(για την ταινία De l'origine du XXIe siècle του Jean- Luc Godard)

Jean- Luc Godard & Anne-Marie Miéville.
De l'origine du XXIe siècle- The Old Place- Liberté et Patrie- Je vous salue, Sarajevo
(Βιβλίο και DVD).
ECM Cinema, 2006.

Αντισυμβατικός κριτικός κινηματογράφου και ρηξικέλευθος σκηνοθέτης ο Jean- Luc Godard άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε (αλλά και γράφουμε για το) σινεμά. Στην ταραγμένη δεκαετία του 60, οι ταινίες του έγιναν το μανιφέστο μιας ανήσυχης γενιάς. Ένα μανιφέστο που αμφισβητούσε όχι μόνο τις συμβάσεις του κινηματογράφου αλλά και αυτές της καθεστηκυίας τάξης. Κάποτε στο κέντρο της προσοχής όλων σήμερα διατηρεί τη θέση ενός απόμακρου παρατηρητή, ενός σχολιαστή όσων διαδραματίζονται στο πεδίο του πολιτισμού.
Παρόλο που οι μεγάλου μήκους ταινίες του με δυσκολία φθάνουν στις κινηματογραφικές αίθουσες (τις πρόσφατες Éloge de l'amour, Notre Musique μπορεί κάποιος να αναζητήσει στα video club) ο λόγος του και οι εικόνες του εξακολουθούν να αξίζουν της προσοχής όλων μας. Η τρίγλωσση έκδοση (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά) από τη γνωστή δισκογραφική εταιρεία ECM ενός DVD με τέσσερις μικρού μήκους ταινίες και ενός συνοδευτικού βιβλίου που περιέχει μια καταγραφή του λόγου τους αλλά και ένα μικρό δοκίμιο του Michel Althen, είναι μια ευκαιρία για το θεατή-αναγνώστη να έρθει σε επαφή με μια ελάχιστα γνωστή πλευρά του γαλλο-ελβετού δημιουργού και της συντρόφου και συνεργάτιδας του Anne-Marie Miéville.
Πολύ μακριά από ένα αφηγηματικό σινεμά, και οι τέσσερις ταινίες ανήκουν σ’ ένα είδος δοκιμιακού κινηματογράφου, θραύσματα του οποίου μπορούμε να αναγνωρίσουμε στις μεγάλου μήκους ταινίες του. Αν κάποιος προσπαθούσε να εντάξει αυτές τις ταινίες μέσα στη φιλμογραφία του σκηνοθέτη θα τις συνέδεε με τη σειρά που έχει τον εύγλωττο τίτλο Histoire(s) du Cinéma την οποία γύρισε τη δεκαετία του 90. Εδώ δεν υπάρχουν χαρακτήρες, δραματική πλοκή ούτε αφήγηση κάποιας ιστορίας. Οι ταινίες αυτές επικεντρώνονται σ’ ένα θέμα το οποίο αναπτύσσεται μ’ ένα τρόπο οπτικοακουστικό μέσα από μια ροή λόγου, εικόνων και μουσικών. Το De l'origine du XXIe siècle αναφέρεται στη βία που γέννησε το 21ο αιώνα (γυρίστηκε το 2000 και ήταν μια παραγγελία από το Φεστιβάλ Καννών). Γυρισμένο το 1999 για το MoMA της Νέας Υόρκης, το The Old Place είναι μια συλλογή σχολίων και  σημειώσεων για την τέχνη στο τέλος του 20ου αιώνα. Το Liberté et Patrie (ανάθεση από την Swiss Expo, 2002) εστιάζει στο έργο του συντοπίτή του ζωγράφου Aimé Pache υπό τη σκιά της 11ης Σεπτεμβρίου. Και τέλος, με αφορμή μια φωτογραφία από τις συγκρούσεις του γιουγκοσλαβικού εμφύλιου, το Je vous salue, Sarajevo σχολιάζει το πολιτιστικό ρόλο της Ευρώπης και τη διάσταση ανάμεσα στην κουλτούρα (τον κανόνα) και την τέχνη (την εξαίρεση). Η τελευταία  ταινία μέσα από την λακωνικότητα της είναι και η πιο εύγλωττη των απόψεων του.  Κοινός τόπος και των τεσσάρων ταινιών η συμβιωτική σχέση ανάμεσα στη βαρβαρότητα του σύγχρονου κόσμου  και την τέχνη. 
Σ’ αυτές τις ταινίες ο Godard αναπτύσσει μια σειρά πρακτικές που την καταγωγή τους μπορούμε να αναζητήσουμε στις ταινίες μυθοπλασίας του. Όλες οι ταινίες ελάχιστο κινηματογραφημένο υλικό περιέχουν από τον ίδιο τον σκηνοθέτη. Συγκροτούνται από δάνεια: φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, αποσπάσματα από ταινίες μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ αλλά και δημοσιογραφικά επίκαιρα δημιουργούν μια ροή κινουμένων εικόνων πάνω στη οποία οργανώνεται μια ηχητική μπάντα με αποσπάσματα έργων μεταξύ άλλων και των Jarrett, Ravel, Chostakovich, Ferre, Beethoven. Πάνω σ’ αυτό τοποθετείται ο λόγος του αφηγητή (ή ο διάλογος των αφηγητών) ο οποίος βρίθει αποσπασμάτων από στοχαστές και λογοτέχνες όπως οι Borges, Bergson, Bataille, Wittgenstein, Blanchot, Henry James κ.α.. Είναι ένα είδος οικοτεχνικού κινηματογράφου, αφού τα πάντα δημιουργούνται μέσα στο εργαστήρι του σκηνοθέτη. Σύμφωνα με τη σκηνοθετική μέθοδο εργασίας το κινηματογραφικό, μουσικό, λογοτεχνικό δάνειο καθώς αφαιρείται από τη πηγή του, τοποθετείται σ’ ένα νέο πλαίσιο όπου παίρνει νέες διαστάσεις. Εκεί το νόημα που φέρει συνδιαλέγεται, συγκρούεται ή συμπληρώνει με αυτό άλλων δανείων που έπονται ή προηγούνται αλλά και με των δανείων – όπως είναι η μουσική ή ο λόγος του αφηγητή- σχολιαστή- που λειτουργούν ταυτόχρονα. Είναι αναμφισβήτητα μια περίπλοκη δομή, η οποία οργανώνεται με βάση τους κανόνες ενός κινηματογραφικού μοντάζ, η οποία ωστόσο παράγει ένα αποτέλεσμα που οπτικά καθηλώνει τον θεατή και ταυτόχρονα τον προκαλεί διανοητικά. Στη βάση αυτής της πρακτικής υπάρχει η ταυτότητα του ίδιου του Jean-Luc Godard ως σκηνοθέτη: ποτέ δεν υπήρξε ένας πρωτογενής δημιουργός αλλά ένας σκηνοθέτης –θεατής, αναγνώστης, ακροατής, δηλαδή ένας κριτικός που περιηγούμενος σε έργα και αλήθειες άλλων, εισπράττει εντυπώσεις και νοήματα και μέσω αυτών κατασκευάζει τη δική του αλήθεια και το δικό του έργο.

Δημήτρης Μπάμπας