του Alain Resnais

Ο Ανρί Λαμπορί /Henri Laborit, ένας σημαντικός Γάλλος νευροβιολόγος και φιλόσοφος, αναπτύσσει τη θεωρία του σχετικά με την ανθρώπινη συμπεριφορά και τους παράγοντες που την καθορίζουν. Παράλληλα, η αφήγηση παρακολουθεί τις διαδρομές τριών προσώπων, από την παιδική τους ηλικία μέχρι την ενήλικη ζωή. Ο πρώτος είναι ο Ρενέ ο οποίος, παρ' όλη την αγροτική του καταγωγή, κατορθώνει να γίνει διευθυντικό στέλεχος σε μια βιομηχανία υφασμάτων. Το δεύτερο πρόσωπο είναι η Ζανίν, μια ηθοποιός που προέρχεται από μια εργατική οικογένεια, και η οποία εγκαταλείπει την υποκριτική τέχνη και γίνεται στιλίστρια. Τέλος, το τρίτο πρόσωπο είναι ο μεγαλοαστικής καταγωγής και με φιλοδοξίες συγγραφέα, Ζαν που ασχολείται με την πολιτική. Η διακοπή της εξωσυζυγικής ερωτικής του σχέσης με την Ζανίν, αλλά και η πολιτική δυσμένεια στην οποία πέφτει τον βυθίζουν σε μια προσωπική κρίση. Ο καθηγητής Ανρί Λαμπορί με αφορμή τα σημαντικά γεγονότα από τις ζωές των τριών αυτών προσώπων, σχολιάζει όψεις τις ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Δείγμα ενός σινεμά που τολμούσε να είναι πρωτότυπο και ανήσυχο, δραματουργικά και αφηγηματικά, η ταινία του Alain Resnais οργανώνεται γύρω από τις θεωρίες του βιολόγου Henri Laborit, ο οποίος και εμφανίζεται στην ταινία. Ο Henri Laborit, μεταξύ των άλλων, υποστήριξε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να εξηγηθεί με όρους βιολογίας και οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι οργανωμένες πάνω στο μοντέλο της κυριαρχίας: οι άνθρωποι είτε εξουσιάζουν, είτε εξουσιάζονται. Επιπλέον μπροστά σε μια αποτυχία ο άνθρωπος είτε επιλέγει να αγωνισθεί, είτε επιλέγει την απόδραση. Κάθε άλλη αντίδραση οδηγεί τον άνθρωπο στην αυτοκαταστροφή και έχει ως συνέπεια την ασθένεια.
Η αφήγηση της ταινίας συντίθεται από τρεις, αρχικά παράλληλες, αφηγητικές γραμμές -μια για κάθε κεντρικό χαρακτήρα- και από παρεμβάσεις -σχόλια του Henri Laborit (1914 – 1995). Οι αφηγητικές γραμμές αυτές γραμμές ακολουθούν τις διακυμάνσεις της ζωής για το κάθε κεντρικό πρόσωπο, καταγράφουν τις συμπεριφορές τους και τις αντιδράσεις τους απέναντι σ' ό,τι αποκαλούνται “οι δυσκολίες της ζωής”: η απόλυση, η αλλαγή εργασιακού χώρου, ένας χωρισμός, μια εξωσυζυγική ερωτική σχέση κ.λπ.. Οι κεντρικοί χαρακτήρες μοιάζουν οικοδομούν τις συμπεριφορές του πάνω σε μοντέλα συμπεριφορών που αντλούν από τον κινηματογράφο και από ηθοποιούς σταρ του γαλλικού σινεμά. Κατά τη διάρκεια της αφήγησης, ένθετες σκηνές από κλασικές ταινίες του γαλλικού κινηματογράφου υπογραμμίζουν τις συμπεριφορές τους: ο Jean Gabin ως το πρότυπο για τον χαρακτήρα που υποδύεται ο Gerard Depardieu, η Danièle Darrieux για τον χαρακτήρα που υποδύεται ο Roger Pierre, και τέλος ο Jean Marais για το χαρακτήρα που υποδύεται η Nicole Garcia -σίγουρα ένας πρωτότυπος τρόπος να αποδοθεί φόρος τιμής στο λαμπρό παρελθόν του γαλλικού σινεμά. Έτσι όμως, τα άγχη, οι συναισθηματικές εντάσεις και οι δραματικές κορυφώσεις, ακριβώς λόγω αυτού του χειρισμού, απαλύνονται, οι διαδικασίες ταύτισης χαλαρώνουν και ο θεατής αποστασιοποιείται: η αίσθηση ότι παρακολουθεί ένα θέαμα και μια αφήγηση ενισχύεται και εντέλει κυριαρχεί. Μια παιγνιώδης, ειρωνική και σαρκαστική διάθεση επιβάλλεται.
Καθώς η αφήγηση κυλά, οι τρεις αφηγηματικές αυτές γραμμές συγκλίνουν και εντέλει τέμνονται: τελικά τα τρία αυτά πρόσωπα στις δραματικές κορυφώσεις της ταινίας θα συναντηθούν και είναι εκεί που ο σχολιασμός του Henri Laborit είναι καίριος. Και είναι ακριβώς αυτός ο σχολιασμός που δημιουργεί την αίσθηση ότι αυτό που παρακολουθούμε είναι μια μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ένα πείραμα που σκοπό έχει να παρουσιάσει μια επιστημονική θεωρία, ένα σκηνοθετικό παιχνίδι στη σκακιέρα της ζωής. Κάτι που συνδέει την ταινία με τις ταινίες “θεατρικά παιχνίδια” του σκηνοθέτη: Aimer, boire et chanter (Life of Riley) (2014), Smoking/No Smoking (1993), Vous n'avez encore rien vu (You Ain't Seen Nothin' Yet!) (2012).
Η ταινία κέρδισε το Grand Prix και το βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ Καννών (1980).
Δ.Μ.

Βιβλιογραφία
1916-1986, Μια συλλογή ταινιών, Studio -Παράλληλο Κύκλωμα, Αθήνα 1988

MON ONCLE D' AMERIQUE
Ο ΘΕΙΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΉ
Δράμα, γαλλικής παραγωγής 1980
Σκηνοθεσία: Αλέν Ρενέ (Alain Resnais)
Σενάριο: Jean Gruault, βασισμένο στα γραπτά του Henri Laborit
Φωτογραφία: Sacha Vierny
Καλλιτεχνική διεύθυνση: Philippe Turlure    
Μουσική: Arié Dzierlatka
Κοστούμια: Catherine Leterrier    
Παραγωγή: Philippe Dussart
Παίζουν: Ζεράρ Ντεπαρντιέ (Gerard Depardieu), Νικόλ Γκαρσία (Nicole Garcia), Ροζέ Πιέρ (Roger Pierre), Πιέρ Αρντιτί (Pierre Arditi)