(Ο καλός στρατιώτης Σβέικ)
του Karel Steklý

Βασισμένη στο κλασικό σατυρικό, αλλά δυστυχώς ανολοκλήρωτο, μυθιστόρημα του Jaroslav Hašek, αυτή η ταινία, που εμφανώς φέρει τα σημάδια του χρόνου πάνω της, είναι μια πιστή στο αντι-μιλιταριστικό πνεύμα και τη πολιτική στόχευση διασκευή του πρωτότυπου.
Κεντρικό πρόσωπο είναι ο ομώνυμος του τίτλου στρατιώτης Σβέικ. Η χρονική συγκυρία που διαδραματίζεται η αφήγηση είναι κομβική: είναι η έναρξη του καταστροφικότατου Α! παγκοσμίου πολέμου που πυροδοτεί την αφήγηση. Και ο τόπος, η ανήκουσα στην επικράτεια της Αυστρουγγρικής αυτοκρατορίας Τσεχία. Ο Σβέικ –το ρόλο υποδύεται ο Rudolf Hrusínský – βρίσκεται παγιδευμένος, χωρίς ο ίδιος να το επιδιώκει, στη δίνη του πολέμου και της παραφροσύνης που τον συνοδεύει. Τα επεισόδια που συγκροτούν την αφήγηση δεν παρά γεγονότα της παγίδευσης του και της περιπλάνησης του στο περιθώριο του εν εξελίξει πολέμου.
Συμβατική και ακαδημαϊκή στην αντιμετώπιση και διαχείριση του πρωτότυπου υλικού, η σκηνοθεσία στηρίζεται ολοκληρωτικά πάνω στους διάλογους του μυθιστορήματος, αλλά και την υποκριτική των ηθοποιών της. Τα πρόσωπα –ο ίδιος ο Σβέικ, αλλά και δευτερεύοντες χαρακτήρες- δεν αντιμετωπίζονται από τη σκηνοθεσία παρά ως κωμικές καρικατούρες. Αυτή η οπτική έχει βέβαια τις θετικές και αρνητικές συνέπειες. Φέρνει την ταινία πολύ κοντά στη δομή του πρωτότυπου μυθιστορήματος, αλλά έχει σαν αποτέλεσμα να χάνεται η αιχμηρότητα και το αναρχικό σατυρικό πνεύμα του.
Στο κέντρο της σατιρικής οπτικής του μυθιστορήματος, αλλά και της ταινίας, βρίσκεται πάντα ο Σβέικ. Αφελής και καλόβολος, υπάκουος και πάντα ευγενής, ο Σβέικ βρίσκεται αντιμέτωπος με την πραγματικότητα, του πολέμου αλλά κυρίως της εξουσίας (στρατιωτικής και όχι μόνο). Σαν χαρακτήρας, ο Σβέικ έχει απορροφήσει τον κυρίαρχο λόγο της εξουσίας, και τον αναπαράγει: διαβάζει την πραγματικότητα μ’ ένα τρόπο «λοξό», αλλά κατά κάποιο τρόπο πιστό ως προς την εξουσία (και το πνεύμα της). Και ακριβώς απ’ εδώ προκύπτει το όποιο κωμικό της ταινίας: από τη σύγκρουση της κοινής λογικής και της πραγματικότητας του πολέμου (τραγικής όπως όλοι γνωρίζουμε στην κατάληξή της), με τη γεμάτη καλοπιστία και αφέλεια αναπαραγωγή του μιλιταριστικού πνεύματος από τον ήρωα.

Δημήτρης Μπάμπας