του Rainer Werner Fassbinder
Ο Rainer Werner Fassbinder, σε δηλώσεις του, χώρισε τις ταινίες του σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα αποτελείται από ταινίες που έχουν στο κέντρο τη ζωή της αστικής τάξης, «που είναι τοποθετημένες σ’ ένα καθορισμένο αστικό περιβάλλον. (…) [και] καθρεφτίζει αστικούς μηχανισμούς συγκεκριμενοποιημένους σε μεγάλο βαθμό». Η ταινία ανήκει σ’ αυτήν την ομάδα αφού, παρακολουθεί τη διαδρομή της κεντρικής ηρωίδας -και ομώνυμης του τίτλου- κατά τη διάρκεια ενός γάμου συμφέροντος, μ’ έναν αριστοκράτη.
Η υπόθεση της ταινίας έχει ως κεντρικό πρόσωπο την 17χρονη Effi Briest, κόρη μια αριστοκρατικής οικογένειας, που παντρεύεται τον 38χρονο βαρώνο Geert von Innstetten. Ακολουθώντας το σύζυγό της θα βρεθεί σε μια μικρή παραθαλάσσια πόλη στην Βαλτική θάλασσα και εκεί «εν τη απουσία του» θα συνάψει μια σύντομη σχέση μ΄ ένα τοπικό παράγοντα. Χρόνια μετά, στο Βερολίνο, όπου η οικογένεια έχει μετακομίσει, λόγω της ανέλιξης του Innstetten, εξαιτίας ενός τυχαίου περιστατικού, ο σύζυγος της Effi Briest ανακαλύπτει τις ερωτικές επιστολές του εραστή της…
Η ταινία βασίζεται στο γραμμένο το 1894 μυθιστόρημα του Theodor Fontane, ένα μυθιστόρημα συγγενές θεματικά (και όχι μόνο) με τα εμβληματικά του 19ου αιώνα: την Anna Karenina του Λέοντα Τολστόι (Leo Tolstoy) και την Madame Bovary του Γκουστάβ Φλωμπέρ (Gustave Flaubert), αλλά και μεταγενέστερα όπως το Thérèse Desqueyroux του François Mauriac. Στην ταινία κεντρικό συμβάν είναι η εξωσυζυγική σχέση της ηρωίδας, και το αποκορύφωμα της δραματικής πλοκής η αποκάλυψη της παράβασης, χρόνια μετά, -μια αποκάλυψη που θα αλλάξει τη ζωή της μ΄ ένα τρόπο δραματικό καθώς καλείται να πληρώσει το τίμημα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πλήρης τίτλος της ταινίας είναι: «Fontane Effi Briest ή Πολλοί που έχουν μια αντίληψη των δυνατοτήτων και των αναγκών τους, και οι οποίοι παρ 'όλα αυτά αποδέχονται τις αποφάσεις του συστήματος και έτσι το παγιώνουν, επιβεβαιώνοντας το με τον πιο απόλυτο τρόπο». Η κεντρική ηρωίδα στιγματίζεται από μια υπόγεια δυσαρέσκεια –απέναντι στον σύζυγο αλλά και τον εραστή της- κατανοεί απολύτως τη θέση της, αλλά αποδέχεται την εξουσία του συζύγου (του συστήματος). Όπως και άλλες ηρωίδες του Fassbinder, ασφυκτιά μέσα σε μια καταπιεστική κατάσταση: είναι παγιδευμένη και δεν μπορεί να αποδράσει.
Ο σκηνοθέτης αφηγείται την ιστορία με σύντομες σκηνές και ένα τρόπο ελλειπτικό και στυλιζαρισμένο, χωρίς ίχνος μελοδραματικής υπερβολής: υπάρχει μια ψυχρή απεικόνιση της παράνομης ερωτικής σχέσης και ό,τι την ακολούθησε. Κεντρικό στοιχείο στη σκηνοθεσία του είναι το κινηματογραφικό κάδρο -στην ακαδημαϊκή αναλογία 4:- και λιγότερο η κίνηση της μηχανής: είτε καδράροντας τους ήρωες μέσα τα υπέροχα φωτογραφημένα τοπία στα ακτές της Βαλτικής (από τους Dietrich Lohmann και Jürgen Jürges), είτε τους εσωτερικούς χώρους, με το κινηματογραφικό κάδρο συνεχώς να χωρίζεται σε υπο-κάδρα με τη χρήση καθρεφτών και διαχωριστικών. Οι όγκοι και οι χώροι, η σύνθεση του κάδρου, η τοποθέτηση της ανθρώπινης φιγούρας ή του ανθρώπινου προσώπου μέσα Στην εικόνα δεν υπάρχουν τα έντονα κοντράστ που συναντάμε σ’ άλλες ταινίες του σκηνοθέτη, αλλά μια πλούσια γκάμα αποχρώσεων του γκρι.
Οι ηθοποιοί της ταινία υποδύονται τους ρόλους τους με τρόπους σχεδόν μπρεσονικούς –απουσιάζει κάθε ίχνος συναισθηματισμού- και είναι η εκφορά του λόγου στους διάλογους, ή η απαγγελία του αφηγητή που πολλές φορές δίνει το ρυθμό στην εικόνα.
Αξιομνημόνευτη είναι η ερμηνεία της κεντρικής ηρωίδας από την Hanna Schygulla,, η οποία με κάποιον τρόπο θυμίζει τις ηρωίδες των χολιγουντιανών μελοδραμάτων του Douglas Sirk. Στην κορύφωση της δραματικής πλοκής, η έντονη έκφραση του συναισθήματος, μέσα από τους δύο μονολόγους της, χρωματίζει την ταινία και την ηρωίδα με τους σκοτεινούς τόνους μιας τραγωδίας…
Δημήτρης Μπάμπας
