(για την ταινία I Soliti Ignoti του Mario Monicelli)

Η ταινία αναπτύσσεται στον χώρο, που τα προηγούμενα χρόνια εξερεύνησε ο ιταλικός νεορεαλισμός. Τα περίχωρα μιας μεγαλούπολης, οι ουρές των ανέργων, οι εργατικές πολυκατοικίες, οι φυλακές: τα πρόσωπα της ταινίας ζουν σ' ένα περιβάλλον φτώχειας και εξαθλίωσης - η ανέχεια και η απουσία μιας προοπτικής στην ζωή τους, ορίζουν τις πράξεις τους. Είναι γι' αυτούς τους λόγους που "εξωθούνται" στην διάπραξη της ληστείας.
Αυτό το κοινωνικό περιβάλλον διαφοροποιεί καθοριστικά τους μικροαπατεώνες της ταινίας από τους χαρακτήρες που υπάρχουν στο αντίστοιχο χολιγουντιανό είδος (heist movie): εκεί διαπράττουν την ληστεία για να γίνουν ήρωες, για να κερδίσουν ένα προσωπικό στοίχημα, εδώ είναι υπόθεση επιβίωσης.
Ταινία συνόλου, το I Soliti Ignoti/ Ο κλέψας του κλέψαντος έχει στο κέντρο μία ομάδα και τους δεσμούς αλληλεγγύης που δημιουργεί η φτώχεια: η ομάδα σχηματίζεται και υπάρχει για το συγκεκριμένο στόχο (και διαλύεται όταν πάψει αυτός να υπάρχει). Για το σύστημα σχέσεων της ταινίας η άρνηση της συλλογικής δράσης, η πλεονεξία και η επίδειξη μιας ατομικής συνείδησης (όπως συμβαίνει με τον Cosimo) οδηγεί στην απομόνωση και την καταστροφή.
Η σκηνοθεσία αναπτύσσεται πάνω σε δύο άξονες: Από την μία υπάρχει ένα βλέμμα συμπάθειας γι' αυτά τα εκτός των τοίχων πρόσωπα (κάτι που γίνεται ιδιαίτερα φανερό στις σκηνές όπου οι χαρακτήρες αποκτούν βάθος π.χ. στο ορφανοτροφείο για τον Mario, στην φυλακή και στην σχέση του με το μωρό για τον Tiberio, στη σχέση του με την Nicoletta για τον Peppe).
Από την άλλη όμως όλο το τμήμα της ληστείας και των προετοιμασιών της προσεγγίζεται με έντονο σαρκασμό. Εδώ βρισκόμαστε στις επικράτειες της κωμωδίας και η κίνηση αυτών των παριών- να εισβάλλουν σ' ένα αστικό σπίτι και να λεηλατήσουν ένα ενεχυροδανειστήριο-, παρόλη την επιφαινόμενη επιστημονική αντιμετώπιση, σχεδιάζεται ως ένα παιχνίδι: η αδυναμία τους δεν είναι παρά η άλλη όψη της αθωότητας τους.
Ωστόσο αυτή την αδεξιότητα και την ανικανότητα που χαρακτηρίζει τα πρόσωπα θα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε με δύο τρόπους. Καταρχάς ως μια ειρωνική εκδοχή του κινηματογραφικού είδους (με τυπικότερο εκπρόσωπο το Rififi (1954)). Και κατά δεύτερο, ως μια απτή απόδειξη ότι αυτά τα πρόσωπα είναι ανίκανα να παραβιάσουν το νόμο (η ληστεία καταλήγει σ' ένα γεύμα μακαρόνια με ρεβίθια). Ο κόσμος τους δεν είναι ο κόσμος της παρανομίας (εξαίρεση αποτελεί μόνο ο Capannelle ένας χαρακτήρας που ανήκει στην πινακοθήκη μπουρλέσκ κωμωδίας, ένας κλόουν του τσίρκο).
Εν τέλει όλη αυτή η διαδικασία της ληστείας υπήρξε γι΄ αυτά τα πρόσωπα μια διαδικασία αυτογνωσίας. Η αποτυχία της ληστείας θα σημαίνει για κάποιους απ΄ αυτούς -όπως ο Peppe και ο Mario-, το τέλος της ανέμελης ζωής: ο έρωτας και η εργασία θα τους εισάγουν στην ενήλικη ζωή.

Δημήτρης Μπάμπας