(για την ταινία Divorzio all' italiana του Pietro Germi)

Πέρα από μία πνευματώδη σάτιρα των ηθών στον "υπανάπτυκτο" κοινωνικά Ιταλικό νότο, το Διαζύγιο αλά ιταλικά/ Divorzio all' italiana έχει μια άλλη διάσταση. Αυτός ο απαθής άνδρας, ο εξαρτημένος από την οικογένεια και την κοινότητα, διαθέτει μια πλευρά της προσωπικότητας του καλά κρυμμένη. Όπως μας αποκαλύπτει η ίδια η αφηγηματική δομή- το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας δεν είναι παρά οι αναπολήσεις του, καθώς επιστρέφει στο σπίτι-, πίσω απ' αυτό το πρόσωπο που μόνο νευρικά τικ διαταράσσουν την ηρεμία του, "ανήθικες" και "βρώμικες" σκέψεις κυριαρχούν. Εγκλωβισμένος από τα ήθη την οικογένεια και από την δυναστική εξουσία της ανδρικής κοινότητας αδυνατεί να βρει μια διέξοδο, να εκφράσει ένα ερωτικό λόγο. Ο πόθος του για την νεαρή Άντζελα διαρρηγνύει τους δεσμούς του με τον περίγυρο του και τον οδηγεί στην ανάπτυξη ενός εσωτερικού λόγου, καταρχάς και αργότερα στην δράση. Η διάσταση ανάμεσα σ΄ αυτά που η κοινότητα επιβάλει και σ' αυτά που ο Φεφέ (Φερντινάντος) θέλει, αποτελεί έναν από τους πυρήνες που παράγουν το κωμικό.
Η ιταλική ιδιαιτερότητα του τίτλου τον οδηγεί σε στρατηγικές αποδέσμευσης, που χωρίς να αμφισβητούν το κοινωνικό καθεστώς (κάθε άλλο αφού ο φόνος και η δίκη επικυρώνουν ως υπέρτατη αξία την Τιμή, το Onore), τον απεγκλωβίζουν και τον ελευθερώνουν (από την ανεπιθύμητη σύζυγο). Στην αφηγηματική διαδρομή μία διαδικασία απελευθέρωσης καταγράφεται: ο Φεφέ αλλά και η σύζυγός του, η Ροζαλία, ο εραστής της Καρμελίνο και τέλος η νεαρή Άντζελα (το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου) αρνούνται τα κοινωνικά ειωθότα και εκφράζουν τον πόθο τους. Υστερόβουλοι ηθοποιοί στην σκηνή του ανείπωτου πόθου, τα πρόσωπα αυτά οδηγούνται σε δολιχοδρομίες για να κατακτήσουν τον έρωτα και την ελευθερία.
Και αν στους δύο "καταραμένους" εραστές μπορούμε να διακρίνουμε μία ηρωική διάσταση -θα πληρώσουν το τίμημα του έρωτά τους αφού προηγουμένως αρνηθούν την κοινότητα (μία προσβολή που πρέπει να τιμωρηθεί παραδειγματικά)- στο πρόσωπο του Φεφέ θα αναγνωρίσουμε όλα τα χαρακτηριστικά ενός τραγικού προσώπου. Έχοντας κατορθώσει το ακατόρθωτο -να κερδίσει στον έρωτα ικανοποιώντας ταυτόχρονα την κοινότητα- ο Φεφέ θα απελευθερωθεί και θα εκφράσει ανοικτά τον πόθο του (αφού προηγουμένως τον επικυρώσει στην εκκλησία). Ωστόσο στο τέλος ένα μαύρο σύννεφο σκιάζει την ευτυχία του. Η διάσταση που καθόριζε τον Φεφέ επανέρχεται -αυτή τη φορά όμως αφορά την Άντζελα. Υπάρχει λοιπόν μια τραγική ειρωνεία στην τελευταία σκηνή της ταινίας: τώρα ο Φεφέ θα γίνει πάλι "cornouto" (δηλαδή "κερατάς"). Και η οργή του αυτήν την φορά θα είναι αληθινή.

Δημήτρης Μπάμπας