του Žiga Virc

Ιστορική επισκόπηση των αμερικανικο-γιουγκοσλαβικών σχέσεων, μελέτη περίπτωση για τις θεωρίες της συνωμοσίας ή μια γεμάτη συναισθήματα ιστορία για τα τραύματα του ψυχρού πολέμου; Το ντοκιμαντέρ αυτό στέκεται μετέωρο και αναποφάσιστο και αυτό είναι μέρος μόνο της γοητείας που ασκεί στον θεατή.
Ένας ηλικιωμένος επιστήμονας της ΝΑΣΑ επιστρέφει πίσω στην πατρίδα του στην Κροατία, για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες απουσίας. Αυτή η επιστροφή του -την οποία η κάμερα παρακολουθεί κατά πόδας- δεν είναι χωρίς συναισθηματικές περιπλοκές: από όλους θεωρείται νεκρός και η ενήλικη σήμερα κόρη του έκπληκτη μαθαίνει ότι είναι εν ζωή. Όμως πέρα από την προσωπική του περιπέτεια -στάλθηκε στην Αμερική από το καθεστώς του στρατάρχη Τίτο -, το ντοκιμαντέρ εστιάζει στα των αμερικανικο-γιουγκοσλαβικών σχέσεων, με κεντρικό πρόσωπο εδώ τον ιστορικό ηγέτη και ιδρυτή της πάλαι ποτέ κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας στρατάρχη Josip Broz Tito. Όλη η παρουσίαση αυτού του τόσο σημαντικού ηγέτη -που γίνεται μέσα από υλικό αρχείου- οργανώνεται με κέντρο την υπόθεση ότι η Γιουγκοσλαβία που πούλησε το διαστημικό της πρόγραμμά στις ΗΠΑ και εξαιτίας αυτού οι Αμερικάνοι κατόρθωσαν να προσγειωθούν πρώτοι στο Φεγγάρι.
Τα ένθετα, πάντα ερεθιστικά σχόλια, του γνωστού διανοούμενου Slavoj Zizek, αποδομούν ό,τι η αφήγηση κτίζει και υποψιάζουν τον θεατή: “Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ιδεολογία για τους κοινούς, ηλίθιους ανθρώπους. Όταν έχετε μια περίπλοκη κατάσταση και δεν μπορείτε πραγματικά να την κατανοήσετε , τότε η θεωρία συνωμοσίας σας προσφέρει μια απλή απάντηση”.
Η περίπλοκη κατάσταση είναι η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και η θεωρία της συνωμοσίας ό,τι το ντοκιμαντέρ αναπτύσσει. Διαπλέκοντας τα πραγματικά στοιχεία με τα μυθοπλαστικά και ισορροπώντας πάνω στο νήμα μιας λεπτής (και κάποιες φορές αθέατης για τον θεατή) ειρωνείας , ο σκηνοθέτης αφήνει τον ανυποψίαστο (και ανημέρωτο) θεατή μετέωρο. Τι είναι ό,τι βλέπει; Η πραγματικότητα ή μυθοπλασία;
Αυτό το ασαφές και διφορούμενο που διαρκώς διατρέχει όλη την αφήγηση του ντοκιμαντέρ σημαδεύει και τη θέαση του. Επαφίεται στον εύπιστο (...ή δύσπιστο θεατή) να αποφασίσει. Όμως όπως και να 'χει η ταινία είναι σίγουρα και ευφάνταστη (και χιουμοριστική) ανασκόπηση των αμερικανικο-γιουγκοσλαβικών σχέσεων, με αληθινούς ήρωες δύο σταρ της εποχής του ψυχρού πολέμου: τον στρατάρχη Josip Broz Tito και τη σύζυγό του Jovanka. Και φυσικά, ο Slavoj Zizek, του οποίου οι συλλογισμοί και η κριτική σκέψη υπονομεύουν τους μύθους και τους σταρ....

Δημήτρης Μπάμπας