του Rainer Werner Fassbinder
Ο Rainer Werner Fassbinder, σε δηλώσεις του, διαχώρισε τις ταινίες του σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα αποτελείται από ταινίες που έχουν στο κέντρο τη ζωή της αστικής τάξης, «που είναι τοποθετημένες σ’ ένα καθορισμένο αστικό περιβάλλον. [Ενώ η δεύτερη] «κινηματογραφικές» ταινίες, που είναι τοποθετημένες σε τυπικά κινηματογραφικά περιβάλλοντα και περιέχουν το είδος της δράσης που συνήθως βλέπε κανείς στον κινηματογράφο. (…) Είναι εμπνευσμένη από ταινίες διάφορων αμερικανών σκηνοθετών».
Η Veronika Voss/ Βερόνικα Φος ανήκει σ’ αυτήν τη δεύτερη κατηγορία, αφού η ιστορία της ταινίας είναι μια προφανής αναφορά στη χολιγουντιανή ταινία του Billy Wilder, Sunset Boulevard (1950) με την Gloria Swanson. Παράλληλα, η ταινία ανήκει στην τριλογία Bundesrepublik Deutschland, μαζί με τις ταινίες The Marriage of Maria Braun (1979), Lola (1981), μια τριλογία με κεντρικές ηρωίδες γυναίκες, με φόντο το «οικονομικό θαύμα» της Δυτικής Γερμανίας.
Η αφήγηση διαδραματίζεται στο Μόναχο, το 1955 -τη χρονιά που η Δυτική Γερμανία, ανέκτησε την εθνική της κυριαρχία και μπήκε στο ΝΑΤΟ. Στο κέντρο της έχει την Veronika Voss (Rosel Zech), μια σταρ του σινεμά την περίοδο του ναζισμού, που ζει με τα υπολείμματα και τα ξέφτια της παρελθούσας λάμψης της. Συναντά τον Robert Krohn (Hilmar Thate), έναν αθλητικό ρεπόρτερ, ο οποίος γοητευμένος από την παρουσία της εμπλέκεται συναισθηματικά μαζί της. Αντιμέτωπος με την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά της, θα ξεκινήσει μια έρευνα στην κατάληξή της οποίας βρεθεί μπροστά σε μια μυστηριώδη γιατρό και τη σχέση εξάρτησης της Veronika Voss μαζί της.
Πέραν από τις αναφορές στη χολιγουντιανή παράδοση, η ταινία στηρίζεται σε κάποια πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα. Ο κεντρικός χαρακτήρας βασίζεται στην ηθοποιό –σταρ την περίοδο του ναζισμού, την Sybille Schmitz. Στην αρχή της καριέρας της έπαιξε στην ταινία του Pabst, Diary of a Lost Girl (1929), και του Dreyer, Vampyr (1932), αλλά γνώρισε το απόγειο της δόξας την περίοδο του ναζισμού υποδυόμενη ρόλους femme-fatale. Μετά την κατάρρευση του ναζισμού, η καριέρα της ουσιαστικά διακόπηκε και αποξενωμένη απ’ όλους, λόγω της συμπεριφοράς της, κατέληξε αλκοολική και ναρκομανής σε ψυχιατρική κλινική. Αυτοκτόνησε στις 13 Απριλίου του 1955, σε ηλικία 45 χρονών.
Κινηματογραφημένη σε ασπρόμαυρο, με την εξαιρετική φωτογραφία του Xaver Schwarzenberger ένα φόρο τιμής στα κλασικά φιλμ νουάρ, η ταινία αναπαράγει όλα τα αρχέτυπα του είδους, εμμένοντας στο σκοτεινό φαταλισμό και το μελόδραμα. Το τραγικό πρόσωπο της ταινίας –η Veronika Voss– μοιάζει να ακολουθεί μια ήδη εκ των προτέρων προκαθορισμένη διαδρομή προς την καταστροφή, και ο κεντρικός ανδρικός χαρακτήρας –ο αθλητικός ρεπόρτερ–, παγιδευμένος στα δίκτυα της σκοτεινής γοητείας της, είναι ανίσχυρος να την αποτρέψει από τον αφανισμό.
Συντεταγμένες του χαρακτήρα της Veronika Voss -που η Rosel Zech υποδύεται μ΄ έναν τόνο μελοδραματικής υπερβολής, τόσο κοινής στο Χόλιγουντ της κλασικής περιόδου-, είναι μια τραγική αίσθηση μεγαλείου και παράνοιας, απόρροια της σχέσης της με το παρελθόν και των εξαρτήσεων της: τόσο από ουσίες όσο και από πρόσωπα. Κυρίως όμως η ηρωίδα στιγματίζεται από την αδυναμία να συνδιαλλαγεί με την απώλεια της αίγλης της και το πέρασμα του χρόνου: και αυτό την κάνει ένα τραγικό πρόσωπο. Γεμάτη πικρά σχόλια για την κατάσταση στην τότε Δυτική Γερμανία –στην ταινία ακούγονται διαρκώς αμερικάνικα τραγούδια ροκ-εντ-ρολ, δείγμα μιας αποικιακής εξάρτησης-, και έχοντας συχνά στο κέντρο την αντανάκλαση του ναζιστικού παρελθόντος στο σήμερα, η σκηνοθεσία δεν εστιάζει τόσο το παρελθόν ή το παρόν της χώρας. Αντίθετα, δημιουργεί ένα κλειστό σαγηνευτικό κινηματογραφικό σύμπαν, μέσα στο οποίο βυθίζει και παγιδεύει τον θεατή της ταινίας.
Με τον ίδιο τρόπο όπως είναι παγιδευμένος στα δίκτυα της σαγήνης της Veronika Voss, ο κεντρικός ήρωας.
Ή όπως είναι παγιδευμένη στην αυτοκαταστροφική της πορεία η Veronika Voss…
Δημήτρης Μπάμπας
(*) Η ταινία έκανε την πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, το 1982. Πέντε μήνες αργότερα, στις 10 Ιουνίου 1982, ο σκηνοθέτης της πέθανε από υπερβολική δόση ναρκωτικών, όπως εξάλλου και η ηρωίδα της ταινίας.
