(Μέσα από τον καθρέφτη)
του Ingmar Bergman
(κείμενο του Θόδωρου Αγγελόπουλου)

Έργο δωματίου περισσότερο σαν εσωτερικός χώρος παρά σαν εξωτερικός το «Μέσα από τον καθρέφτη», γυρίστηκε το 1960 και πήρε το 1961 το Όσκαρ της καλύτερης ξένης ταινίας.
Σ’ ένα νησάκι της Βαλτικής περνούν τις διακοπές τους η Κάριν με τον άντρα της, ο 17χρονος αδελφός της και ο νεοφερμένος έπειτα από μακροχρόνιο ταξίδι στην Ελβετία πατέρας της. Η αρρώστια που πέρασε η Κάριν και που μια κρίση της θα αποτελέσει την έκρηξη μιας λανθάνουσας κρίσης συνείδησης, είναι το μοναδικό αφηγηματικό στοιχείο. Αφηγηματικά όλα ξεκινούν και ξαναγυρίζουν εκεί και τελικά η περίπτωση της Κάριν γίνεται ο συναισθηματικός ή ψυχολογικός ερεθισμός που θα οδηγήσει τους τρεις άλλους σε μια βεβαίωση, μια αναθεώρηση ή μια ανακάλυψη ξεχωριστής σημασίας.
Η ταινία αρχίζει με μια φράση της Προς Κορινθίους: «Τώρα βλέπουμε όπως μέσα από έναν καθρέφτη! Τότε θα είμαστε πρόσωπο με πρόσωπο» η φράση αυτή που αποτελεί μία από τις κορυφαίες βεβαιότητες του χριστιανισμού, συνιστά μία από τις κορυφαίες αβεβαιότητες του Μπέργκμαν. Γιατί η ταινία καταληκτικά κλείνει με μια συζήτηση ανάμεσα στον πατέρα και στο γιο που δίνει διαφυγή στην αγωνία του Μπέργκμαν και τη μοναδική του βεβαιότητα.
– Όταν αγκάλιαζα την Κάριν, τότε για πρώτη φορά κατάλαβα. Όλα είναι δυνατά… είναι αφόρητο… δεν θα μπορούσα να ζήσω έτσι.
– Πρέπει να βρεις κάτι να κρατηθείς. Η αγάπη είναι κάτι τέτοιο. Από την πιο καθαρή ως την πιο ταπεινή».
Αλλά εκεί που θα περάσει όλη η αγωνιώδης προσπάθεια του Μπέργκμαν να καταλάβει, να δει πίσω από τον καθρέφτη, είναι στις κρίσεις της Κάριν.
Οι κρίσεις τρέλας που περνά είναι η κατάσταση αυξημένης ευαισθησίας που πλησιάζει περισσότερο τον προθάλαμο αιωνιότητας, εκστατική και τρέμουσα, Αυτός για τον οποίο αποφάσισε να απομακρυνθεί από τον άντρα της, όταν έρχεται δεν είναι ο θεός που περίμενε, αλλά μια αράχνη, σύμβολο σκοτεινό, που γλιστρά στο σώμα της και χάνεται στο μάκρος του τοίχου. Ο θεός δεν ήρθε, δεν θα ’ρθει αλλά όπως λέει ο πατέρας της, η αγάπη που της έχουν οι δικοί της μπορεί να την βοηθήσει, μπορεί να είναι το υποκατάστατο ενός χαμένου θεού. Για μια ακόμη φορά όλο το βαρύ μεταφυσικό φορτίο του Μπέργκμαν είναι μεταφερμένο εδώ. Και είτε το δέχεται κανείς είτε όχι, η τιμιότητα του διαλόγου υποχρεώνει σε προσοχή.
Όπως και σε άλλες του ταινίες, αλλά πολύ περισσότερο εδώ, η μορφή μοιάζει υποταγμένη στο θέμα, στο διάλογο. Απουσιάζουν οι μορφικές αναζητήσεις και τα εκφραστικά του μέσα θα έμοιαζαν κοινά αν δεν ήταν τόσο έντονη η παρουσία του κατακτημένου ύφους. Η μόνη αντίρρηση είναι ότι υπάρχει κάποια υπερβολή στην εκφραστική λειτουργία των διαλόγων που ορισμένες φορές αχρηστεύει σχεδόν την εικόνα. Η μουσική, είναι κονσέρτο για βιολοντσέλο του Μπαχ, αποδεικνύει για μια ακόμη φορά την κινηματογραφικότητα που έχει η συναισθηματικά αδιάθετη προκλασική μουσική. Η φωτογραφία λιγότερο προσεγμένη από άλλες φορές και οι ηθοποιοί καλοί με έντονη όμως συχνά την θεατρική άρθρωση.

Θόδωρος Αγγελόπουλος


[Το κείμενο αναδημοσιεύεται από τον ιστότοπο Φρέαρ. Βρίσκεται στο σύνδεσμο http://frear.gr/?p=9472
Συνοδεύεται απο το παρακάτω σημείωμα που υπογράφει ο επιμελητής του Αλέξανδρος Κορδάς
Μετά το πέρας των σπουδών του στο Παρίσι το 1964, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γράφει για ένα διάστημα κριτικές κινηματογράφου στην αριστερή απογευματινή εφημερίδα Δημοκρατική Αλλαγή, εκεί θα γνωριστεί και με τον διανοούμενο Βασίλη Ραφαηλίδη• ενώ ο δεύτερος γράφει κυρίως κριτικές για σοβιετικές και αμερικάνικες ταινίες, ο πρώτος καταπιάνεται με τις ευρωπαϊκές. Η κριτική που ακολουθεί είναι για την ταινία του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν Μέσα από τον καθρέφτη, πρώτη της περίφημης Τριλογίας της Σιωπής. Την ανακάλυψα τυχαία μέσα στο αρχείο ενός εκλιπόντα ηχολήπτη της Φίνος Φιλμ. Είχε κόψει με προσοχή το φύλλο της εφημερίδας, θέλοντας προφανώς να κρατήσει μόνο την κριτική του σπουδαίου σκηνοθέτη. Από το απόκομμα λείπει δυστυχώς η ημερομηνία. ]