(Η δομή του κρυστάλλου)
του Krzysztof Zanussi

Ο Μάρεκ, με  επιτυχημένη επιστημονική πορεία στο πεδίο της Φυσικής στο εξωτερικό, επιστρέφει στη Πολωνία και πηγαίνει να επισκεφτεί για λίγες μέρες τον παλιό του φίλο και συμφοιτητή Γιαν, ο οποίος εγκατέλειψε την επιστήμη και την λαμπρή καριέρα που οι πάντες περίμεναν απ’ αυτόν, καθώς όλοι αναγνώριζαν την ιδιοφυία του, για να έλθει να ζήσει μαζί με την γυναίκα του σ’ απομονωμένο χωριό, ως υπεύθυνος ενός ασήμαντου μετεωρολογικού σταθμού. Ο Μάρεκ έχει την πρόθεση να τον μεταπείσει και να τον κάνει να επιστρέψει στα επιστημονικά του ενδιαφέροντα και στην έρευνα, αλλά μέσα από τις συζητήσεις τους διαπιστώνει ότι ο φίλος του μοιάζει να έχει βρει σ’ αυτόν τον τρόπο ζωής μέσα στη φύση, μακριά από τα υλικά αγαθά και τις ανέσεις της πόλης, μια εντελώς προσωπική, ψυχική ισορροπία και μια εσωτερική γαλήνη.
Η δομή του κρυστάλλου  (Πολωνία, 1969), πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του Κριστόφ Ζανούσι/ Krzysztof Zanussi με σαφήνεια, ειλικρίνεια και μεγάλη κινηματογραφική απλότητα, εκθέτει δύο διαφορετικές φιλοσοφίες, κοσμοθεωρίες και στάσεις ζωής σε μια αντιπαράθεση που τείνει, αλλά δεν μετατρέπεται ποτέ σε ανοιχτή σύγκρουση. Ταινία μεγάλης ηθικής έντασης και αναζήτησης του νοήματος της ζωής, μιλά για τις αρχές και τις αξίες με βάση τις οποίες ο καθένας επιλέγει έναν συγκεκριμένο δρόμο και όχι έναν άλλο. Μιλά ακόμα για το τίμημα αυτών των επιλογών και των αποφάσεων που ο καθένας υιοθετεί και πάνω στις οποίες κτίζει την ζωή του. Η ταινία κινείται πάνω στον άξονα αυτών των δύο αντιδιαμετρικών στάσεων ζωής των ηρώων. Από την μια μεριά ο Γιαν που έχει εγκαταλείψει μια πολλά υποσχόμενη καριέρα, ακολουθώντας ένα προσωπικό μονοπάτι ελευθερίας, αυτογνωσίας, στοχασμού και αναζήτησης του βαθύτερου εαυτού, στοχεύοντας στον εσωτερικό πλούτο και στην ψυχική γαλήνη -σε άμεση επαφή με την ομορφιά της φύσης και τους απλούς ανθρώπους. Από την άλλη ο Μάρεκ, ωφελιμιστής, πραγματιστής, άνθρωπος της δράσης, των υλικών απολαύσεων, της επαλήθευσης και της πραγμάτωσης των επιστημονικών θεωριών στην πραγματική ζωή και για πρακτικό σκοπό. Ο Ζανούσι εκ-θέτει το πρόβλημα, που ουσιαστικά συνίσταται στην προαιώνια διαμάχη ανάμεσα στην ύλη και στο πνεύμα, θέτοντας ταυτόχρονα και κάποια βασικά ερωτήματα: Τι ρόλο παίζει η επιστήμη στην αναζήτηση της αλήθειας και του νοήματος της ζωής και ποια είναι η σχέση της με τις ηθικές αξίες; Τι σημαίνουν για τον άνθρωπο οι έννοιες του καθήκοντος, της ηθικής δέσμευσης και της ελευθερίας; Τι σημαίνει ευτυχία και από ποια μονοπάτια μπορεί να την προσεγγίσει κανείς; Και εντέλει, πως πρέπει να ζει κανείς την ζωή του; Το δίλημμα για το αν είναι πιο κοντά στις απαντήσεις ο πραγματιστής Μάρεκ ή ο ιδεαλιστής Γιαν, ο Ζανούσι το αφήνει να αιωρείται, αφού κατά κάποιον τρόπο, οι δυο τους είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

(δ.τ.)