του Roberto Rossellini
(κείμενο του Βασίλη Ραφαηλίδη)
Το 1949, είναι η χρονιά της γνωριμίας του Ροσσελίνι / Roberto Rossellini με την Μπέργκμαν, γνωριμία που τον φέρνει για πρώτη φορά με το Χόλλυγνουτ. Γυρίζει το Στρόμπολι (Stromboli, terra di dio, 1949).για λογαριασμό του Σάμουελ Γκόλντουίν αλλά οι χολλυγουντιανές μέθοδοι παραγωγής δεν συμφωνούν καθόλου με τις συνήθειες και τις καλλιτεχνικές αντιλήψεις του σκηνοθέτη. η ασυμφωνία αυτή είχε σαν αποτέλεσμα δύο διαφορετικές βερσιόν της ίδιας ταινίας- μια για την Αμερική και μια την Ευρώπη. Ο Ροσσελίνι αναγνώρισε σα δική του μόνο τη δεύτερη. Στο Στρόμπολι ο Ροσσελίνι βρίσκεται ακόμα πάρα πολύ κοντά στο νεορεαλισμό των πρώτων χρόνων του μεταπολέμου και τα επικαιρικά θέματα εξακολουθούν να τον γοητεύουν. Η ηρωίδα, μια καθημαγμένη απ’ το πόλεμο Λιθουανή, κατορθώνει να ξαναποχτήσει την ισορροπία της μόνο όταν απαλλάσσεται από την απελπισμένη αναζήτηση μιας κάποιας ευτυχίας και εναποθέτει τις ελπίδες στη μοίρα της. Η παραίτηση αυτή είναι μαζί και μια κάθαρση. Είναι κι αυτή μια λύση η πιο εύκολη ίσως, αλλά οπωσδήποτε θεμιτή. Η αδυσώπητη πραγματικότητα πανικοβάλλει αυτή την «ξένη» που μπερδεύεται ξαφνικά στη ρουτινιέρικη ζωή ενός ψαρά. Προσπαθεί να ξεφύγει απ’ τη μιζέρια αλλά όλοι οι δρόμοι είναι κλεισμένοι. Δεν της απομένει παρά το καταφύγιο του ονείρου και της πίστης. Πρόσωπο με πρόσωπο με τη φύση- ή με το Θεό- ανακαλύπτει στο τέλος πως κάθε προσπάθεια να απαγκιστρωθεί απ’ την παγίδα είναι μάταιη. Όπως λέει ο ίδιος ο Ροσσελίνι σε μια συνέντευξη του στο περιοδικό Σινεμά 59 αυτό που έχει σημασία στην ταινία είναι το να μάθουμε αν αυτή η γυναίκα εξακολουθεί να είναι σε θέση να κλάψει. Το φιλμ τελειώνει όταν αρχίζουν να κυλούν τα πρώτα δάκρυα. Ο παραδοσιακός ουμανισμός του Ροσσελίνι, θριάμβευσε ακόμα μια φορά. Σε τελική ανάλυση η ηρωίδα δεν συμβιβάζεται παρά με τον εαυτό της. Δεν ξέρουμε αν θα μπορέσει να ξαναπάρει μέρος σε μια ενεργό ζωή, ξέρουμε όμως πως τα απολυτρωτικά δάκρυα της χαρίζουν ξανά την ανθρωπιά της. Η ηρωίδα της ταινίας διάλεξε έναν απ’ τους πολλούς τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να ξεφύγει απ’ τον γενικό παραλογισμό και να μη γίνει συνένοχος στην διαιωνιζόμενη κακοποίηση της ανθρωπιάς. Ο πόλεμος ήταν μια τραγική εμπειρία και ο συμβιβασμός της με το περιβάλλον δεν είναι παρά μια συνθήκη ειρήνης που κλείνει η ίδια για δικό της λογαριασμό. Ο Ροσσελίνι, όπως σ’ όλες της ταινίες έτσι κι εδώ, αντιμετωπίζει το θέμα του σφαιρικά, προσπαθεί να το συλλάβει σαν ενιαίο σύνολο στο οποίο, η κάθε λεπτομέρεια βρίσκει μια οργανική και απολύτως αναγκαία θέση. Περιφρονεί επιδεικτικά τα περιττά για την απόδειξη της θέσης του διακοσμητικά στοιχειά. Το φυσικό ντεκόρ και οι χαρακτήρες είναι αναπόσπαστα δεμένα μεταξύ τους και το ένα αποτελεί τη λογική προέκταση και τα συμπλήρωμα του άλλου. Η φύση δεν είναι ποτέ παθητικό πλαίσιο. Μετέχει κι αυτή στη δράση αποτελεί κι αυτή έναν ζωντανό οργανισμό. Έτσι, το υποκείμενο και το αντικείμενο συγχέονται και το εγώ διαλύεται στο σύμπαν. Κανείς κινηματογραφιστής δεν έχει τόσο έντονα ανεπτυγμένη αύτή την «συμπαντική» αίσθηση του κόσμου όσο ο Ροσσελίνι. Κάτι ανάλογο θα μπορούσαμε να βρούμε μόνο στη ποίηση του Σαίν Τζών Πέρς. Τίποτα δεν είναι κραυγαλέα, ή , έστω απλά εντυπωσιακό στον κινηματογράφο του Ροσσελίνι. Οι αυστηροί κανόνες του αϊζενστανικού μοντάζ παύουν να ισχύουν και ο ρυθμός βγαίνει μέσα από το αδιάσπαστο σύνολο- όπως και στη μοντέρνα ποίηση- κι όχι από τις χρονικές σχέσεις της αλληλουχίας των πλάνων. Το εικαστικό περιεχόμενο των πλάνων αποχτά μια σημασία μόνο σε σχέση με το ακουστικό τους περιεχόμενο. Τα μουγκρητά του ηφαιστείου δεν είναι ποτέ περιγραφικά, δεν υποδηλώνουν μιαν ατμόσφαιρα. Είναι η φωνή της φύσης ολόκληρης που κάνει αισθητή την παρουσία της μ’ αυτόν τον τρόπο. Η παρατεταμένη σιωπή των ψαράδων που καταλήγει σε ιαχή, δεν είναι δραματικό εύρημα αλλά ύμνος δοξαστικός. Ο Ροσσελίνι παρόλη την εκπληκτική του κουλτούρα, παραμένει ειδωλολάτρης. Ίσως γι’ αυτό μια ταινία του δεν γίνεται απόλυτα νοητή μόνο με την νόηση. Χρειάζεται μια συναισθηματική μέθεξη, όπως ακριβώς και στην ποίηση.
(Το κείμενο του Βασίλη Ραφαηλίδη δημοσιεύτηκε ως πρόγραμμα του κινηματογράφου STUDIO, 1969)
