(Πως δενότανε τ' ατσάλι)
του Mark Donskoy
(κριτική του Βασίλη Ραφαηλίδη)

Το Έτσι δέθηκε τα ατσάλι/ (Πως δενότανε τ' ατσάλι) Kak zakalyalas' stal' σίγουρα δεν ανήκει στα αριστουργήματα του Ντονσκόι/ Mark Donskoy. Η πασίγνωστη ομώνυμη νουβέλα του Νικολάι Οστρόφσκι, που ήταν το μεγάλο ανατολικό «μπέστ σέλλερ» της πρώτης μετά τον πόλεμο δεκαετίας, δεν του προσφέρει ένα θέμα στα μέτρα του. Κι’ ο χείμαρρος Ντονσκόι δεν είναι απ’ αυτούς που διεκπεραιώνουν δουλειές εν ψυχρώ. Ο Πάβελ Κορτσάγκιν, ο θρυλικός αμούστακος ήρωας της νιότης μας που από λαντζιέρης γίνεται μικροκαπετάνιος των αντάρτικων ομάδων της Ουκρανίας, με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο που θα μπορούσε να φανταστεί ένας φανατικός του σοσιαλιστικού ρεαλισμού σαν τον Οστρόφσκι, δεν φαίνεται να τον εμπνέει εντελώς ιδιαίτερα. Άλλωστε ένα παιδάκι δεν μπορεί να προσφέρει στον Ντονσκόι το «μεγάλο πάθος» που 'ναι ο εκρηγνυόμενος πυρήνας της εκρηχτικής δραματουργίας του. Και όσο και να 'ναι, αλλού είδους είναι το πάθος για την παλλόμενη σάρκα της Ουκρανής χωριάτισσας που στα μάτια του Νταονσκόι είναι ένα και το αυτό με την πρώτη ύλη απ’ την οποία είναι φτιαγμένο το σύμπαν.
Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τούτη η ταινία του, πιο τυπικού «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» γυρίστηκε στην καρδιά του πολέμου, το 1942, στα μακρινά ασιατικά στούντιο του Άσχαμπάντ για να εξυπηρετήσει έναν πολύ συγκεκριμένο σκοπό, τη νίκη. Κι όπως σχεδόν όλοι οι σοβιετικοί κινηματογραφιστές αυτήν την ηρωική περίοδο έτσι και ο φίλος μας ο Μάρκ κάνει απλά και καθαρά το καθήκον του.
(δημοσιεύτηκε στην εφ. Βήμα,  31-7-1978)
 
Σχετικά με την ταινία
Η ταινία είναι μια μεταφορά στην οθόνη ενός μυθιστορήματος του Νικολάι Οστρόφσκι/ Nikolai Ostrovsky που ήταν μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του ’30, στη Σοβιετική Ένωση. Ο Νικολάι Αλεξέγεβιτς Οστρόφσκι, που πέθανε το 1936, ήταν ένας από τους συμμετέχοντες της σοβιετικής επανάστασης, που ξεκίνησαν αμούστακοι νέοι για να γίνουν σε χρόνο ρεκόρ πολιτικοί κομισάριοι και καπετάνιοι αντάρτικων ομάδων. Ένας βαρύς τραυματισμός το 1920, του επέφερε βαθμιαία τύφλωση, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να γράψει το αυτοβιογραφικό βιβλίο «Έτσι δέθηκε το ατσάλι».
Ο κεντρικός ήρωας Πάβελ Κοτσάγκιν, που από απλός λαντζέρης γίνεται καπετάνιος σε μια αντάρτικη ομάδα της Ουκρανίας, είναι μια προέκταση του ίδιου του Οστρόφσκι.
Ο Μαρκ Ντονσκόι/ Mark Donskoyθέλησε να κάνει με το βιβλίο του Οστρόφσκι μια να τριλογία. Το πρώτο μέρος της ταινίας θυμίζει ιδιαίτερα τη σκιαγράφηση της ζωής στην τσαρική Ρωσία που περιγράφει στην Τριλογία του Γκόρκι και η νεαρή κοπέλα που αναγκάζεται να γίνει πόρνη για να επιβιώσει, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι συντρόφισσα του ήρωα της παραπάνω Τριλογίας. Όμως ο πόλεμος βρήκε την ταινία ανολοκλήρωτη και ο Ντονσκόι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα στούντιο του Κίεβου και να καταφύγει στο Ασχαμπάντ. Εκεί άλλαξε το αρχικό σενάριο προσαρμόζοντάς το στις απαιτήσεις του πατριωτικού αγώνα εναντίον των Γερμανών. Έτσι εξαφανίστηκαν πολλά σημαντικά κεφάλαια του βιβλίου και τονίσθηκε ο αγώνας των Ουκρανών κατά των Γερμανών στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σύμφωνα με το σχετικό δελτίο τύπου: «Μέσα σε αυτές τις αντίξοες συνθήκες, ο Ντονσκόι καταφέρνει να κάνει ένα έπος πάνω στην αναγκαιότητα του αγώνα , τη νιότη, την αγάπη, το θάνατο και να περισώσει ένα μέρος του πλούτου του βιβλίου του Οστρόφσκι».
Ο Νικολάι Οστρόφσκι δηλώνει σε μια συνέντευξη: «Ο ίδιος πολέμησα και σκότωσα και οδήγησα και άλλους σε αυτό. Αλλά δε θυμάμαι ούτε ένα περιστατικό που να σκοτώσαμε άοπλο και παραδομένο εχθρό. Γιατί ήδη αυτός δεν ήταν εχθρός. Από πού απόμεινε στους μαχητές ζεστασιά γι' αυτούς τους ανθρώπους, τους οποίους δέκα λεπτά πριν μπορούσαν να σκοτώσουν χωρίς δισταγμό; [Διάλεξα αυτόν τον τίτλο γιατί] Το ατσάλι δένεται στη μεγάλη φωτιά και στο δυνατό ψύχος. Τότε γίνεται δυνατό και τίποτα δε φοβάται. Έτσι ατσαλώθηκε και η δική μας γενιά και έμαθε να μην παραδίνεται...».

(πηγή δελτίο τύπου)