(Ανωτέρα βία)
του Ruben Östlund
(το σημείωμα του σκηνοθέτη)

Η ταινία έχει τις ρίζες της στην ερώτηση που με έχει απασχολήσει εδώ για καιρό: πώς αντιδρούν οι άνθρωποι σε μία ξαφνική και αναπάντεχη κατάσταση όπως μία φυσική καταστροφή; Η ιστορία αφορά μια οικογένεια που κάνει διακοπές και τρομοκρατείται από μία χιονοστιβάδα. Όταν όλα τελειώσουν, ντρέπονται γιατί έχουν υποκύψει στο ένστικτο του φόβου.
Η συγκεκριμένη ιστορία προέκυψε από μία διήγηση που μου έχει μείνει αξέχαστη. Πριν από μερικά χρόνια, ένα ζευγάρι Σουηδών φίλων μου πήγε διακοπές στη Λατινική Αμερική και ξαφνικά, από το πουθενά, εμφανίστηκαν άνθρωποι με όπλα που άρχισαν να πυροβολούν. Ο σύζυγος ενστικτωδώς έτρεξε για να προφυλαχτεί, αφήνοντας τη γυναίκα του απροστάτευτη. Πίσω στη Σουηδία, εκείνη δεν μπορούσε να σταματήσει, ειδικά μετά από ένα δύο ποτήρια κρασί, να διηγείται την ιστορία ξανά και ξανά…
Η φαντασία μου πήρε φωτιά, έκανα έρευνα σε άλλες αληθινές ιστορίες όπως αυτή. Ιστορίες έκτακτης ανάγκης, επιβατών σε καράβια που βουλιάζουν, τουριστών που κινδυνεύουν από τσουνάμι ή που τους κρατάνε όμηρους. Σε τέτοιες ακραίες περιπτώσεις, οι άνθρωποι αντιδρούν εντελώς απρόσμενα και εξαιρετικά εγωιστικά. Απ’ ό,τι φαίνεται –σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες- ως αποτέλεσμα μιας φυσικής καταστροφής, μιας αεροπειρατείας ή ενός ναυαγίου, οι περισσότεροι επιζώντες παίρνουν διαζύγιο. Φαίνεται επίσης ότι σε πολλές περιπτώσεις οι άντρες δεν αντιδρούν σύμφωνα με τους αναμενόμενους κανόνες ιπποτισμού. Σε καταστάσεις ζωής ή θανάτου, όταν η επιβίωση κάποιου απειλείται, φαίνεται ότι είναι πιο πιθανό οι άντρες να το βάλουν στα πόδια για να σωθούν και όχι οι γυναίκες. Ίσως αυτός είναι ο βασικός λόγος για τα διαζύγια. Αυτό με έκανε να θέλω να μιλήσω για τη διαδεδομένη άποψη ότι ο άντρας υποτίθεται ότι είναι ο προστάτης της οικογένειας και της συζύγου, για τον κοινωνικό κώδικα που λέει ότι ο άντρας δεν υποχωρεί μπροστά στον κίνδυνο.
Από εκεί και πέρα, κατέληξα στην ιδέα ενός υπαρξιακού δράματος σε ένα χιονοδρομικό κέντρο, κάτι που μου είναι πολύ ελκυστικό. Οι διακοπές σε χιονοδρομικά δίνουν την αίσθηση ότι έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ζωής μας. Το χιονοδρομικό όπου γυρίστηκε η ταινία, όπως τα περισσότερα ευρωπαϊκά χιονοδρομικά χτίστηκε τη δεκαετία του ’50 για να φιλοξενεί μεσοαστικές οικογένειες με την -καμία φορά- εργαζόμενη μητέρα, τον πατέρα-στέλεχος επιχείρησης και τα δύο παιδιά. Ο πατέρας υποτίθεται ότι συμμετέχει και ότι η μητέρα έχει χρόνο να κάνει κάτι πέρα από το να μαγειρεύει, για παράδειγμα να κάνει σκι με την οικογένεια της, ή να χαλαρώσει. Τα χιονοδρομικά πρέπει να είναι άνετα, σαν σε διαφήμιση: η γυναίκα χαλαρώνει, ο σύζυγος παίζει με τα παιδιά. Οι διακοπές είναι ο χρόνος που ο δυτικός μεσοαστός πατέρας αναπληρώνει την απουσία του. Μπορεί να αφοσιωθεί στα παιδιά του και να τα φροντίσει. Αλλά στην ταινία ο Πολιτισμένος Άντρας έρχεται αντιμέτωπος με τη Φύση. Οι χαρακτήρες ζουν το δράμα τους και ο πατέρας, ο Tomas, πρέπει να αντιμετωπίσει την άγρια πλευρά του, γιατί το ένστικτο του τον οδηγεί να σώσει τον εαυτό του και να εγκαταλείψει τα παιδιά του και τη γυναίκα του. Πρέπει να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα ότι και αυτός υπόκειται στις δυνάμεις της Φύσης και ότι απέτυχε να καλύψει τη βασική ανθρώπινη παρόρμηση, το ένστικτο της επιβίωσης.
Αυτή η συγκεκριμένη κατάσταση απεικονίζει την ύπαρξη αμοιβαίων προσδοκιών ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας, ακόμα και αν αυτές οι υποθέσεις είναι συνήθως άρρητες. Ο καθένας έχει τον ρόλο του και περιμένει από τους άλλους να παίξουν το δικό τους. Ίσως ασυνείδητα, οι περισσότεροι άνθρωποι περιμένουν ότι η μητέρα προσέχει τα παιδιά σε καθημερινή βάση, ενώ ο πατέρας πρέπει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων όταν εμφανίζεται μια ξαφνική απειλή. Όμως στις μέρες μας ο άντρας πολύ σπάνια θα χρειαστεί να προστατέψει την οικογένεια του. Δεν έχει την πρακτική ευκαιρία να αντιδράσει κατά τέτοιο τρόπο, γιατί δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος στη δυτική μεσοαστική κοινωνία. Αλλά όλοι περιμένουμε κάτι τέτοιο από αυτόν, ακόμα και ο ίδιος. Αυτό με ενδιαφέρει, αυτή η προσδοκία και το γεγονός ότι είναι αποκομμένος από την πραγματικότητα. Οι στατιστικές δείχνουν ότι το πιο πιθανό είναι ένας άντρας να εγκαταλείψει την οικογένεια του σε μία κρίσιμη κατάσταση. Οι έρευνες που έχουν γίνει στα ναυτικά ατυχήματα δείχνουν ότι επιβιώνουν περισσότεροι άντρες από γυναίκες.
Στην ταινία παρακολουθούμε την Ebba και τον Tomas στο ταξίδι τους, βλέπουμε την εξέλιξη των συναισθημάτων τους και της αντίληψης τους για τα γεγονότα, τους βλέπουμε να αγωνίζονται να επανασυνδεθούν, να μοιράζονται τη λύπη και την ελπίδα τους. Αυτή η ταινία είναι πιο συναισθηματική από τις προηγούμενες, πιο εγκεφαλικές ταινίες μου. Στην τελευταία σκηνή, οι μάσκες πέφτουν και οι ήρωες μοιράζονται κάτι δυνατό.

(πηγή σημειώσεις για την παραγωγή)