(για τις La Peau douce & La Nuit américaine του François Truffaut)
Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία La Peau douce (1964) που προσφέρει στον ανύποπτο θεατή μιας ταινίας του François Truffaut/ Φρανσουά Τρυφώ, μια μικρή έκπληξη: Σ' αυτήν τη σκηνή η ηρωίδα, μετά το πρωινό σ' ένα μικρό μοτέλ, αφήνει έξω από την πόρτα τον δίσκο του πρωινού. Μόλις κλείσει την πόρτα ένα μικρό γατάκι πλησιάζει και αρχίζει να γλείφει το γάλα που απέμεινε. Μια σκηνή εκτός αφηγηματικής γραμμής, χωρίς καμία απολύτως σχέση ή σύνδεση με την υπόλοιπη ιστορία.
Ένα χαριτωμένο συμβάν που σκοπό έχει να εκμαιεύσει ένα μειδίαμα από τον θεατή;
Μια στιγμή τρυφερότητας σε μια σκληρή ιστορία σχέσεων;
Μια μικρή πινελιά που σχεδιάζεται από τον Τρυφώ προς τέρψιν του ιδίου και του κοινού του;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα μοιάζει να δίνεται από τον ίδιο τον σκηνοθέτη αρκετά χρόνια αργότερα.
Σχεδόν μια δεκαετία μετά από αυτήν τη σκηνή, στην ταινία La Nuit américaine(1973) -που κέρδισε το Όσκαρ ξένης ταινίας-, ο σκηνοθέτης κινηματογραφεί μια ανάλογη σκηνή. Αυτή την φορά όμως δεν είναι ένα απλώς και μόνο χαριτωμένο συμβάν, προορισμένο να εκμαιεύσει το μειδίαμα από τον θεατή: ο Τρυφώ αναπαριστά το συμβάν, αυτή τη φορά από άλλη οπτική γωνία. Η σκηνή περιγράφει την προσπάθεια του κινηματογραφικού συνεργείου να πειθαρχήσει ένα ανυπότακτο γατάκι, να το αναγκάσει να υποδυθεί ένα ρόλο. Το γατάκι μόνο μετά από αρκετά γυρίσματα θα κάνει αυτό που ο θεατής είδε στην προηγούμενη ταινία: θα πάει κατευθείαν στο δίσκο και θα γευτεί το γάλα.
Αυτή η αλλαγή οπτικής γωνίας δεν είναι χωρίς νόημα: η ταινία La Nuit américaine είναι το δικό του 8 1/2 , η προσπάθειά του Τρυφώ να περιγράψει με κάποια αποστασιοποίηση, είναι αλήθεια, τις αγωνίες ενός σκηνοθέτη τη στιγμή της δημιουργίας. Παρ' όλο που η αφήγησή της είναι προσανατολισμένη στους ηθοποιούς και τις ερωτικές τους περιπέτειες, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, ο θεατής δεν μπορεί να αποφύγει τους συνειρμούς: στον ρόλο του σκηνοθέτη βρίσκεται ο ίδιος ο Τρυφώ.
Όμως αυτή ιδιότυπη επανεγγραφή, μια δεκαετία αργότερα, μίας σκηνής -αρκετά περιπαικτικής και ανάλαφρης στην υφή της- έχει και κάποιες άλλες ενδιαφέρουσες υποδηλώσεις. Αποτελεί μια προτροπή του σκηνοθέτη στον θεατή των ταινιών του να αντιμετωπίσει το έργο του ως ένα ενιαίο σύνολο, ως πολλές και διαφορετικές εκδοχές μίας εικόνας που ο σκηνοθέτης στη διάρκεια μίας ζωής προσπαθεί να σκηνοθετήσει. Επανεντάσσοντας την στην ταινία La Nuit américaine, πέρα από το ότι καλεί τον θεατή να ρίξει μια κλεφτή ματιά στα παρασκήνια -ένα ιδιόμορφο making of-, να συμμεριστεί για λίγο την αγωνία της δημιουργίας, ο Τρυφώ ρίχνει και ένα βλέμμα νοσταλγίας στο κινηματογραφικό του παρελθόν.
Δημήτρης Μπάμπας
