανώνυμο πλήθος. Υπάρχει μια ασυνήθιστα υψηλή αναλογία κοντινών πλάνων ως προς τα συνολικά πλάνα της ταινίας.
Όλα τα πλάνα είναι σταθερά, με την εξαίρεση του τελευταίου τράβελινγκ, με το οποίο ο σκηνοθέτης εικονογραφεί την είσοδο στα καταληφθέντα Χειμερινά Ανάκτορα και την επιτυχή κατάληξη της Επανάστασης.

Κατά τη διάρκεια της αφήγησης, ο Pudovkin, με μέσο το μοντάζ, δημιουργεί μια σειρά από αντιθέσεις και συγκρούσεις: Η ύπαιθρος και η πόλη, η αγροτική ζωή και το εργοστάσιο, οι αστοί και οι προλετάριοι, ο ακραίος πλούτος και η εξαθλίωση, ο άνθρωπος και το αστικό τοπίο της μεγαλούπολης, οι εργάτες και οι μηχανές, η ειρήνη και ο πόλεμος.
Όλες αυτές οι αντιθέσεις και συγκρούσεις μεταφέρουν τους ήρωες (και μαζί τους τον θεατή) από τη μια κατάσταση στην άλλη. Με τελικό σταθμό την επανάσταση.

Αυτές οι αντιθέσεις είναι ένας μηχανισμός που χρησιμοποιείται και στο μελόδραμα.
Καθώς ο συναισθηματικός τόνος κυριαρχεί σ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, αυτή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως ένα είδος στρατευμένου πολιτικού μελοδράματος. Όπως έγραψε και ο Gilberto Perez: “Αν ο Dreyer αποκαθάρει το μελόδραμα και καθιστά πνευματικό, ο Pudovkin το πολιτικοποιεί και το κάνει στρατευμένο.”

Δημήτρης Μπάμπας