(Η μητέρα μου)
του Nanni Moretti

Η ταινία του ιταλού σκηνοθέτη εστιάζει – όπως πάντα με τόνους προσωπικούς- και πάλι σ’ ένα δύσβατο οικογενειακό τοπίο και τις συναισθηματικές περίπλοκες του. Αν και το κέντρο βάρους σ’ αυτήν την ταινία πέφτει σ’ ένα μάλλον εκ των προτέρων προδιαγεγραμμένο γεγονός και τις συναισθηματικές του αντηχήσεις, ωστόσο, η ταινία διαθέτει και μια άλλη ελάχιστα ορατή από τις μη εξοικειωμένους με το έργο του ιταλού σκηνοθέτη, όψη.
Το κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης είναι μια 40χρονη και οι συμπληγάδες της προσωπικής της ζωής. Η Μαργκερίτα είναι αντιμέτωπη με τη φροντίδα της βαριάς άρρωστης μητέρας της, με τις αναπόφευκτες αγωνίες που προκαλούνται, αλλά και τα συναισθηματικά βάρη που η νοσηλεία της συνεπάγεται. Παράλληλα, είναι ο εργασιακός της βίος ο άλλος χώρος στον οποίο εξελίσσεται η αφήγηση. Εδώ, οι συγκρούσεις και οι εντάσεις είναι ο κοινός τόπος: η Μαργκερίτα είναι σκηνοθέτις και γυρίζει μια ταινία. Παρόλο, που είναι σύνηθες η δημιουργική διαδικασία να χαρακτηρίζεται από προσκόμματα που δίνουν την αίσθηση ενός χάους, ωστόσο, είναι προφανές ότι αυτά προστιθέμενα στην ήδη τεταμένη συναισθηματικά κατάσταση της ηρωίδας προκαλούν άγχος και μια αίσθηση ανασφάλειας.
Το συναισθηματικό πορτραίτο αυτής της γυναίκας σχεδιάζει ο σκηνοθέτης, τις αγωνίες και τα άγχή της καταγράφει. Τη σχεδόν γαλήνια γραμμικότητα της αφήγησης διαταράσσουν ένθετες σκηνές που απεικονίζουν κάτι από τον εσωτερικό κόσμο των αναμνήσεων της ηρωίδας, συχνά με τρόπο ονειρώδες και ύφος σουρεαλιστικό.
Ωστόσο αυτή σχεδίαση ενός γυναικείου προσώπου, σίγουρα είναι κάτι όχι ιδιαίτερα συχνό για το, επιτρέψτε μου τον όρο, «ναρκισσιστικό» σύμπαν του Nanni Moretti. Σ’ αυτό το «ναρκισσιστικό» σύμπαν όλοι σχεδόν οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι άμεσες αντανακλάσεις του σκηνοθέτη, τους οποίους εξάλλου τους υποδύεται ο ίδιος.
Εδώ, σ’ αυτήν την ταινία, ο Nanni Moretti επιφυλάσσει ένα δεύτερο ρόλο: υποδύεται τον αδελφό της ηρωίδας. Η παρουσία του είναι τόσο ισχνή και άνευ ουσιαστικού βάρους στη δραματική πλοκή, που μοιάζει να υπάρχει στην ταινία μόνο ακριβώς λόγο των προηγουμένων: ως η αναπόφευκτη ναρκισσιστική χειρονομία του. Όλες οι σκηνές στις οποίες παρουσιάζεται είναι είτε στο προσκέφαλο της άρρωστης μάνας είτε σε διάλογο με την ηρωίδα. Μοιάζει να υποδύεται το ρόλο ενός φύλακα άγγελου για την ηρωίδα, του οποίου ο ρόλος είναι να καταπραΰνει τα βάρη και τις συναισθηματικές οδύνες.
Και το επάγγελμα της ηρωίδας; Οι σκηνές των γυρισμάτων; Η συμβουλή της σκηνοθέτιδας προς τους ηθοποιούς «Να μην είναι μέσα στο χαρακτήρα, αλλά δίπλα από αυτόν»; Όλα αυτά είναι άνευ σημασίας θα μπορούσε να αντιτείνει κάποιος.
Σίγουρα, όχι. Όμως αυτό εδώ το μέρος της αφήγησης –της σκηνοθεσίας της ταινίας -, είναι ελάχιστα σημαντικό για την έκφραση του σκηνοθετικού «ναρκισσισμού». Είναι στο μέρος με την ασθένεια της μητέρας, εκεί που ο Nanni Moretti συμμετέχει ενεργά, όπου μπορούμε να βρούμε τους προσωπικούς και εξομολογητικούς τόνους, εδώ όμως πάντα από μια απόσταση. Η μητέρα του σκηνοθέτη υπήρξε καθηγήτρια, όπως εξάλλου η «μητέρα» της αφήγησης, και η πορεία της ασθένειας της υπήρξε ανάλογη με τα τεκταινόμενα της ταινίας. Ήταν το 2010 κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας Habemus Papam, που ο Nanni Moretti βίωσε ό,τι βιώνει η ηρωίδα της ταινίας του. Είναι λοιπόν οι βαθιά προσωπικοί τόνοι του σκηνοθέτη που αναγνωρίζουμε να ανακλώνται στο πρόσωπο της εξαιρετικής Margherita Buy. Είναι οι αγωνίες και τα άγχη αυτών των δύσκολων συναισθηματικά στιγμών που έζησε στην πραγματική του ζωή που βλέπουμε στην ταινία.
Ό,τι έχει λοιπόν σημασία, σ’ αυτήν την ταινία είναι, ότι τώρα, ο Nanni Moretti επιλέγει όχι τον εαυτό του, αλλά το πρόσωπο μίας γυναίκας για να δώσει κινηματογραφική υπόσταση σ’ αυτήν την πολύ προσωπική του στιγμή, στην απώλεια της μητέρας του…

Δημήτρης Μπάμπας

Σχετικά με την ταινία

Η ταινία αφηγείται την ιστορία μιας 40χρονης (το ρόλο υποδύεται η Μαργκερίτα Μπάι /Margherita Buy), που έχει χωρίσει από το σύντροφό της Vittorio, έναν ηθοποιό. Έχει μια κόρη τη Livia. Η Margherita είναι μια σκηνοθέτις και γυρίζει μια ταινία με το διάσημο Αμερικανό ηθοποιό Barry Huggins, ο οποίος συνεχώς προκαλεί προβλήματα στα γυρίσματα. Μακριά από τα γυρίσματα, η Margherita προσπαθεί να ελέγξει τη ζωή της, παρά την αρρώστια της μητέρας της και την εφηβεία της κόρης της. Η ταινία επικεντρώνεται στην ζωή αυτής της οικογένειας.
Ο Nanni Moretti δηλώνει: «Η αλήθεια είναι ότι όσο περνάει ο χρόνος, σκεφτόμαστε πολύ περισσότερο για το θάνατο, και αυτή η ταινία μιλά για κάτι που έχω βιώσει. (…) Νιώθω αμηχανία να μιλήσω για την μητέρα μου, αλλά είναι αλήθεια, όπως μπορείτε να δείτε στην ταινία, ότι υπάρχουν οι πρώην μαθητές της, οι οποίοι συνέχιζαν να την επισκέπτονται στο σπίτι να την δουν. Το Mia Madre, δεν είναι μια τυπική ταινία μου. (…) Ήθελα να δημιουργήσω μια αντίθεση μεταξύ της προσωπικής κατάστασης της Margherita, που είναι πολύ ρευστή και ευαίσθητη, και της ταινίας που, αντιθέτως, είναι απολύτως σταθερή και δομημένη».

(πηγή επίσημος ιστότοπος, κατάλογος του φεστιβάλ Καννών, σημειώσεις για την παραγωγή)